Ετικέτα: Ιστορία

Ο Κίμων Τριανταφύλλου γεννήθηκε στο Ζαγαζίκ το 1884. Ήταν αδελφός του Κλέωνα Τριανταφύλλου, γνωστότερου ως Αττίκ, και γιος του επί σειρά ετών διευθυντή των Καταστημάτων J. Planta & Co και προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας της πόλης.

Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και παράλληλα πήγαινε στο Ωδείο Αθηνών υπό τον Μ. Βελούδιο (1902). Άρχισε μάλιστα να τα εξασκεί στο Κάιρο, αλλά όταν πήγε στη Γαλλία και τον άκουσε η κορυφαία mezzo-soprano Pauline Viardo τον συμβούλευσε να αφήσει τη Νομική και να ασχοληθεί με το τραγούδι. Έτσι, στο Παρίσι, μεταξύ 75 τενόρων υποψηφίων για το Conservatoire National, ο Ντελμάς όταν τον άκουσε σηκώθηκε, χτύπησε τα χέρια και αναφώνησε ¨Enfin, voila une voix !¨. Κατόπιν δε τούτου, ο υψίφωνος Σαλινιάκ συνεχάρη την Viardo για το μαθητή της.

Από το Conservatoire (1909-1913) αποφοίτησε με το Α΄ Βραβείο Άσματος το 1913. Προηγουμένως, είχε παρακολουθήσει και το τμήμα κωμικής όπερας, αποσπώντας το 1911 τον πρώτο έπαινο, παίζοντας τον ζογκλέρ της Νοτρ Νταμ, για να γράψουν οι εφημερίδες πως ήταν ο μόνος που κίνησε το ενδιαφέρον με την υποκριτική του.

Κατόπιν εμφανιζόταν στη σκηνή της παρισινής Opera Comique, με πρώτο ρόλο εκείνον του Τουρέντου της Καβαλλερίας Ρουστικάνα, με ιδιαίτερη επιτυχία και ευμενείς κριτικές. Επίσης, χρημάτισε επί σειρά ετών πρώτος τενόρος της μεγαλύτερης maitrise των Παρισίων, της Madeleine.

Το 1917 προσλήφθηκε ως καθηγητής Μονωδίας και Μελοδράματος στο Ωδείο Αθηνών, δημιουργώντας δύο άξιες λόγου σχολές που για 7 χρόνια έδιναν τρανά δείγματα της καλής του διδασκαλίας και οι εμφανίσεις τους αποτελούσαν καλλιτεχνικό γεγονός των Αθηνών. Μερικές από τις όπερες που σκηνοθέτησε τότε ήταν ¨La Boheme¨, ¨Tosca¨, ¨Aida¨, ¨Rigoleto¨, ¨Carmen¨, κ.ά. Εκτός από το Ωδείο Αθηνών, ως το 1959 ήταν καθηγητής μελοδράματος και στην Εθνική Λυρική Σκηνή, σκηνοθετώντας 9 όπερες και δύο οπερέτες, π.χ. ¨La Boheme¨ (1947-48), ¨Ιφιγένεια εν Ταύροις¨ (1945-46), ¨Άλκηστις¨ (1950), ¨Βαφτιστικός¨ (1945-46), ¨Το Απόγευμα της Αγάπης¨ (1943-44), κ.ά. Τα καλοκαίρια τις δεκαετίας του ΄50 διαβάζουμε στον Τύπο πως πήγαινε σε Γαλλία και Ιταλία για να παρακολουθήσει την καλλιτεχνική κίνηση. Πέθανε το 1959.

Σημειώνουμε ενδεικτικά, τις εμφανίσεις του στην Αλεξάνδρεια,  στη ¨Sala Lifodi¨ τον Απρίλιο του 1914 μαζί με το βιολονίστα Κοστακαρέτα και τον πιανίστα Ένστ, όπου το πρόγραμμα του περιελάμβανε από την ¨Ηρωδιάδα¨ του Μασνέ, ελληνικά δημώδη του Άραμη, ως τη ¨Μινιόν¨ του Φιζάν, όπως επίσης με τη σοπράνο μαθήτρια και σύζυγο του Μάγκη (χρυσό μετάλλιο Ωδείου Αθηνών) – με την οποία έδιναν σε διάφορα μέρη ρεσιτάλ – στο Hotel ¨Claridge¨ το Γενάρη του 1924, όπου μεταξύ άλλων εκτέλεσε την ¨Εξομολόγηση¨ του Σαμάρα και το ¨Δεν θα ξεχάσω¨ του Ψαρούδα.

