Tag: Καβάφης

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες
ΗΘΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Zιμπάμπουε Σεραφείμ Κυκκώτη

Με τη σύντομη αναφορά μου σε ηθικές πτυχές του ποιητικού έργου του Καβάφη μπορούμε να προσεγγίσουμε περισσότερο τόσο τη ποίηση του ποιητή όσο και την εποχή του, αλλά και τις εποχές που η ποίησή του αναφέρεται.

Φυσικά μέσα στα πλαίσια του περιορισμένου χρόνου της αναφοράς μου, η όλη προσέγγιση μου δεν έχει πρόθεση να εξαντλήσει το όλο θέμα, αλλά μια προσπάθεια εισαγωγής στο θέμα για περισσότερο προβληματισμό.

Όταν ομιλούμε για ηθικές πτυχές του ποιητικού έργου του Καβάφη πρέπει να έχουμε υπόψιν μας τα βασικά πιστεύω του ποιητή. Έτσι μέσα από τη ποίηση του η ηθική του καθορίζεται από τους ακόλουθους παράγοντες:

1.     την οικογενειακή του επίδραση

2.     τη μόρφωση του και την φιλοσοφική του τοποθέτηση

3.      την Ελληνική εθνική του ταυτότητα και μάλιστα την Αλεξανδρινή

4.     την ατομική και κοινωνική του ταυτότητα

5.     και τέλος την θρησκευτική του ταυτότητα

Ο παράγοντας όμως εκείνος που έπαιξε σημαδιακό ρόλο στη ζωή του ήταν η πρόωρη ορφάνεια του κι η καταστροφή της καλά στημένης κι οργανωμένης επιχείρησης της οικογένειας μετά το θάνατο του πατέρα του από τα δύο μεγαλύτερα αδέλφιά του. Ο Νικολαρεϊζης στην εργασία του «Η διαμόρφωση του Καβαφικού Λυρισμού» αναφέρει ότι «η ποίηση του Καβάφη είναι οικοδομημένη επάνω σε περιστατικά που του πρόσφερε η ζωή, είναι δεμένη με την πραγματικότητα. Και σ’ αυτό, νομίζω, χρωστά ένα μέρος της επιτυχίας της» (Κ. Π. Καβάφη, Κριτικές Μελέτες, εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σελ. 132, Αθήναι).

Η άριστη ιστορική γνώση κι η επιστημονική του έρευνα που έκανε ο ίδιος μέσα από τις προσωπικές του μελέτες τον οδήγησαν σε μια προσωπική πεποίθηση ότι όλα τα πράγματα έχουν την ακμή τους και την παρακμή τους. Στο σημείο αυτό μας θυμίζει τους αρχαίους Έλληνες λυρικούς ποιητές, ακόμη και το συμπέρασμα του μεγαλύτερου ιστορικού της ανθρωπότητας, του Θουκυδίδη, ότι  «τα πράγματα της ζωής μέσα στη πορεία του χρόνου θα εξελίσσονται με τον ίδιο τρόπο, εφ’ όσον η φύση του ανθρώπου παραμένει η ίδια».

Ο Κώστας Ουράνης αναφέρει ότι ο Καβάφης «είχε απέραντες γνώσεις ιστορίας όλων των εποχών – και ιδίως της Αλεξανδρινής εποχής, ότι κατείχε βαθιά τους κλασικούς μας κι ότι οι λογοτεχνικές του κρίσεις ήταν πάντα προσωπικές και αξιόλογες» (Κ.Π. Καβάφη, Κριτικές Μελέτες, εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σελ. 20, Αθήναι).

Ενώ όμως ο ηθικός χαρακτήρας των αρχαίων Λυρικών είναι περισσότερο κοινωνικός και κατά κάποιο τρόπο εξωτερικός, ο ηθικός χαρακτήρας του ποιητικού έργου του Καβάφη είναι εσωτερικός και μάλιστα ατομικός. Στρέφεται δηλαδή προς τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και μάλιστα μέσα από την εσωτερική πάλη του ποιητή. Οι διάφορες ιστορίες και περιστατικά που αναφέρονται στη ποίηση του με μία φαινομενική σύγχυση του χρόνου δεν είναι τυχαία. Είναι μια εσωτερική πάλη του ποιητή για το νόημα της ζωής. Μέσα από την κατανόηση του εσωτερικού του κόσμου προσπαθεί να καταλάβει τη ζωή. Ο Καβάφης δεν ενδιαφέρεται για τον εξωτερικό κόσμο. Ίσως αυτή η πραγματικότητα να αποτελεί και μια εξήγηση γιατί τα έργα του Ποιητή δημοσιεύθηκαν μετά το θάνατό του.

Ο Κώστας Βάρναλης στο βιβλίο του «Άνθρωποι» αναφερόμενος στο ποιητικό έργο του Καβάφη σημειώνει ότι «ο ποιητής δε φιλοσοφεί μονάχα για λογαριασμό των άλλων. Φιλοσοφεί πρώτα – πρώτα για τον εαυτό του. Το δράμα των άλλων είναι και δικό του δράμα» (Κ.Π. Καβάφης, Κριτικές Μελέτες, εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σελ. 13, Αθήναι).

Ο Φόρστερ που γνωρίζει πολύ καλά την ποίηση του Καβάφη θα μας πει ότι «ο λογοτεχνικός πρόγονος του Καβάφη – εάν έχει – είναι ο Καλλίμαχος» κι ότι η ποίηση του Καβάφη «αρχίζει από μέσα του» (στο ίδιο βιβλίο, σελ.196 και 200).

Τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στη ποίηση του δεν έχουν το κίνητρο της αναφοράς στην κοινωνία, αλλά για να μπορέσουμε να καταλάβουμε περισσότερο τις ηθικές δομές και διεργασίες του εσωτερικού κόσμου ενός ανήσυχου πνευματικού ανθρώπου, και μάλιστα σπουδαίου, στη συγκεκριμένη περίπτωση του Καβάφη.

Ο Νίκος Καζατζάκης στο κείμενο του «ο Αλεξανδρινός ποιητής Καβάφης» τονίζει ότι «η πιο εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου είναι χωρίς άλλο ο ποιητής Καβάφης» (Κ.Π. Καβάφη, Κριτικές Μελέτες, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, Αθήναι, σελ.28). Και πράγματι ένα μεγάλο πνεύμα μόνο από ένα άλλο μεγάλο πνευματικό ανάστημα θα μπορούσε να αναγνωρισθεί. Όσοι δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τον Ποιητή μέσα στο μικρό τους πνευματικό ανάστημα εκφράσθηκαν περιφρονητικά και υβριστικά για το πρόσωπό του και το έργο του. Κι αυτή ακόμη την ασυνείδητη ψυχολογική ανάγκη του Ποιητή να αισθάνεται μια πλατωνική αγάπη για την στοργική αγάπη ορισμένων ανθρώπων  που αναπλήρωνε την πρόωρη απουσία του πατέρα του από τη ζωή την είδαν ως ηδονισμό κι ομοφυλοφιλία. Το ίδιο αντιγράφοντας και σήμερα πολλοί αυτούς που τον μίσησαν και τον περιφρόνησαν και δεν τον κατανόησαν, συνεχίζουν να μας παρουσιάζουν τις ίδιες ευτελείς ιδέες. Μέσα σ’ αυτή τη συνάφεια οι ερασιτέχνες και οι άσχετοι της φιλολογίας τον παρουσιάζουν ανήθικο και άθρησκον, ένα από τα μεγαλύτερα πνεύματα του πολιτισμού μας που δίδαξε ολόκληρη την ανθρωπότητα ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να ανταποκρίνεται στις ευθύνες του κοινωνικού του ρόλου.

