Ετικέτα: Νικηταρίδης

Μετά τις Κοινότητες, τα Σωματεία και τα Σχολεία, ο καταξιωμένος ιστορικός ερευνητής του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού Νίκος Νικηταρίδης επανέρχεται με το βιβλίο «Οι Ελληνικές Εκκλησίες στην Αίγυπτο» (εκδ. Αγγγελάκη), συμπληρώνοντας μια ιστορική τετραλογία εξαιρετικά σημαντική τόσο για τους Αιγυπτιώτες, όσο και για όλους τους Απόδημους Έλληνες.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας : «Τόποι συνάθροισης και λατρείας των πιστών οι χριστιανικοί ναοί, δημιουργήθηκαν και δημιουργούνται ως χώροι τέλεσης των διαφόρων θρησκευτικών λειτουργιών, ως χώροι προσευχής, ως χώροι εσωτερικής επικοινωνίας με το Θεό. Θέλοντας λοιπόν να καλύψουν αυτές ακριβώς τις ανάγκες, οι Αιγυπτιώτες Έλληνες, από τις αρχές κιόλας σχηματοποίησης παροικιών στην Αίγυπτο, διενέργησαν εράνους και προσέτρεξαν σε εύπορους ομογενείς, ιδρύοντας και ανεγείροντας ευκτήριους οίκους, ναΐσκους και περικαλλείς ναούς σ΄ όλα τα μήκη και τα πλάτη της Νειλοχώρας, πάντοτε με την αρωγή του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και του εκάστοτε επικεφαλής του». Έτσι, στο εξαιρετικό αυτό πόνημα περιγράφονται σε σύντομα χρονικά σημειώματα βασισμένα σε δυσεύρετες πλέον πηγές, 56 από αυτές τις εκκλησίες που κόσμησαν με τη λειτουργία τους στο διάβα του χρόνου το στέμμα πίστης της Ορθοδοξίας, όχι μόνο στην αφρικανική ήπειρο, αλλά και σ΄ ολάκερη τη γη.

Εκκλησίες μικρές ή μεγάλες – δεν έχει σημασία – που ανέδειξαν και παράλληλα απέδειξαν τα βαθειά ριζωμένα αισθήματα πίστης των Αιγυπτιωτών, οι οποίοι ως απόδημοι Έλληνες τα μετέφεραν και τα άσκησαν με ιδιαίτερη ευλάβεια στη φιλόξενη χώρα μετανάστευσης τους, στη δεύτερη πατρίδα τους Αίγυπτο.

[…] Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ την Άνοιξιν αγγέλει,

της εξοχής πανήγυρις αθώα.

Κενούτ΄ η Αλεξάνδρεια κ΄ οι δρόμοι οι πυκνοί της.

Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ να εορτάση θέλει

ο αγαθός Αιγύπτιος και γίνεται σκηνίτης […]

Κ.ΚΑΒΑΦΗΣ

Το Σαμ ελ Νεσίμ είναι μια εθνική αιγυπτιακή εορτή που σηματοδοτεί τ΄ αρχίνημα της Άνοιξης και συμπίπτει με τη χριστιανική Δευτέρα του Πάσχα, μια εορτή που οι ρίζες της φθάνουν στην αρχαιότητα, τότε που εορταζόταν η ¨Shemu¨, η μέρα της δημιουργίας, που χρονικά τοποθετούταν στην περίοδο της συγκομιδής. Αργότερα, κατά τον 1^ο αι. μ.Χ., αναφορές θέλουν τους Αιγυπτίους εκείνη την ημέρα να προσφέρουν στις διάφορες θεότητες τους παστά ψάρια, μαρούλια και κρεμμύδια, ημέρα που μετά τον εκχριστιανισμό της χώρας τελικά συνδέθηκε με το Πάσχα

Σήμερα, την ημέρα αυτή, στο μεγάλο πανηγύρι της Άνοιξης, οι Αιγύπτιοι κατακλύζουν τις όχθες του Νείλου, τα πάρκα και γενικότερα την εξοχή, ενώ παραδοσιακά καταναλώνουν ¨φυσίχες¨ (αποξηραμένα ψάρια), μαρούλια, κρεμμύδια, λούπινα και χρωματιστά αυγά, συνδέοντας κατά κάποιον τρόπο το απώτατο χθες με το τώρα.