Πηγές: ¨Εμπρός¨, Αθήνα 30/8/1912 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια  12-25/4/1914, 15-28/4/1914, 6/1/1924, 16/1/1924, 18/1/1924 – ¨Μακεδονία¨, Θεσσαλονίκη 29/9/1927 – www.virtualmuseum.nationalopera.gr (25/11/2015)

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Ο Στέφανος Ζιζίνιας, με καταγωγή βυζαντινή, γεννήθηκε στη Χίο. Μετά την καταστροφή του νησιού στα 1822, παιδί ακόμη εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και τους πέντε αδελφούς του στην Αλεξάνδρεια. Από νεαρός επιδόθηκε στο εξαγωγικό εμπόριο αιγυπτιακών προϊόντων και μάλιστα, χάρη των αδελφών του που αργότερα εγκαταστάθηκαν στα μεγάλα ευρωπαϊκά εμπορικά κέντρα, εξάπλωσε τις εργασίες του και κατέστησε τον εμπορικό του οίκο έναν από τους μεγαλύτερους στη Μεσόγειο. Από το 1840 και μετά η περιουσία του αυξάνει αλματωδώς, ισχυροποιείται κοινωνικά και συνδέεται στενότατα με τους Αντιβασιλείς της Αιγύπτου, ασκώντας τους μάλιστα σημαντική επιρροή. Λίγα χρόνια δε πριν, είχε λάβει τον τίτλο του κόμη από το Βασιλιά του Βελγίου. Περίπου τότε πρόσφερε και δύο φρεγάτες στον αιγυπτιακό στόλο, ενώ για τις συνολικές υπηρεσίες του στην Αίγυπτο του πρόσφεραν την απέραντη περιοχή κατά μήκος της παραλίας, από το Σταθμό Ραμλίου ως σχεδόν το Σαν Στέφανο. Στα αμύθητα πλούτη του συμπεριλαμβάνονταν πολυάριθμα μέγαρα στην Αλεξάνδρεια και τα προάστια της, καθώς και στο Κάιρο, το Πορτ-Σάιτ, κ.ά. Η περιοχή από το αγγλικό αρχηγείο ως τον Άγιο Σάββα, κι από εκεί ως την οδό Γερμανίας και την οδό Ελληνικού Νοσοκομείου του ανήκε, όπως επίσης και όλα τα οικόπεδα του ανατολικού λιμένα από το ακίνητο Γιεχία ως το τζαμί Αμπούλ Αμπάς. Επίσης, από τις δύο πλευρές της Διώρυγας Μαχμουδίας, παρά τη Νούζγα, του ανήκαν οικόπεδα εκτάσεως εκατοντάδων φεδδανίων. Λεγόταν – και φαίνεται πως δεν ήταν υπερβολή – πως ο Ζιζίνιας και ο θείος του Μ. Τοσίτσας είχαν στην ιδιοκτησία τους τα ¾ της Αλεξάνδρειας.

Το 1863 έκτισε στο Ράμλι το Ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου και εγκατέστησε τους οικογενειακούς του τάφους, δυνάμει χεδιβικού φιρμανίου που ανέφερε ρητά τη λεπτομέρεια αυτή. Την περίοδο 1854-1857 διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας.