Ο στίχος του «Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες» εκφράζει και την ηθική πτυχή του ποιητικού έργου του ποιητή. Απλώς για να φθάσει σ’ αυτό το καταστάλαγμα πέρασε μέσα από συμπληγάδες και καθημερινές πάλες με τη ζωή και το θάνατο. Γι’ αυτό και τα υπόλοιπα ποιήματα του δείχνουν αυτή τη πάλη του ανθρώπου με την ύλη, την αμαρτία και τη σύγχυση. Στο τέλος όμως είναι σαφής ο ποιητικός του λόγος «τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες». Όσοι αναφέρονται στην ποίηση του Καβάφη κι ο επίλογος τους δεν τελειώνει με αναφορά στον στίχο των Θερμοπυλών είναι ως να ομιλούν μόνο για τους εξευτελισμούς που δέχθηκε ο Χριστός χωρίς να κάνουν αναφορά στην Σταύρωση και στην Ανάστασή του.

Ο Νίκος Καζαντζάκης συνεχίζει για να μας πει ότι «ο εξωτερικά πρόχειρος μα σοφά μελετημένος στίχος του Καβάφη, η θεληματικά αλλοπρόσαλλη γλώσσα του, η απλοϊκή ρίμα του, είναι το μόνο σώμα που μπορούσε πιστά να περικαλύψει και να φανερώσει τη ψυχή του. Σώμα και ψυχή στα τραγούδια του είναι ένα. Σπάνια στην ιστορία της φιλολογίας μας μια τέτοια ενότητα υπήρξε οργανικά τέλεια. Ο Καβάφης είναι από τα τελευταία άνθη ενός πολιτισμού» (στο ίδιο βιβλίο σελ. 29).

Τελικά η σύγκρουση της ηθικής του εσωτερικού του κόσμου με την κοινωνική ηθική του εξωτερικού  κόσμου, που εκπροσωπεί τη λεγόμενη συλλογική κοινωνική ηθική, που έχει και μυθικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι διαμορφώνεται πολλές φορές όχι από την αλήθεια και την πρόοδο του ανθρώπου, αλλά από προλήψεις και συναισθηματικούς φανατισμούς, είναι αναπόφευκτη. Αυτή η σύγκρουση εκφράζεται από τον ποιητή με σαρκασμό και ειρωνεία για να φανεί κι η διαφορά κι η ματαιότητα του κόσμου όταν απουσιάζει το ενδιαφέρον για πανανθρώπινες αξίες.

Ο Κώστας Βάρναλης προσεγγίζοντας το όλο θέμα επιγραμματικά αναφέρει ότι ενώ ο εθνικός μας ποιητής «Σολωμός έζησε στα χρόνια της ανόδου του νέου κόσμου κι έψαλε με πάθος το μέγα και άφταστο ιδανικό κάθε καιρού και τόπου την ελευθερία: εθνική, πολιτική, πνευματική. Ο Καβάφης πρόφτασε να ιδεί τις στερνές αναλαμπές αυτού του κόσμου, που έσβηνε, και είδε τη κατηφοριά του. Την είδε με τραγικά γελούμενη ειρωνεία και συγνώμη. Είδε και ξεσκέπασε, αφ’ υψηλού την ματαιότητα των πίστεων και των προλήψεων, των αρετών και των αμαρτιών» (στο ίδιο βιβλίο, σελ. 15).

Η αρετή του Ποιητή στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι με ηρωισμό, χωρίς να σκέφτεται το οποιοδήποτε κοινωνικό κόστος, τι θα πει ό ένας και τι ανόητο θα πεί ο άλλος, να δίνει τη δική του μάχη για την ηθική του εσωτερικού του κόσμου. Η επιμονή του προς την κατεύθυνση αυτή θα οδηγήσει, όπως ήδη ανάφερα, σε θαυμασμό, σε παρεξηγήσεις και σ’ ακρότητες και υπερβολές για το πρόσωπο και το έργο του Ποιητή. Τελικά το γόνιμο και δημιουργικό πνεύμα του Αλεξανδρινού Ποιητή δεν περνά απαρατήρητο. Σημαδεύει όχι μόνο τον Ελληνικό Ποιητικό Λόγο αλλά και τον Παγκόσμιο.

Την ίδια εξελεγκτική πορεία που ακολούθησε το Ελληνικό κοινό για την ποίηση του Καβάφη, την ακολούθησε ο πρώτος απ’ όλους ο ίδιος ο Καβάφης. Η πάλη με τα ηθικά του διλήμματα τελειώνει με το θρίαμβο της επικρατήσεως της νίκης της ελπίδας για το πραγματικό νόημα της ζωής μέσα από τα κορυφαία γνωστά ποιήματα του «Ιθάκη» και «Θερμοπύλες».

Ο πατέρας του Σωκράτη είχε πολλά παιδιά, κι όμως η ανθρωπότητα μιλάει κι επηρεάζεται από το Σωκράτη και τις ιδέες του, το ίδιο για το Πλάτωνα, το ίδιο για τον Μότσαρτ, το ίδιο για το Μαντέλα, το ίδιο για κάθε μεγάλο πνευματικό ανάστημα που ανέδειξε το ιστορικό προσκήνιο της Παγκόσμιας Ιστορίας. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για το Καβάφη και μάλιστα ότι απ’ όλα τα ποιήματα του, η ανθρωπότητα ομιλεί και επηρεάζεται ιδιαίτερα από  τα δύο πνευματικά δημιουργήματα του, την Ιθάκη και τις Θερμοπύλες.

Αλοίμονο στον άνθρωπο που δεν κινείται μέσα στα διάφορα στάδια της ζωής για να φτάσει στην πραγματικότητα ότι «πάντα στο νου σου νάχεις την Ιθάκη». Αυτή την πνευματική αφετηρία της ζωής ο ποιητής την εκφράζει στο ποίημα του «Το πρώτο Σκαλί» με τους στίχους «κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος».