Σχετικά, η αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ημερήσια Νέα¨ έγραφε στα 1873 : ¨Είναι γνωστόν ότι πας Αιγύπτιος οιασδήποτε θρησκείας ή εθνικότητος οφείλει, κατά το εξ΄ αμνημονεύτων χρόνων επικρατήσαν έθιμον, να διέλθη εν τη εξοχή ολόκληρον την ημέραν του Σιαμ ελ Νεσίμ. Η εορτή αύτη έχει την καταγωγήν από των Κοπτών, παρ΄ ων την παρεδέχθησαν και οι Αιγύπτιοι. Την παραμονήν του Σιαμ ελ Νεσίμ θέτουσι κρόμμυα υπό τα προσκεφάλαια των οι πανηγυρισταί και την επαύριον άμα τη πρωΐα φροντίζουσι πρωτίστως να οσφρανθώσι την ισχυράν των κρομμύων οσμήν. Δοξάζουσιν, ότι η οσμή αύτη έχει την ιδιότητα του προφυλάττειν αυτούς, εν καιρώ του θέρους, από παντός μιάσματος και από πάσης φθοροποιάς και δυσώδους αναθυμιάσεως¨.

Ως προς τον ίδιο τον εορτασμό της μέρας, χαρακτηριστικά είναι τα γραφόμενα της εφημερίδας της Αλεξάνδρειας ¨Μεταρρύθμισις¨ του 1895 : ¨Ευτυχώς η χθεσινή ημέρα μας απεζημίωσε πληρέστατα και η διεθνής εορτή του Σαμ ελ Νεσίμ ουδέποτε άλλοτε εωρτάσθη μετά τοσαύτης ζωηρότητος και φαιδρότητος. Γλυκυτάτη εαρινή ημέρα, την οποίαν σπανίως απαντά τις και υπό τον Αττικόν ουρανόν. Η ζεφυρίτις αύρα ηδέως πνέουσα συνεκέρα […] των ηλιακών ακτίνων, ανέπνεε δε τις εν τη εξοχή το άρωμα της σπαργώσης και περικαλλούς φύσεως μετ΄ αρρήτου ευφροσύνης. Η έξοδος ήτο γενική από πρωΐας. Κατάμεστοι οι σιδηροδρομικαί αμαξοστοιχίαι μετέφερον διαρκώς οικογενείας και ευθύμους ομίλους εις τα διάφορα εξοχικά μέρη της πόλεως εις το Ράμλι, εις το Μεξ, εις το Σίδη Γκάμπερ, ενώ πολλοί προετίμησαν την δια λέμβων εκδρομήν εις την μαγικήν του Ρας ελ Τιν ακτήν, άλλοι δε τους παρανείλιους κήπους. Υπό τα φυλλώματα των δένδρων, εν μέσω χλοερών αγρών, εν μέσω ευωδών κήπων, παρετίθετο φαιδρόν το γεύμα καταρδευόμενον δι΄ αφθόνου οίνου, άσματα δ΄ αντηχούσαν πανταχού και φαιδροί κώμοι και προς την χαράν της φύσεως ημιλλάτο η ευθυμία των εορταζόντων. Προς το εσπέρας ο συνωστισμός του επιστρέφοντος πλήθους εις τους διαφόρους σταθμούς ήτο πρωτοφανής, θαύμα δε είναι πως δεν συνέβησαν δυστυχήματα. Αγών δεινός συνεκροτείτο προς κατάληψιν θέσεων, στένουσαι δε υπό το ανθρώπινον βάρος αφικνούντο βραδέως αι αμαξοστιχίαι εις τον σταθμόν της Αλεξανδρείας. Εν γένει, η χθεσινή εορτή του Σαμ ελ Νεσίμ εωρτάσθη μετά πρωτοφανούς ζωηρότητος¨.