Ο Στέφανος πέθανε το 1870 και ο γιος του Μένανδρος Ζιζίνιας κληρονόμησε της περιουσία του. Ο Μέναδρος είχε λάβει ανώτερη μόρφωση στην Ευρώπη και μάλιστα είχε παντρευτεί κόρη της μεγάλης γαλλικής στρατιωτικής οικογένειας Απέρ. Μετά το θάνατο του πατέρα του εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αλεξάνδρεια, συνεχίζοντας τις μεγαλοπρεπείς οικογενειακές παραδόσεις. Τα αλεξανδρινά μέγαρα που του ανήκαν φιλοξένησαν κατά καιρούς επισήμους και μεγιστάνες που επισκέπτονταν την πόλη, ενώ στις αίθουσες τους δίνονταν εορτές μοναδικής λαμπρότητας. Δυστυχώς, το ωραιότερο από αυτά τα μέγαρα που βρισκόταν επί της Πλατείας των Προξένων και είχε σχεδιάσει ο Antonio Lukovitch – εκεί που αργότερα βρισκόταν το κατάστημα Σεδνάουι – καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την επανάσταση του Οράμπι στα 1882 και μαζί του κάηκαν τα 60.000 βιβλία και χειρόγραφα της πλουσιότατης βιβλιοθήκης των Ζιζίνια. Από τη χρονιά αυτή, βαθμιαία η κολοσσιαία περιουσία του αρχίζει να μειώνεται μέχρι που κάποια στιγμή εξανεμίστηκε… Ο Μένανδρος πέθανε τον Απρίλιο του 1907 και παρόλα αυτά ο γιος του Στέφανος προσέφερε εκ μέρους των κληρονόμων του στο Πατριαρχείο 30.000  γρ.δ. (300 λίρες) υπέρ του Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Παλαιού Καΐρου στη μνήμη του πατέρα του. Στα 1927 είχε απομείνει από την οικογένεια ένας άλλος Στέφανος Ζιζίνιας, δικηγόρος στα Μικτά Δικαστήρια της πόλης, ο οποίος εκτός από το ένδοξο όνομα, δεν είχε κληρονομήσει παρά ελάχιστα οικογενειακά κειμήλια, θυμητάρια μιας ένδοξης, αλλά περασμένης πλέον εποχής…

Επανερχόμενοι στον πατριάρχη της οικογένειας Στέφανο Ζιζίνια, πρέπει να σημειωθεί πως ήταν ένας άνθρωπος καλλιτεχνικά και αισθητικά καλλιεργημένος, έχοντας παράλληλα αρκετές πνευματικές ανησυχίες, αφού αναφέρετε πως όταν κλιμάκιο των Σαινσιμονιστών έφτασε στην Αίγυπτο το 1833, τους έκανε μεγάλες περιποιήσεις. Έτσι, το 1862 ανέγειρε το Θέατρο Ζιζίνια στην οδό Ροζέττης (μετέπειτα Φουάτ), σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Pietro Avoscani – κατ΄ άλλους κτίστηκε το 1865 από το Γάλλο αρχιτέκτονα Miege – στο οποίο με δικά του έξοδα έφερνε τους μεγαλύτερους ευρωπαϊκούς θιάσους. Ήταν ένα τέλειο ευρωπαϊκό θέατρο 2.000 θέσεων, με θαυμάσια ακουστική και πλούσιο σκηνικό διάκοσμο, ενώ τα στολίδια από τερακότα που το κοσμούσαν είχαν δημιουργηθεί από την εταιρεία του Andea Boni στο Μιλάνο. Μετά το θάνατο του το 1870, την εκμετάλλευση του θεάτρου ανέλαβε ομάδα χρηματιστών και μεγαλεμπόρων, η οποία και κάλυπτε τις υπέρογκες δαπάνες των παραστάσεων με προσωπικές εισφορές. Η ομάδα αυτή αποτελείτο από τους Εμμ. Μπενάκη, αδελφούς Συναδινού, Χωρέμη, Σαλβάγο και Μεν. Ζιζίνια. Το Μάιο του 1881 το θέατρο πουλήθηκε αντί 40.000 λιρών στην Αγγλοαιγυπτιακή Τράπεζα, η οποία αργότερα το πούλησε στο βαρόνο Μενάσε και τέλος περιήλθε στα χέρια των κληρονόμων Κονρντάχι, οι οποίοι και το κατεδάφισαν για να κτίσουν στο χώρο αυτό το Θέατρο ¨Μωχάμεντ Άλη¨, τα εγκαίνια του οποίου έλαβαν χώρα στις 8-21/3/1922.