Αν όμως βρέθησαν πολύ δικοί του άνθρωποι να τον κακολογήσουν και μάλιστα δήθεν ποιητές, ποιητές πάλι τον εξύψωσαν και τον ερμήνευσαν σωστά. Προσωπικά όταν ακούω κάτι από την ποίηση του Καβάφη προβληματίζομαι για τη ζωή και γίνομαι δημιουργικός. Προσωπικά όταν ακούω να απαγγέλλουν τη ποίηση του Καβάφη σε μεγάλες και σημαντικές εκδηλώσεις και μάλιστα σε διεθνείς και παγκόσμιες όπως ήταν το μεγάλο ιστορικό γεγονός των επισήμων εγκαινίων της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης, όπου ανέγνωσαν σε πολλές γλώσσες το ποίημα του «Ιθάκη», τότε δεν αισθάνομαι μόνο τις ευθύνες που έχω μπροστά μου αλλά κι εθνική περηφάνεια. Η οργάνωση κι η λειτουργία της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης ήταν ένας από τους οραματισμούς του Καβάφη που τελικά επιτεύχθηκε. Έτσι η ανάγνωση ποιημάτων του την ημέρα της τελετής ήταν και μια έκφραση ευγνωμοσύνης προς το πρόσωπο του για ότι έδωσε στην ανθρωπότητα με το ποιητικό του έργο.

Τελικά ο ηθικός χαρακτήρας του ποιητικού έργου του Καβάφη για να κατανοηθεί σωστά δεν πρέπει να περιορισθεί η αναφορά μας σε ένα από τα στάδια της πνευματικής του πορείας, αλλά στο τελικό στάδιο που ο ίδιος ήθελε να μας οδηγήσει. Να μας δώσει το μήνυμα της ελπίδας για της συναίσθησης της ευθύνης του κοινωνικού ρόλου που ο καθένας μας έχει να επιτελέσει στη ζωή του για να ζήσουμε σ’ ένα καλύτερο κι ομορφότερο κόσμο.

Τελειώνοντας, επιτρέψατέ μου να αναφέρω ένα απόσπασμα από τον επικήδειο λόγο του τότε Γενικού Προξένου της Ελλάδος στην Αλεξάνδρεια Σκέφερη στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Σάββα στις 29 Απριλίου το 1933 που μας εκφράζει όλους.

«Δεν τολμώ νάχω για σκοπό να εξυμνήσω εγώ, στη θλιβερά αυτή στιγμή, τον υπέροχο ποιητή και το σπάνιο τεχνίτη. Εκπρόσωπος όμως εδώ του Ελληνισμού, πως να μην τον αναλογισθώ αυτήν την στιγμή τον αντάξιο υμνητή μιας από τας ενδόξους σελίδας του πολιτισμού μας. Αλεξανδρινός, πνεύμα και ψυχή – περήφανος που αξιώθηκε μια τέτοια πόλη, θα μείνει για όλους ο Καβάφης ο υπέρτατος υμνητής του Αλεξανδρινού Ελληνικού Πνεύματος. Κι όπως εκείνο εχάραξε μια ολόκληρη περίοδο του πολιτισμού μας, έτσι κι ο Καβάφης κατορθώνοντας με την τέχνη του να το ξαναζήσει, δημιούργησε ποίηση και σχολή δική του – καινούργια άνθηση ελληνικού πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια. Σοφός, με πνεύμα λεπτό, χαρακτήρα αριστοκράτης, καλλιτέχνης, εκτιμητής του ωραίου, όλα τον έκαμναν άξιο να είναι στον υψηλό της ποιήσεως κόσμο εκεί που πέρασε και που θα μείνει. Ποιητή με λύπη σ’ αποχαιρετά η Πατρίδα κι Αλεξάνδρεια που σε χάνει» (στο ίδιο βιβλίο που ανέφερα παραπάνω, σελ. 228).

(www.greekamericannewsagency.com)

Εκατόν πενήντα τρία χρόνια μετά τη γέννηση του μέγιστου ποιητή του νεώτερου ελληνισμού Κ. Καβάφη (1863-1933), μπορούν να υπάρχουν στοιχεία που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας στα εκατοντάδες βιβλία που κυκλοφόρησαν για τη ζωή του και τις χιλιάδες σελίδες που γράφτηκαν για τον ίδιο και τον οικογενειακό του περίγυρο; Έξι τέτοια περιστατικά που αφορούν το στενό οικογενειακό του περιβάλλον, αλίευσα ως “ειδήσεις” από αθηναϊκές εφημερίδες του 19ου αιώνα, που βρίσκονται αρχειοθετημένες στη φιλόξενη Παπαχαραλάμπειο βιβλιοθήκη της Ναυπάκτου.

Έτσι στην εφημερίδα ΑΛΗΘΕΙΑ της 16-12-1866 διαβάζουμε ότι μεταξύ των Ελλήνων του Λονδίνου, που συνδράμουν με γενναία ποσά τους πρόσφυγες της Κρήτης, λίγο μετά το έπος και το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου, περιλαμβάνεται και ο Γ. Καβάφης, αδελφός του πατέρα του Πέτρου Καβάφη και θείου του ποιητή, με 100 λίρες. Το ίδιο πράττει και η Μαρία Καβάφη, σύζυγος του προαναφερόμενου Γεωργίου Καβάφη, με 1.000 δρχ. σύμφωνα με την εφημερίδα ΜΕΛΛΟΝ της 14-6-1868. Εξ άλλου σύμφωνα με την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ της 29-3-1972, ο Π. Καβάφης, ο οποίος πρέπει να είναι εξάδελφος του ποιητή, Παντελής Καβάφης, υπογράφει μια διακήρυξη, εντόνως φιλοβρετανική, μαζί με άλλους ομογενείς της Κωνσταντινούπολης.

Η πολιτική άποψη της διακήρυξης δικαιώθηκε ιστορικά με τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, κατά τον οποίον οι Ρώσοι, αφού κατενίκησαν τους Οθωμανούς, με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (3-3-1878), ευνόησαν σκανδαλωδώς τους Βούλγαρους και δημιούργησαν τη Μεγάλη Βουλγαρία, την οποίαν έβρεχαν πλέον με τα νερά του Αιγαίου, αφού η Μακεδονία -πλην Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής- προσαρτήθηκε σ’ αυτήν. Πρωτοστατούσης όμως της Αγγλίας, λίγους μήνες μετά, το Συνέδριο του Βερολίνου επανέφερε τη Μακεδονία στην Οθωμανική αυτοκρατορία και επεδίκασε στο μικρό ελληνικό βασίλειο τη Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου, η προσάρτηση των οποίων στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1881. Εξ άλλου, πριν τη γέννηση του ποιητή το 1863 και η μητέρα του Χαρίκλεια Καβάφη κατά την εφημερίδα ΑΘΗΝΑ της 11-3-1856, συμμετέχει με το ποσό των 100 δρχ. στην ανέγερση του Αμαλιείου Ορφανοτροφείου κορασίδων και κατά την ίδια εφημερίδα της 29-3-1856 συμμετέχει στον έρανο για την ανέγερση του αυτού Ορφανοτροφείου θηλέων, στην Αθήνα και η προαναφερθείσα θεία του ποιητή Μαριόρα (Μαρία) Καβάφη με το ποσόν των 36 δρχ. Ακόμα παλαιότερα (1840) ο αυτός Γεώργιος Καβάφης, θείος του ποιητή από το Μάντσεστερ της Αγγλίας, κατά την ΑΘΗΝΑ της 12-2-1841, προσέφερε στην Αρχαιολογική Εταιρία 10 δρχ. άπαξ και 20 δρχ. ετησίως, ως μέλος αυτής, και κατά την υποσημείωση του συντάκτου Ν. Δραγούμη:

«Υ.Γ. Ο Κ.Γ. Ι. Καβάφης επιθυμεί να λαμβάνη και την Αρχαιολογικήν Εφημερίδα· παρακαλείσθε λοιπόν να διατάξητε να στέλλεται προς αυτόν υπό Ταινίαν, συστημένη προς τον Jouides Esq. q. Tuislury Corens, London». Τα ποσά αυτά φαίνονται στην εποχή μας ασήμαντα, αλλά στην εποχή τους η αξία ήταν σημαντική. Πάντως ίσως να έχουν σχέση με τους στίχους από το αθάνατο ποίημά του “Θερμοπύλες”: «γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν είναι πτωχοί, πάλιν εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε».

(www.haniotika-nea.gr)

…Ήδη από την αρχή το ταξίδι ήταν μονότονο κι η ανυπομονησία του εκ των υστέρων φαινόταν υπερβολική. Οι μικροί ενθουσιασμοί ενός επαρχιώτη που κουρντίζει τον εαυτό του. Που ετοιμάζεται για το θαύμα ενώ μέσα του πλήττει…

Τι μένει από τη νύχτα, όταν ο Αλεξανδρινός ποιητής, Καβάφης, νεαρός ακόμη παλεύει με τη λέξη. Η λέξη που γίνεται εμμονή, το ποίημα που αμφισβητείται, η ζωή που γεννά τον πόθο και εκείνος με τη σειρά του προκαλεί, αμέτρητες φαντασιώσεις.

Τι μένει από τη νύχτα, όταν η πόλη του Παρισιού τον αγκαλιάζει την εποχή της ακμής της ενώ μια άλλη, αυτή της Αλεξάνδρειάς του, τον τραβά πίσω υπενθυμίζοντάς του μόνιμα την οικογενειακή καταστροφή;

Τι μένει από τη νύχτα, όταν ο συγκρατημένος άνθρωπος με εμμονή στη λέξη και διάθεση ρήξης με το λυρικό αναζητώντας μέσα από την αληθινή, αυθεντική ζωή να προσεγγίσει την ποίηση.

«‘Η πόλις θα σ’ ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς τους ίδιους. Και σταις γειτονιές ταις ίδιαις θα γυρνάς»

σελ. 35

Η Έρση Σωτηροπούλου, με λιτό, προκλητικό τρόπο, απογυμνωμένο από άσκοπα επίθετα και με κοφτές ενεργειακές προτάσεις, καταθέτει ένα από τα πιο σπουδαία μυθιστορήματα με βάση του την ποιητική σύλληψη.

Ο μυθιστορηματικός, νεαρός ποιητής, Κωνσταντίνος, στα χέρια της ωριμάζει και γίνεται ο Καβάφης που ζει την εποχή του 1897 στην πόλη του Παρισιού. Ο ποιητής, με τη νεαρή φωνή κινείται και ζει μέσα στα καφέ, ανάμεσα σε παρακμιακά στέκια και χώρους που σύχναζαν μεγάλοι ποιητές. Παράλληλα με τις εμμονές του ξεπηδούν και τα πάθη που ξεχειλίζουν, αλλά δεν αποκαλύπτονται σε τρίτους.

Η Έρση Σωτηροπούλου, αναμετρήθηκε με έναν υπαρκτό ήρωα παραδίνοντάς τον με επιτυχία στους αναγνώστες της, δίχως στιγμή να φοβηθεί ή να συγκαλύψει ότι τον έπνιγε ή το απωθούσε.

Το βιβλίο της δε μένει στη μια ανάγνωση, αντίθετα καλεί τον αναγνώστη να επιστρέψει για μια δεύτερη και τρίτη διεισδυτική ματιά, για να βρει τι ήταν αυτή η πόλη ή καλύτερα ποια πόλη, ποια λέξη, ποια πληγή, ποιο πάθος που τον κάνει ξεχωριστό, σπουδαίο.

…Ο αγκώνας του νεαρού τραβήχτηκε. Κι αμέσως η μπούκλα χόρεψε από ψηλά σαν να έπαιζε μαζί του. Το χέρι του άνοιξε κι έκλεισε. Για λίγο χάιδεψε με τον αντίχειρα τις ρώγες των δαχτύλων  του. Η κίνηση σταμάτησε, τα δάχτυλα έμειναν συσπασμένα. Τέλος. Έπρεπε να ηρεμήσει. Το στόμα του ήταν στεγνό, τα χείλη του κολλούσαν. Φτάνει, είπε μέσα του. Κι η ίδια θεσπέσια μυρωδιά ήλθε πάλι προς το μέρος του να τον τραβήξει και εισέπνευσε βαθιά με τα μάτια μισόκλειστα θέλοντας να τα κρατήσει όλα και να γευτεί με το στόμα του που τώρα ένιωθε υγρό, βουρκωμένο από σάλια, να τα κλείσει μέσα του και να τα εισπνεύσει ξανά και ξανά, να τα ρουφήξει όλα, το γάλα, το φρέσκο σιτάρι, τα δροσερά κοτσάνια που μόλις είχε κόψει…

σελ. 134-135

Τι μένει από τη νύχτα; Σίγουρα το ό,τι πρόκειται για μια ξεχωριστή, δύσκολη, ανατρεπτική, ποιητική υψηλή συγγραφική κατάθεση από την Έρση Σωτηροπούλου.

(www.thinkfree.gr)

Εκατόν πενήντα τρία χρόνια μετά τη γέννηση του μέγιστου ποιητή του νεώτερου ελληνισμού Κ. Καβάφη (1863-1933), μπορούν να υπάρχουν στοιχεία που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας και εκατοντάδες βιβλία που κυκλοφόρησαν για τη ζωή του και τις χιλιάδες σελίδες που γράφτηκαν για τον ίδιο και τον οικογενειακό του περίγυρο;

Πέντε τέτοια περιστατικά που αφορούν το στενό οικογενειακό του περιβάλλον αλίευσα ως “ειδήσεις” από αθηναϊκές εφημερίδες του 19ου αιώνα, που βρίσκονται αρχειοθετημένες στην φιλόξενη Παπαχαραλάμπειο βιβλιοθήκη της Ναυπάκτου.