Και οι Αιγυπτιώτες Έλληνες, κοντά στο φίλο αιγυπτιακό λαό, να γιορτάζουν σ΄ ένα μικτό εθιμικό πανηγύρι σ΄ όλα εκείνα τα μέρη της Νειλοχώρας που η θεία πρόνοια του έταξε να ζουν…

Έτσι, το 1959 διαβάζουμε για το ελληνικό γιορτάσι στη Μανσούρα : ¨Η Κοινότης Μανσούρας έχει καθιερώσει τον εορτασμό του Σαμ ελ Νεσίμ από τριακονταετία προς αντιμετώπισιν των εξόδων των παιδικών εξοχών. Αλλ΄ αν αυτός είναι ο κύριος σκοπός δια τον οποίον καταβάλλεται μεγάλος κόπος προς πληρεστέραν επιτυχίαν, ο εορτασμός αυτός έχει γίνει ανάγκη δια τους ομογενείς της Μανσούρας και τον πέριξ Παροικιών Μεχάλλας, Τάντας, Ζίφτας, Μιτ Γαμρ, Ζαγαζίκ και Φακούς. Όλοι με ανυπομονησίαν αναμένουν την διοργάνωσιν της εορτής αυτής δια να απολαύσουν μιας Ελληνικής συγκεντρώσεως εις το ύπαιθρον. Διοργανούμενος εντός του εκτεταμένου κήπου των Εκπαιδευτηρίων (Σερεμέτιος Κήπος), ο εορτασμός αυτός έχει γίνει θεσμός δια την Παροικίαν. Μικροί και Μεγάλοι αναμένουν την ημέραν αυτήν να ευρεθούν εις την εξοχήν εν μέσω ελληνοπρεπούς περιβάλλοντος. Εφέτος καταβάλλεται προσπάθεια όπως και ο πλέον δύσκολος ευρεθή ικανοποιημένος. Αρίστη ορχήστρα θα παιανίζη από τας μεσημβρινάς ώρας και εκλεκτή Τζαζ Μπαντ δια χορούς Ελληνικούς και Ευρωπαϊκούς θα παίζη αργά την νύκτα μέχρι των πρωϊνών ωρών. Ούτω, εάν κατ΄ έτος η εορτή αυτή αφήνει αίσθημα ικανοποιήσεως δια τον σκοπόν που διοργανώνεται, εφέτος η επιτυχία είναι περισσότερον εξησφαλισμένη προς μεγάλην χαράν των παιδιών που θα επωφεληθούν κατά την θερινήν εκδρομή των¨. Και μερικά χρόνια αργότερα, το 1965, ανακοινώνεται πως στη Μίνια : ¨Την Δευτέρα του Πάσχα ήτοι το Σαμ ελ Νεσίμ (εορτή της φύσεως) ο Ελληνικός Σύλλογος Μίνιας θα παραμείνη ανοικτός όλην την ημέρα δι΄ όσους από τους παροίκους Μινίας και περιχώρων θέλουσι διέλθει το Σαμ ελ Νεσίμ σ΄ ένα ευχάριστο περιβάλλον και υπό τους ήχους του γραμμοφώνου μας¨.

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Πλημμυρισμένοι από ιδιαίτερα πατριωτικά αισθήματα, οι Αιγυπτιώτες Έλληνες εόρταζαν κάθε χρόνο την Εθνική Επέτειο της 25^ης Μαρτίου σε κάθε πόλη, σε κάθε πολίχνη, σε κάθε χωριό της Αιγύπτου, υψώνοντας τη γαλανόλευκη με ιδιαίτερη υπερηφάνεια. Χαρακτηριστικά των αισθημάτων αυτών που διακατείχαν μικρούς και μεγάλους ήταν τα λόγια του μαθητού της Σαλβαγείου Σχολής Αλεξανδρείας Ν. Κυριακίδη, σε σχετικό λόγο που εκφώνησε στα 1935, λόγια που συνοψίζουν τον αιγυπτιώτικο πατριωτισμό:

¨Δι΄ ημάς τους νεωτέρους Έλληνας η επέτειος της ανυψώσεως της Σημαίας, η Εικοστή Πέμπτη Μαρτίου, κατέστη σύμβολον, κατέστη θρησκεία και πίστης. Η ημέρα αύτη είναι και θα είναι από γενεάς εις γενεάν ημέρα ιερά, καθ΄ ην η καρδία και ο νους εκάστου Έλληνος θα ίπταται υπέρ τα όρη και τας θάλασσας και θα ανατρέχη εις τα βάθη του παρελθόντος, ζωντανεύουσα τας μορφάς του Γερμανού, του Υψηλάντου, του Διάκου, του Μπότσαρη, του Μιαούλη, του Ανδρούτσου, του Κολοκοτρώνη και μυριάδων ηρώων, οι οποίοι αψηφήσαντες το παν, και αυτήν την ζωήν των, αντέταξαν τα γενναία στήθη των κατά του τυράννου, ίνα ημείς οι σημερινοί των απόγονοι ζήσωμεν εν τιμή και ελευθερία. Ας κύψωμεν τας κεφαλάς ημών και ας προσευχηθώμεν δια την Ελλάδα μας, ας επικαλεσθώμεν τους ενδόξους προγόνους μας, ας παρακαλέσωμεν τον μεγάλο μας Πατέρα να βοηθήση το ελληνικόν σκάφος να αντεπεξέλθη κατά των τρικυμιών, να φθάση εις ήσυχον λιμένα και συναθροίζων όλα τα ξενητευμένα τέκνα του, να δημιουργήση μίαν μεγάλην Ελλάδα. Και ούτω να πραγματοποιηθή το Μεγάλο ιδανικό, η Μεγάλη Ιδέα του Ελληνισμού. Ας κύψωμεν τας κεφαλάς ημών και ας προσευχηθώμεν υπέρ των μεγάλων του Γένους μας ανδρών, των τουρκομάχων αγωνιστών, όσοι κατά την φοβεράν εκείνην τιτανομαχίαν αγωνισθέντες, μας εκληροδότησαν το μεγαλύτερον των ανθρωπίνων αγαθών : Ελευθέραν Πατρίδα. Αλλ΄ ας προσευχηθώμεν και δια τους αφανείς στρατιώτας του δώδεκα, δεκατρία, δεκαεπτά και εικοσιδύο, οίτινες υπήρξαν υπόδειγμα υψίστου πατριωτικού ενθουσιασμού και φιλοπατρίας¨.

Ας μεταφερθούμε τώρα στο μακρινό 1910, κι ας παρακολουθήσουμε πως εόρτασαν τότε την 25^η Μαρτίου οι Αιγυπτιώτες σε Ζίφτα και Μίνια, πόλεις της κάτω και άνω Αιγύπτου αντίστοιχα :

¨Εν Ζίφτα: Και πάλιν εφέτος μετά πάσης μεγαλοπρεπείας και με ασυνήθη λαμπρότητα διεξήχθη εν Ζίφτα η Εορτή της Εθνικής ημών Ανεξαρτησίας, διοργανωθείσα υπό της Κοινοτικής Επιτροπής και συμμετεχόντος του Πανελληνίου Συνδέσμου. Ωραίον ήτο και επιβλητικόν το θέαμα της εισόδου εν τω Ναώ ηγουμένης της Κυανολεύκου και ακολουθούντων εν σώματι των μαθητών και μαθητριών του Σχολείου μας, οι και των Επιτρόπων της Κοινότητος και του Πανελληνίου απάντων φερόντων τα εθνικά σήματα. Η δοξολογία εψάλη μελωδικώτατα υπό των μαθητών και μαθητριών και μετά το πέρας αυτής ο εθνικός Ύμνος εντός του Ναού. Επηκολούθησε κατόπιν η Τελετή της Σημαίας εν τω προαυλίω της Εκκλησίας, όπερ είχε καλλτεχνικώτατα διακοσμηθή δια σημαιών και ανθέων και από εξέδρας σημαιοστολίστου επί τούτω στηθείσης εξεφώνησε τον κατάλληλον πανηγυρικόν της ημέρας ο διδάσκαλος της Κοινότητος. Τούτον διεδέχθη ο Γραμματεύς του Πανελληνίου Συνδέσμου, όστις εξήρε το έργον και τον σκοπόν του Συνδέσμου. Άσματα εθνικά και ποιήματα πατριωτικά έψαλλον και απήγγειλον καθ΄ όλον το διάστημα της εορτής οι μαθηταί και μαθήτριαι του Σχολείου μας, ο δε Ταμίας της κοινότητος λίαν επικαίρως διέθεσεν όχι ολίγα λαχεία του Εθνικού Στόλου εν τω μεταξύ αυτώ. Την εορτήν εποίκιλεν ο γνωστός ποιητής Μπάρμπα Γεώργης ο φτωχός, απαγγείλας ωραιότατον ποίημα και ζωηρώς χειροκροτηθείς. Πάντων επέσυρε την προσοχήν ωραιότατον πλαίσιον, όπερ είχε φιλοτεχνήσει ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος χαιρετίζων τους συνδρομητάς του και το οποίον είχεν αναρτηθή επί του κωδωνοστασίου, ου το όλον παρουσίαζεν ολόκληρον ανθώνα ως είχε διασκευασθή. Εν τέλει έκλεισε την ωραίαν εορτήν ο ιερεύς της Κοινότητος μας δια συντόμου και ωραιοτάτης προσλαλιάς, εξάρας το έργον και τα πατριωτικά αισθήματα της Κοινοτικής Επιτροπής και ευχηθείς όπως και εις το μέλλον ευτυχήση η Κοινότης να εορτάση ούτω την εθνικήν ανεξαρτησίαν. Ουρανομήκεις ζητωκραυγαί υπέρ του Έθνους και του Βασιλέως εκήρυξαν το τέλος της εορτής και ο Πρόεδρος της Κοινότητος εδέχθη τα συγχαρητήρια της παροικίας μας, εις την πρωτοβουλίαν του οποίου οφείλεται η διεξαγωγή της τελετής¨.