Μάρτυρας ¨της χρυσής εποχής της ιταλικής όπερας¨, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Enrico Terni, από τη σκηνή του ¨Ζιζίνια¨ πέρασε πλήθος ευρωπαϊκών θιάσων. Εκεί ερμήνευσαν έργα οι  Σάρα Μπερνάρ, Ελεωνόρα Ντουζέ, Μονέ Συλλί, Μασκάνι, Λάτζαρι, Τζίνο Μπέκι, κ.ά. Σ΄ αυτό ο Giacomo Puccini παρακολούθησε μία παράσταση της όπερας του ¨Madama Butterfly¨, ενώ στις 22 Οκτωβρίου του 1907 το επέλεξε ο Μουσταφά Κάμελ για να εκφωνήσει τον περίφημο λόγο του, με τον οποίο εξήγγειλε την ίδρυση του Εθνικού Κόμματος.

Εκτός των ξένων, στο Θέατρο Ζιζίνια εμφανίστηκαν μεταξύ άλλων και οι ελληνικοί θίασοι Ταβουλάρη, Καραγιάννη και Ταβουλάρη, έπαιξαν οι Κατίνα Βερώνη και Ευαγγελία Παρασκευοπούλου, έδωσε παράσταση η ¨Νέα Σκηνή¨ του Χριστομάνου (1909), πέρασε ο Γ. Σουρής με τις ¨Νεφέλες¨ του Αριστοφάνη (1901), κ.ά.

Αν μεταφερθούμε για λίγο στο 1878 θα δούμε πως παίχτηκαν στο ¨Ζιζίνια¨ τα μελοδράματα ¨Buy Blas¨ και ¨Il Trovatore¨, με τη συμμετοχή του πρώτου υψιφώνου Λουδ. Κολομπάνα, ο οποίος σε μια επόμενη παράσταση τραγούδησε το άσμα της πρώτης πράξης του ¨Rigoletto¨ και της πρώτης μεσοφώνου Φιλ. Μερκάντη, η οποία τραγούδησε στα ελληνικά το άσμα ¨Ο Βοριάς¨ τονισμένο από τον Μ. Σωτήρη. Στο θίασο αυτόν, που ανέβασε και το ¨Un Ballo in Mascera¨, συμμετείχαν και οι Πράντη, Κασταγνιόλα, Μαρούκο, κ.ά. Ένα χρόνο μετά, στα 1879, στην αίθουσα του μεταξύ άλλων δόθηκε ένας μεγάλος χορός ¨προσωπιδοφόρων¨ (μασκέ) υπέρ του ελληνικού νοσοκομείου, που απέφερε 18.000 φράγκα, ένας χορός της ιταλικής παροικίας κατά την επέτειο της γεννήσεως του βασιλέως Ουμπέρτου Α΄ υπέρ της πρόσθεσης παρθεναγωγείου στο ιταλικό γυμνάσιο, που απέφερε 11.000 φράγκα και μία αραβική παράσταση, με πρωτοβουλία του Νακάς, υπέρ των πληγέντων από τις πυρκαγιές του Καΐρου και της Δαμασκού. Τη χρονιά αυτή η εργολαβία του θεάτρου ¨υπεβλήθη εις νέας θυσίας¨ για να ενισχύσει το θίασο που αρχικά θα ανέβαζε τη ¨Lucia di Lammermoor¨ του Donizetti, προσκαλώντας από την Ευρώπη τρία νέα πρόσωπα, την οξύφωνο Vittoria Potentini, το μεσόφωνο Antonio Patierno και τη βαθύφωνο Giovanni Serbolini.