Ετσι στην εφημερίδα ΑΛΗΘΕΙΑ της 16.12.1866 διαβάζουμε ότι μεταξύ των Ελλήνων του Λονδίνου, που συνδράμουν με γενναία ποσά τους πρόσφυγες της Κρήτης, λίγο μετά το έπος και το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου, περιλαμβάνεται και ο Γ. Καβάφης, αδελφός του πατέρα του Πέτρου Καβάφη και θείου του ποιητή, με 100 λίρες.  Το ίδιο πράττει και η Μαρία Καβάφη, σύζυγος του προαναφερόμενου Γεωργίου Καβάφη, με 1.000 δρχ. σύμφωνα με την  εφημερίδα ΜΕΛΛΟΝ της 14.6.1868.

Εξ άλλου σύμφωνα με την “ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ” της 29.3.1972, ο Π. Καβάφης, υπογράφει μια διακήρυξη, εντόνως φιλοβρετανική, μαζί με άλλους ομογενείς της Κωνσταντινούπολης, Ο Π. Καβάφης πρέπει να είναι ο εξάδελφος του ποιητή, Παντελή Καβάφη, γυιός του μεγαλύτερου αδελφού του πατρός του ποιητή.

Η πολιτική άποψη της διακήρυξης δικαιώθηκε ιστορικά με τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, κατά τον οποίον οι Ρώσσοι, αφού κατενίκησαν τους Οθωμανούς, με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (3.3.1878), ευνόησαν σκανδαλωδώς τους Βούλγαρους και δημιούργησαν την Μεγάλη Βουλγαρία, την οποίαν έβρεχαν πλέον με τα νερά του Αιγαίου, αφού η Μακεδονία – πλην Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής – προσαρτήθηκε σ’ αυτήν. Πρωτοστατούσης όμως της Αγγλίας, λίγους μήνες μετά, το Συνέδριο του Βερολίνου, επανέφερε την Μακεδονία στην Οθωμανική αυτοκρατορία και επεδίκασε στο μικρό ελληνικό βασίλειο την Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου, η προσάρτηση των οποίων στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1881.

Εξ άλλου, πριν την γέννηση του ποιητή του 1863 και η μητέρα του Χαρίκλεια Καβάφη κατά την εφημερίδα “Αθηνά” της 11.3.1856, συμμετέχει με το ποσό των 100 δρχ. στην ανέγερση του Αμαλιείου Ορφανοτροφείου κορασίδων και κατά την ίδια εφημερίδα της 29.3.1856 συμμετέχει στον έρανο για την ανέγερση του αυτού Ορφανοτροφείου θηλέων, στην Αθήνα, και η προαναφερεθείσα θεία του ποιητή Μαριόρα (Μαρία) Καβάφη με το ποσόν των 36 δρχ.

Τα ποσά αυτά φαίνονται στην εποχή μας ασήμαντα, αλλά στην εποχή τους η αξία ήταν σημαντική.  Πάντως ίσως να έχουν σχέση με τους στίχους από το αθάνατο ποίημά του “Θερμοπύλες”.
“γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλιν εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε”.

(www.rodiaki.gr)

Τι νόημα έχει ένα ακόμη βιβλίο για τον Καβάφη; Με αυτό το ερώτημα στον πρόλογο του βιβλίου των 119 σελίδων, με τίτλο «Η μέθοδος του Κ. Π. Καβάφη», ξεκινάει ο Γιώργος Βαρθαλίτης τη συνάθροιση των κειμένων του για τον αιώνιο Αλεξανδρινό.

Πρόκειται για διεισδυτικά σημειώματα που δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά, αλλά και νέα αδημοσίευτα που συμπεριλήφθηκαν στην έκδοση του Οίκου «Gutenberg».

Ο μελετητής, γεννημένος το 1972 στην Κόρινθο, με σπουδές φιλολογίας στην Αθήνα και τη Χαϊδελβέργη, ποιητής και δοκιμιογράφος, απαντά ότι προσπάθησε να φωτίσει το έργο του Καβάφη, συσχετίζοντάς το με τη λογοτεχνία της εποχής του. Εξηγεί ότι επιχειρεί να αφουγκραστεί τη μυστική συνομιλία των λογοτεχνημάτων που έχουν γεννηθεί σε μια κοινή ατμόσφαιρα και κυρίως ερευνώντας ορισμένους κορυφαίους Έλληνες και ξένους συγγραφείς όπως είναι οι Γκουστάβ Φλωμπέρ και Άγγελος Σικελιανός.

Τα κείμενα αφορούν τον Καβάφη και τη νέα ιστοριογραφία, την ηθοποιία και την ιστορική του φαντασία, τις τρεις εποχές της Αλεξάνδρειας, τη θεωρία περί κάλλους, τον συμβολισμό, τις συγκλήσεις και τις αποκλίσεις με τον συγκαιρινό του συγγραφέα αρχαιοπρεπών συγγραμμάτων Δημήτριο Βερναρδάκη, την νεκρομαντεία και την τέχνη της ειρωνείας. Και βέβαια, τα πολυσχολιασμένα θέματα του ελληνικού οράματος και τους αρχαίους μύθους.

Το βιβλίο, τοποθετώντας τον Καβάφη στο πλαίσιο της εποχής του και ανιχνεύοντας τις υπαρκτές ή «εκλεκτικές» του συγγένειες με συγκαιρινούς του συγγραφείς, σαν τον Anatole France, τον Pater ή τον Αντρέγιεφ, προσπαθεί να σκιαγραφήσει την ποιητική και πνευματική μέθοδο του Αλεξανδρινού και να αναδείξει την ιδιοπροσωπία του, ιδίως στο ζήτημα της ποιητικής αναπαράστασης και αναδημιουργίας του ιστορικού παρελθόντος.

Προχωρώντας πέρα από τα όρια μιας απλής συγκριτικής έρευνας, τα κείμενα που το απαρτίζουν, ιδωμένα μαζί, επιχειρούν να συγκροτήσουν μια ενιαία ερμηνευτική πρόταση.

(www.naftemporiki.gr)

Σε εορταστικό κλίμα, οι μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων που συμμετείχαν τη φετινή χρονιά στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ο Καβάφης πάει σχολείο»παρουσίασαν τα έργα τους σε εκπαιδευτικούς και δημοσιογράφους, σε μια διαφορετική συνέντευξη Τύπου, που εξελίχθηκε σε σχολική γιορτή τηςδημιουργίας και της φαντασίας, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Για τρίτη συνεχή χρονιά, ο Καβάφης πήγε σχολείο, έγινε κόμικ, ψηφιακό έργο, εικαστική εγκατάσταση και χιπ-χοπ τραγούδι από μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ο Καβάφης πάει σχολείο», που διοργανώνεται από το Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση σε συνεργασία με το τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Στέγης.