¨Εν Μίνια: Επί τη μεγάλη ημέρα της εθνικής ημών Παλιγγενεσίας άπαντα τα ενταύθα ελληνικά καταστήματα και τα Προξενεία ήσαν από πρωΐας σημαιοστόλιστα. Την 10^ην π.μ. ετελέσθη εν τω ελληνικώ Ναώ υπό του Σ. Μητροπολίτου Πτολεμαΐδος κ. Μιχαήλ μετά του υπ΄ αυτόν κλήρου η επίσημος δοξολογία, παρισταμένων πλην της Προξενικής ημών Αρχής και του αναπληρωτού του απουσιάζοντος Γάλλου Προξένου κ. Αντονίνη, του Προέδρου της ενταύθα ελληνικής Κοινότητος κ. Δ. Τσουρογιάννη μετά των Κοινοτικών επιτρόπων, του Προέδρου του ενταύθα ελληνικού Συλλόγου κ. Α. Μακά και του Διοικητικού αυτού Συμβουλίου, των μελών του Πανελληνίου Συνδέσμου και του Προέδρου αυτού και αναπληρωτού του Προξενείου ιατρού Σ. Μπουγάτσου και πλήθος Ελλήνων. Μετά τον πολυχρονισμόν του Βασιλέως μας, ον επηκολούθησαν ουρανομήκεις ζητωκραυγαί των παρισταμένων υπέρ του Έθνους και του Βασιλέως, ο συμπαθής και ενάρετος Μητροπολίτης ημών κ. Μιχαήλ εξεφώνησε τον πανηγυρικόν της ημέρας, εξάρας τας αρετάς των προγόνων και επικαλεσάμενος ημάς εις μίμησιν, λόγον μεστόν υψηλών θρησκευτικών και πολιτικών εννοιών, δι΄ ου κατενθουσίασε τους πάντας. Κατόπιν εν τη μεγάλη αιθούση του Προξενικού καταστήματος εγένετο λαμπρά υποδοχή παρά του Προξένου κ. Βατικιώτου και της ευγενούς συζύγου του, προσελθόντων πάντων των ανωτέρων και κατά την δοξολογίαν παραστάντων και πλήθους Ελλήνων, ευχηθέντων δια ζητωκραυγών υπέρ της ευημερίας του Έθνους. Προσηνέχθησαν αυτοίς αναψυκτικά και ούτω εορτασθείσης της επισήμου ταύτης ημέρας ενθουσιωδώς, απεχώρησαν πάντες περί την μεσημβρίαν¨.

Πηγές: ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 30-12/4/1910, 5/4/1925, 25/3/1948

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κ. Δ. Χατζηδάκης

σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Αιγυπτιωτών Ελλήνων

και το Σύλλογο Αμπετείου Σχολής

σας προσκαλούν στη διάλεξη

του κ. Νίκου Νικηταρίδη (συγγραφέα-ιστορικού ερευνητή)

με θέμα

¨Αιγυπτιώτικος Ευεργετισμός¨

(Οι Αιγυπτιώτες Ευεργέτες της Ελλάδας)

Τετάρτη, 1^η Μαρτίου 2017 και ώρα 18:30

στον Πολυχώρο του Δημαρχείου Παλαιού Φαλήρου

(Τερψιχόρης 51 & Αρτέμιδος)

Είσοδος ελεύθερη