Τέλος, ας καταγράψουμε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ελπίς¨ στις 17-1/2/1879 με τίτλο ¨Μια Εσπέρα εις το Θέατρον Ζιζίνια¨, ως αναμνηστική κατακλείδα μιας περασμένης και εν πολλοίς ξεχασμένης αιγυπτιώτικης εποχής:

¨Ενδεκάτη ώρα της νυκτός είχε σημάνη. Καθ΄ όλην δε την πόλιν των Πτολεμαίων μέγας θόρυβος επεκράτει και έκτακτον τι συμβάν προυμηνύετο. Αι άμαξαι διεσταυρούντο εις τας οδούς, αι δε άγριαι φωναί των αμαξηλατών έπληττον την ακοήν του διαβάτου. Τι το αίτον ; Εδίδετο μέγας χορός μετημφιεσμένων εις το Θέατρον Ζιζίνια, προς όφελος του ελληνικού νοσοκομείου Αλεξανδρείας.

Η αίθουσα του Θεάτρου ήτο στολισμένη μετά μεγίστης φιλοκαλίας δι΄ ανθέων και λαμπρώς φωτισμένη ¨a giorno¨. Επί της σκηνής εκάθητο εκλεκτή ορχήστρα, διευθυνομένη παρά του αξίου Έλληνος μουσικού Σπυρίδωνος και παιανίζουσα θαυμασίως τους ωραιοτέρους χορούς των καλυτέρων και νεωτέρων μουσικοδιδασκάλων. Επί εβδομήκοντα δύο θεωρείων ήσαν ανηρτημένοι στέφανοι εκ φυσικών ανθέων.

[Ολίγη] ώραν παρά το μεσονύχτιον η αίθουσα και τα θεωρεία ήσαν πλήρη θεατών και μετημφιεσμένων και μη, η δε όψις του Θεάτρου ήτο μαγευτική, απερίγραπτος. Εις το δοθέν σημείον η μουσική επαιάνισε και εκατοντάδες προσωπιδοφόρων ερρίφθησαν εις τον χορόν.

Ως ο επισκεπτόμενος το πρώτον ανθώνα τινά εκ των ωραιοτέρων, αμηχανεί τι πρώτον να θαυμάση, το σύμμετρον της χλόης, τα καρυόφυλλα, τους μυκώνας, σχηματίζοντας δια των ζωηρών χρωμάτων των ωραίους φυσικούς τάπητας, την κομψότητα, την ποικιλία, το εύοσμον τινών ανθέων διεσπαρμένων ένθεν και ένθεν ή την καλλονήν των τριών ρόδων εν τοις θεωρείοις προς την σκηνήν, ούτω και ημείς ευρισκόμεθα εις αέναον πάλην εκστάσεως ! Μεταξύ των μετημφιεσμένων επέσυρε την περιέργειαν των παρεστότων εν ¨δομινό¨ δια το πολύγλωσσον του. Ήταν εκ του ωραίου φύλλου, αλλ΄ ουχί και ωραίον. Επισκεφθέν τα θεωρεία διηγείτο εις Αγγλικήν, Γαλλικήν και Ιταλικήν διάφορα ευτράπελα ανέκδοτα, γνωστά μόνον εις τους συνομιλούντας μετ΄ αυτού.

Εν τη αιθούση του θεάτρου εβασίλευαν αι τρεις Χάριτες Α.Δ.Σ. Εκάθηνται αύται εις τα θεωρεία προς την σκηνήν. Αι δύο πρώται είχαν την μορφήν των Σεραφείμ και Χερουβείμ, η τρίτη ήτο το αγγελικόν μειδίαμα της Δεσποίνης. Τα βλέμματα αυτών δεν έφθανον χαμαί, αλλ΄ αυθαιρέτως ηρπάζοντο παρά του πλήθους.

Εις τα θεωρεία των τριών σειρών ήσαν περίπου των 500 ατόμων, εις δε τας δύο αιθούσαις της σκηνής και της πλατείας πλέον των 700. Η είσπραξις του Θεάτρου προς όφελος του ελληνικού νοσοκομείου έφθασε εις 18 χιλ. φράγκων περίπου. Άπασαι αι εν Αλεξανδρεία ευρωπαϊκαί αποικίαι απέστειλαν εκεί τους αντιπροσώπους των. Τραπεζίται, έμποροι, κτηματίαι κατείχον πολλά θεωρεία μεταξύ της μεγάλης χορείας των ελληνικών οικογενειών.