Το πρόγραμμα

Υστερα από 8 τρίωρες συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε έξι δημόσια σχολεία της Αττικής, μέσα από έξι πρωτότυπα εργαστήρια, το πρόγραμμα προσέγγισε τα «ιερά» και πιθανώς δυσπρόσιτα κείμενα του Αλεξανδρινού ποιητή, αξιοποιώντας τα εργαλεία των πλέον «απρόβλεπτων» τεχνών. Αυτή η δημιουργική και πρωτότυπη ανάγνωση βοήθησε τους μαθητές στην καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία των ποιημάτων του, ενώ το υλικό που προέκυψε, αναδεικνύει τον σύγχρονο χαρακτήρα της καβαφικής ποίησης.

Οι μαθητές συνεργάστηκαν στα επιμέρους προγράμματα με τους καλλιτέχνες και λογοτέχνες: Μαρία Βαρελά (εικαστικός), Μαίρη Ζυγούρη (performer), Κατερίνα Ηλιοπούλου (ποιήτρια), Παναγιώτης Ιωαννίδης (ποιητής), Αλεξία Οθωναίου (εικονογράφος), Μαριλένα Σταφυλίδου (φωτογράφος),  Μαρία Τοπάλη (ποιήτρια), Θωμάς Τσαλαπάτης (ποιητής), Θοδωρής Χιώτης (ποιητής), Χρήστος Χρυσόπουλος (συγγραφέας), Jeff Gonzalez (μουσικός παραγωγός/καλλιτέχνης χιπ-χοπ), HO PE (εικαστικός).

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ο Καβάφης πάει σχολείο» θα επιστρέψει και το ακαδημαϊκό έτος 2016-17 με έξι νέα εργαστήρια σε σχολεία της Αττικής και έξι εργαστήρια σε σχολεία της περιφέρειας, δίνοντας συνέχεια σε έναν πρότυπο θεσμό που φέρνει την καβαφική ποίηση στα θρανία με τον πλέον βιωματικό τρόπο.

Τα προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν τη σχολική περίοδο 2015-16:

Διαβάζοντας Καβάφη… ψηφιακά

Οι λέξεις ελευθερώνονται από τα στενά όρια του βιβλίου και γίνονται βίντεο ή ψηφιακή εικόνα. Με πηγή έμπνευσης τα καβαφικά ποιήματα, οι μαθητές στο 52ο ΓΕΛ Αθηνών χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες και δημιουργούν ψηφιακά έργα, παρουσιάζοντας τους στίχους σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

Συντελεστές: Μαρία Βαρελά (εικαστικός) και Θοδωρής Χιώτης (ποιητής)

Κι αν ο Καβάφης ήταν κόμικς;

Τα ποιήματα του Καβάφη γίνονται κλασικά εικονογραφημένα! Πώς θα ήταν άραγε η «Ιθάκη» σε εικόνες; Οι καβαφικοί στίχοι ζωντανεύουν καθώς οι μαθητές του 2ου ΓΕΛ Καισαριανής και του Γυμνασίου Τ.Λ. Κορθίουδημιουργούν τα δικά τους κόμικς.

Συντελεστές: Παναγιώτης Ιωαννίδης (ποιητής) και Αλέξια Οθωναίου (εικονογράφος κόμικς).

Ένα σχολείο γεμάτο… Καβάφη 

Χρησιμοποιώντας διάφορες τέχνες και τεχνικές (κολάζ, απαγγελίες κ.ά.), οι μαθητές του 15ου Γυμνασίου Αθηνών και του Γυμνασίου Τ.Λ. Γαυρίουμετατρέπουν το χώρο του σχολείου στο απόλυτο καβαφικό περιβάλλον! Με ένα εικαστικό έργο μεγάλης κλίμακας και άλλες βιωματικές δράσεις, το σχολείο αποκτά… ατμόσφαιρα Αλεξάνδρειας!

Συντελεστές: ΗΟ PE (εικαστικός) και Χρήστος Χρυσόπουλος (συγγραφέας)

Οι στίχοι του Καβάφη σε… χιπ-χοπ τραγούδι

Πώς θα μπορούσε να αποδοθεί το ποίημα «Φωνές» σε τραγούδι; Η Στέγη και το Αρχείο προ(σ)κάλεσαν τους μαθητές του 2ου Γυμνασίου Χαλανδρίου και του Γυμνασίου Τ.Λ. Κορθίου να διαβάσουν με εντελώς εναλλακτικό τρόπο το έργο του ποιητή. Σε ρυθμούς… χιπ χοπ!

Συντελεστές: Jeff Gonzalez (μουσικός παραγωγός, καλλιτέχνης χιπ-χοπ) και Κατερίνα Ηλιοπούλου (ποιήτρια)

Το καβαφικό έργο… μέσα από το φωτογραφικό φακό

Καβάφης: Ένας ποιητής, χιλιάδες εικόνες. Με ποιον τρόπο μπορούμε να απεικονίσουμε το ποίημα «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»; Οι μαθητές του 1ου Γυμνασίου Κορωπίου εντοπίζουν εικόνες της καθημερινότητάς που θα μπορούσαν να ανήκουν σε κάποιο από τα καβαφικά ποιήματα και τις απαθανατίζουν φωτογραφικά.

Συντελεστές: Μαριλένα Σταφυλίδου (φωτογράφος) και Μαρία Τοπάλη (ποιήτρια)

Ο Καβάφης… ως performance

Πώς μπορεί να βιώσει κανείς τους στίχους του Καβάφη «Ξένος εγώ ξένος πολύ»; Στο 1ο ΓΕΛ Φαλήρου το έργο του ποιητή ζωντανεύει μέσα από ποικιλία μεθόδων που προάγουν την αυτοέκφραση και το χτίσιμο δυνατών δεσμών στην ομάδα.

Συντελεστές: Μαίρη Ζυγούρη (εικαστικός) και Θωμάς Τσαλαπάτης (ποιητής)
Σχεδιασμός Δράσεων Αρχείου: Αφροδίτη Παναγιωτάκου
Ακαδημαϊκός Σύμβουλος: Δημήτρης Παπανικολάου

Project Manager: Θοδωρής Χιώτης

Assistant Project Manager: Μαριάννα Χριστοφή

Φωτογράφος: Σταύρος Πετρόπουλος

(www.ert.gr)

Ένα διαφορετικό Καβάφη σύστησε στο κοινό της Λάρισας ο καθηγητής Δημήτρης Δημηρούλης, που βρέθηκε στη Λάρισα, στο «Χατζηγιάννειο» σε μια εκδήλωση για τον μεγάλο Έλληνα ποιητή και με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του καθηγητή «Κ.Π. Καβάφης, Τα ποιήματα, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα».