Ο κ. Δραγούμης, πολιτικός πράκτωρ της Ελλάδος και ο υποπρόξενος κ. Δορούτης συνετέλεσαν τα μέγιστα εις την συρροήν του πλήθους. Δεν δυνάμεθα όμως να αποσιωπήσωμεν την εξής αλήθειαν. Ο αξιότιμος Μικές Συναδινός, γόνος εκ των καλυτέρων οικογενειών της Αλεξανδρείας, επί δέκα ολοκλήρους ημέρας δεν εφείσθη ουδέ μόχθων, ουδέ θυσίας και δια των […] ουχί μόνο προητοίμαστε τα πάντα, αλλά και […] την πλήρην επιτυχίαν της εσπέρας ταύτης, αναλαβών αυτοπροσώπως μόνος την εποπτείαν απάσης της διευθύνσεως του Θεάτρου. Η πράξις αύτη του κ. Μ. Συναδινού δεικνύει ευγένειαν αισθημάτων και είναι ανωτέρα παντός επαίνου.

Ο χορός εξηκολούθησε μέχρι της 6 ώρας την πρωΐαν, δυστυχώς όμως μικραί ασχημίαι συνέβησαν εν τη αιθούση περί την 4 ώραν της νυκτός. Νέοι τινές τιμήσαντες δεόντως τον Βάκχον παραξετράπησαν. Αι παρακλήσεις του διευθυντού Μ.Σ. δεν εισηκούοντο πλέον και τις ουδέ τι ήθελε συμβή, αν η ευφυΐα του δεν εθεράπευεν τον κακόν.

Το αερόφωτον αίφνης εσβέσθη, η αίθουσα του Θεάτρου έμεινε σκοτεινή και το πλήθος απήλθεν. Αι εν Αλεξαδρεία ευρωπαϊκαί αποικίαι έδωσαν και αύθις τρανά δείγματα ευγενών αισθημάτων, μεγαλοδωρίας και εμφύτου ροπής προς το συνδράμειν τα φιλανθρωπικά καταστήματα¨.

Σημείωση: Αξίζει να σημειωθεί πως, πιθανότατα εμπνευσμένη ως προς την ονομασία από το μεγάλο Αιγυπτιώτη, ιδρύθηκε το 1998 στο Κάιρο η Εταιρία El Asher Real Estate Development and Investment ¨Zizinia¨ με κεφάλαιο 500 εκατομμύρια λίρες. Η εταιρεία μέχρι σήμερα έχει υλοποιήσει στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα 5 μεγάλα οικιστικά, εμπορικά και διοικητικά έργα μεγάλης αγοραστικής αξίας και συγκεκριμένα τα Zizinia, Zizinia Garden, Zizinia Rose, Zizinia Flowers και Zizinia Mall El-Haram, ενώ έχει αναλάβει και το πρότζεκτ Zizinia El Mostakbal. Έτσι, εκτός από την περιοχή στην Αλεξάνδρεια που ακόμη ονομάζεται ¨Ζιζίνια¨ και στο Νέο Κάιρο, όπου και τα περισσότερα έργα της εταιρίας, δημιουργήθηκε μια περιοχή με το ίδιο όνομα, θυμητάρια και οι δύο μιας άλλης εποχής…

Πηγές: Ηρ. Λαχανοκάρδης, ¨Παλαιά και Νέα Αλεξάνδρεια¨, εκδ. Γρίβα, Αλεξάνδρεια 1927, σ.σ. 21-22, 212 – Mohamed Ali Mohamed Khalil ¨The Italian architecture in Alexandria, Egypt¨, University Kore of Enna, 2009, p.p. 20, 29 – Hala Halim ¨Alexandrian Cosmopolitanism¨, Fordham University Press, New York 2013, p. 244 – Γ. Ζιούτης ¨Ο Σαινσιμονισμός έξω από τη Γαλλία, Αθήνα 1952 – Δ. Σεβαστοπούλου ¨Ο Ελληνισμός της Αιγύπτου¨, Αθήνα 1977 – ¨Ομόνοια¨, Αλεξάνδρεια 9-21/5/1881 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 6-19/4/1907, 21-4/5/1907, 9-22/3/1922 – ¨Ελπίς¨, Αλεξάνδρεια 9-21/10/1878, 1-15/11/1878, 7-19/11/1878, 23-4/11/1878, 13-25/2/1879, 17-1/2/1879, 19-3/3/1879, 3-15/3/1879, 23-7/3/1879, 5-17/5/1879 – ¨Al Ahram Weekly¨, Cairo 30-8/5-9/2001 – www.zizinia-eg.com (29/12/2015) – Αιγυπτιώτικο Αρχείο Ν.Κ. Νικηταρίδη 