Ο καθηγητής κατά την ομιλία του, τόνισε ότι ο πραγματικός Καβάφης πρέπει να αναγιγνώσκεται κάθε φορά μπροστά στο «σήμερα» και να ανασύρεται από ένα όγκο σχολίων και ερμηνειών που μοιάζει θαμμένος για να κερδηθεί ξανά. Ένα από τα στοιχεία που ξεχωρίζει ο ίδιος στον ποιητή είναι « Η βιοτεχνία του Καβάφη, δηλαδή η «Μέριμνα βίου, η επιμέλεια εαυτού και η μελέτη θανάτου», σημειώνοντας πώς η ποίηση του Καβάφη, όσο κι αν γοητεύει με τον υπαινικτικό λυρισμό της, μας φέρνει αντιμέτωπους με ερωτήματα που απευθύνονται σε αυτά τα τρία κρίσιμα ζητήματα. Βιοτεχνία, δηλαδή, είναι η τέχνη του βίου (για τον τρόπο και το νόημα της ύπαρξης) και συνεπώς η ποίηση του Καβάφη εκπαιδεύει τον αναγνώστη στη βιοτή. Προχωρώντας σε επί μέρους παρατηρήσεις σχετικά με την κατανόηση της μοναδικότητας του ποιητή ανέφερε ότι η ποίηση του Καβάφη δεν αποκαλύπτει κάποια αλήθεια αλλά αναδεικνύει την αξία της τέχνης για τη ζωή.

Το βιβλίο του Δημήτρη Δημηρούλη, παρουσίασε ο Δρ Φιλολογίας και Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος Θωμάς Μπεχλιβάνης. Ο κ. Μπεχλιβάνης, τόνισε ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική έκδοση του έργου του Καβάφη, καθώς είναι η πρώτη φορά που σε ένα τόμο συγκεντρώνονται όλα τα καβαφικά κείμενα(πεζά, μεταφράσεις, σκέψεις, ποιήματα κ.α.) δίνοντας τη δυνατότητα στον αναγνώστη να εμβαθύνει ακόμη περισσότερο στο έργο του. Η εισαγωγή του βιβλίου και τα εισαγωγικά κείμενα κάθε κεφαλαίου αποτελούν μεγάλο επίτευγμα της φιλολογικής κριτικής και θεωρητικής προσέγγισης, γιατί ο Καβάφης ερμηνεύεται πολυπρισματικά έξω από τα καθιερωμένα και με έναν τρόπο που τον φέρνει στο σήμερα, επεσήμανε καταλήγοντας.

Τον συντονισμό είχε η Σχολική Σύμβουλος και μέλος του Δ. Σ. του Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Λάρισας Ιουλία Κανδήλα.

(Της Νατάσας Πολυγένη, www.eleftheria.gr)

 

Νομίζεις ότι ο Καβάφης δεν ξέρει τι γίνεται στην Αμφίπολη; Νομίζεις πως δεν έμαθε τα νέα; Δεν χρειάζεται να μπει στα δίκτυα και να μπλεχτεί «μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες»; To μάτι του ποιητή γυρνάει μέσα στον χρόνο κι έχει ήδη προβλέψει τον κύκλο της «συνάφειας των πολλών».

Την καβαφική ποίηση την κινούν δυο βασικά μοτίβα. Η απογοητευτική είδηση και η ήττα. Και γύρω απ’ αυτά, γυρίζουν η ματαιότητα, το ανανταπόδοτο, η πτώση, η αδυναμία του ανθρώπου να σταθεί στο ύψος της «υπεροψίας» του. Πρώτα η προσπάθεια και πάντα η απροσδόκητη ήττα. Ένα αρχαίο, ελληνιστικό κλέος φωτίζει τα «μεγαλεία» των ηρώων του που άλλα περιμένουν κι άλλα τους φέρνει η δραματική κίνηση της αφήγησης. Μπορεί να είναι ο Αχιλλέας που φοβερίζει τους Τρώες απ’ τα τείχη, μπορεί να είναι οι Μήδοι, που «επί τέλους  θα διαβούνε», μπορεί ακόμα να είναι οι ρωμαϊκές λεγεώνες που τρομοκρατούν τον ποιητή Φερνάζη και του ματαιώνουν τα σχέδια. Μπορεί να είσαι κι εσύ που «ενώ είσαι καμωμένος για τα ωραία και μεγάλα έργα η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται·»…

Η Αμφίπολη είναι καβαφικό ποίημα. Κι ας μην το έγραψε ακόμα! Τη βρίσκεις μέσα στους παλιούς του στίχους, μέσα στα μάτια των ηρώων του, στην απογοήτευση του Φερνάζη που θέλει να γίνει χρήσιμος στις εξουσίες, στους «απαίσιους» Αλεξανδρινούς που αναμένουν δόξες και μεγαλεία αλλά και στα «τείχη» που χτίζουν γύρω σου και δεν τα καταλαβαίνεις.

Άδειος τάφος, λοιπόν, στην Αμφίπολη; Κάποιες προσπάθειες γίνονται ακόμα, μάταιες όμως. Μήπως εξουσίες δοξαστούν και διψασμένοι οπαδοί πανηγυρίσουν. Μήπως κι οι φλύαροι συνεχίσουν  να φλυαρούν… Μιας και άδεια η ζωή τους όπως είναι, πάντα ζητάει το «ένδοξον» μέσα σε τάφους και  νεκρούς.

«Μαζεύθηκαν οι Aλεξανδρινοί

να δουν της Κλεοπάτρας τα παιδιά,

τον Καισαρίωνα, και τα μικρά του αδέρφια,

Aλέξανδρο και Πτολεμαίο,

…………………………………..

κ’ ενθουσιάζονταν, κ’ επευφημούσαν

ελληνικά, κ’ αιγυπτιακά, και ποιοι εβραίικα,

γοητευμένοι με τ’ ωραίο θέαμα—

μ’ όλο που βέβαια ήξευραν τι άξιζαν αυτά,

τι κούφια λόγια ήσανε αυτές η βασιλείες.

(Αλεξανδρινοί Βασιλείς)

«Πλησιέστατα, δεξιά που μπαίνεις, στην βιβλιοθήκη

της Βηρυτού θάψαμε τον σοφό Λυσία,

γραμματικόν. Ο χώρος κάλλιστα προσήκει.

Τον θέσαμε κοντά σ’ αυτά του που θυμάται

ίσως κ’ εκεί — σχόλια, κείμενα, τεχνολογία,

γραφές, εις τεύχη ελληνισμών πολλή ερμηνεία.

Κ’ επίσης έτσι από μας θα βλέπεται και θα τιμάται

ο τάφος του, όταν που περνούμε στα βιβλία

(Λυσίου Γραμματικού Τάφος)


«Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς Αμφίπολη».

Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.»

(Περιμένοντας τους βαρβάρους)

(Πηγή: Ανδρέας Ζαμπούκας, www.protagon.gr)

Μία έκθεση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών για το πως βλέπουν τα παιδιά την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Νομίζετε ότι η ποίηση, και ιδιαίτερα αυτή του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, είναι δύσκολη για τα παιδιά; Ότι δεν μπορούν να αντιληφθούν τα νοήματα του Αλεξανδρινού ποιητή και να κατανοήσουν σε βάθος το μεγαλείο του πνεύματός του; Μια επίσκεψη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση αύριο, Τρίτη 30 Ιουνίου, θα σας πείσει ότι έχετε λάθος!

Γιατί οι άνθρωποι της Στέγης μαζί με τους υπεύθυνους του αρχείου Καβάφη μπήκαν στα σχολεία και με ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα κατάφεραν να μιλήσουν στα παιδιά για την ποίηση και να φέρουν το καβαφικό ύφος πιο κοντά τους με τον πλέον βιωματικό τρόπο. Το αποτέλεσμα αυτών των 8ωρων συναντήσεων είναι τρομερά δημιουργικές δουλειές, από κόμικς και ψηφιακά έργα μέχρι χιπ χοπ τραγούδια. Όλα αυτά θα εκτεθούν στον 3ο και 4ο όροφο της Στέγης αύριο το απόγευμα.

Έξι δημόσια σχολεία της Αττικής μέσα από έξι πρωτότυπα εργαστήρια, οι δύο φορείς προσέγγισαν τα «ιερά» και πιθανώς δυσπρόσιτα κείμενα του Αλεξανδρινού ποιητή, αξιοποιώντας τα εργαλεία των πλέον «απρόβλεπτων» τεχνών. Αυτή η δημιουργική και πρωτότυπη ανάγνωση βοήθησε τους μαθητές στην καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία των ποιημάτων του, ενώ το υλικό που προέκυψε, αναδεικνύει τον σύγχρονο χαρακτήρα της καβαφικής ποίησης.

Οι μαθητές συνεργάστηκαν στα προγράμματα με τους καλλιτέχνες και λογοτέχνες: Μαρία Βαρελά (εικαστικός), Κατερίνα Ηλιοπούλου (ποιήτρια), Παναγιώτης Ιωαννίδης (ποιητής), Σίμος Κακάλας (σκηνοθέτης), Θανάσης Μάνης (αρχιτέκτονας), Κώστας Ρουσσάκης (εικαστικός), Μαρία Τοπάλη (ποιήτρια), Θωμάς Τσαλαπάτης (ποιητής), Θοδωρής Χιώτης (ποιητής), Χρήστος Χρυσόπουλος (συγγραφέας), Jeff Gonzalez (μουσικός παραγωγός/καλλιτέχνης χιπ-χοπ)

Τα προγράμματα που έγιναν είναι τα εξής:

1. O Καβάφης στα χέρια των παιδιών… Η καβαφική ποίηση συναντά τα νέα μέσα και τις νέες τεχνολογίες. Η καβαφική ποίηση βγαίνει από τα στενά όρια του βιβλίου και γίνεται βίντεο ποίημα, ψηφιακό έργο, εγγράφεται στους τοίχους της πόλης και ξαναγράφεται με διαφορετικούς όρους και σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Χρησιμοποιώντας τους υπολογιστές και τις δυνατότητές τους, οι μαθητές δημιουργούν σειρά ψηφιακών έργων με πηγή έμπνευσης τα ποιήματα του Αλεξανδρινού ποιητή. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από τον ποιητή Θοδωρή Χιώτη και την εικαστικό Μαρία Βαρελά στο 4ο ΓΕΛ Κορυδαλλού.
   2. Κάθε στίχος και μία εικόνα… Κι αν ο Καβάφης ήταν κόμικς;
   Εικονογράφηση ποιημάτων του Καβάφη. Πώς θα ήταν άραγε το ποίημα «Στα 200 π.Χ.» εικονογραφημένο; Οι στίχοι γίνονται εικόνες και οι μαθητές δημιουργούν τα δικά τους κόμικς. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από την ποιήτρια Κατερίνα Ηλιοπούλου και τον εικονογράφο κόμικς Θανάση Πέτρου στο Γυμνάσιο Πεντέλης.
2. Ένα σχολείο γεμάτο… Καβάφη! Εικαστική παρέμβαση στο σχολείο με αφορμή τον Καβάφη.Με κατασκευές από λέξεις και κουτιά, μετατρέπουμε το χώρο του σχολείου σε ένα απόλυτα καβαφικό περιβάλλον. Δημιουργούμε ένα εικαστικό έργο μεγάλης κλίμακας και το σχολείο πάντα Καβάφη θα θυμίζει! Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από τον ποιητή Θωμά Τσαλαπάτη και τον εικαστικό Κώστα Ρουσσάκη στο 2ο Γυμνάσιο Καλλιθέας.
3. Η διαχρονική ποίηση πάντα επιστρέφει… και αυτή τη φορά γίνεται χιπ-χοπ. Απόδοση / διασκευή ποιημάτων του Καβάφη σε ιδίωμα χιπ-χοπ. Πώς θα μπορούσε να αποδοθεί το «Επέστρεφε» σε χιπ-χοπ ιδίωμα; Η Στέγη και το Αρχείο προ(σ)καλούν μαθητές και καθηγητές να σκεφτούν με εντελώς εναλλακτικό τρόπο το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από τον ποιητή Παναγιώτη Ιωαννίδη και τον μουσικό παραγωγό και καλλιτέχνη χιπ-χοπ Jeff Gonzalez, στο 48ο Γυμνάσιο Αθηνών.
   5. Καβάφης: Ένας ποιητής, χιλιάδες αναγνώσεις. Καινοτόμες αφηγήσεις του καβαφικού έργου. Έχετε φανταστεί το «Περιμένοντας τους βαρβάρους» ως θεατρικό έργο; Μπορείτε να σκεφτείτε μια διαφορετική απαγγελία του; Στο εργαστήριο αυτό τα παιδιά χρησιμοποίησαν τις φωνές τους, το σώμα τους, μάσκες και ό,τι άλλο βάλει ο νους σας! Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από την ποιήτρια Μαρία Τοπάλη και τον σκηνοθέτη Σίμο Κακάλα, στο Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο.
4. «Η πόλις θα σε ακολουθεί»: Αστικές διαδρομές μέσα από την καβαφική ποίηση
   Η Αλεξάνδρεια έχει κομβική θέση στην καβαφική ποίηση. Δεν είναι απλώς η πατρίδα του ποιητή, αλλά αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον ίδιο και σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσονται πολλά από τα ποιήματά του. Η Αλεξάνδρεια ζωντανεύει ξανά και ξανά στο καβαφικό έργο και μέσα από αυτό το εργαστήριο, με αφορμή την ποίηση του Αλεξανδρινού ποιητή, αλλά και την έκθεση Παράξενες Πόλεις: Αθήνα που θα πραγματοποιηθεί στο χώρο της Στέγης το Φεβρουάριο του 2015, οι μαθητές καλούνται να φανταστούν την Αλεξάνδρεια και να φτιάξουν μια δική τους εκδοχή αυτής της θρυλικής πόλης, έστω κι αν δεν την έχουν επισκεφθεί. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από τον συγγραφέα Χρήστο Χρυσόπουλο και τον αρχιτέκτονα Θανάση Μάνη, στο 3ο Γυμνάσιο Αγίας Παρασκευής.

(Πηγή: Νατάσσα Μαστοράκου, www.protothema.gr)