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Όπως αναφέρει ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστάσιος, ¨η ανάλυση ολοκλήρου του Κορανίου και η μετάφραση πολλών τμημάτων του έγινε για πρώτη φορά στην ελληνική από το Νικήτα Βυζάντιο ήδη τον 9^ο αιώνα¨.

Τη νεότερη εποχή όμως, αυτός που μετέφρασε πρώτος ολόκληρο το Κοράνι στα ελληνικά από το αραβικό πρωτότυπο ήταν ο Αιγυπτιώτης Γεράσιμος Ι. Πεντάκης (1838-1899), ο οποίος διετέλεσε α΄ διερμηνέας του ελληνικού Πολιτικού Πρακτορείου και Γενικού Προξενείου της Ελλάδας στην Αίγυπτο, ενώ είχε λάβει τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος Μεδζιδιέ.

Το ¨Κοράνιον¨ (μεταφρασθέν εκ του αραβικού κειμένου), τυπώθηκε από τους Αδελφούς Κουρμούζη σε 665 σελίδες και κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια το 1878. Στην Αθήνα μια δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση του είδε το φως το 1886 (τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδη), μια τρίτη το 1928 (εκδ. Ελευθερουδάκη), μια τέταρτη το 1990 (εκδ. Γρηγόρης) και μια πέμπτη το 1995 (εκδ. Δημιουργία).

Νεότερες μεταφράσεις του Κορανίου που έχουμε υπόψη μας και κυκλοφόρησαν στην Αθήνα είναι της Λένας Μιλιλή (εκδ. Κάκτος,1980), της Μίνας Ζωγράφου-Μεραναίου (εκδ. Δαρεμά), της Αιγυπτιώτισσας Πέρσας Κουμούτση (εκδ. Εμπειρία, 2002) και της Νιόβης Νικολαΐδου (εκδ. Καλοκάθη, 2007).

Ο Πεντάκης είχε επίσης γράψει και εκδώσει – από τα πρώτα που κυκλοφόρησαν – το επίτομο ¨Λεξικόν Ελληνο-Αραβικόν¨ (Αλεξάνδρεια 1867) και το ¨Λεξικόν Ελληνο-Αραβικόν, περιέχον τας κυριωτέρας και χρησιμωτέρας λέξεις και φράσεις ηρμενευμένας αραβιστί δι΄ ελληνικών χαρακτήρων¨ (Αλεξάνδρεια 1885), το ¨Αιγυπτιακαί μελέται, ήτοι περιγραφή των πόλεων και μνημείων της Αιγύπτου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι κατακτήσεως της χώρας υπό των Αράβων¨ (Κάιρο 1898), ενώ είχε μεταφράσει από τα ιταλικά το 5πρακτο δράμα ¨Βιάνκη και Φερνάνδος εις τον τάφον του Καρόλου του Δ΄, Δουκός του Αγριγεντίου¨ (Αλεξάνδρεια 1863), το ¨Φέλιξ Ορσίνης ή τα κατά τον βίον και την δίκην αυτού¨ (Αλεξάνδρεια 1873) και το ¨Η μοναχή της Κρακοβίας ή ιστορία της Βαρβάρας Ουβρίκ¨ (Αλεξάνδρεια 1883).

Ας μεταφερθούμε λοιπόν στις 12-24/8/1878 όταν και καταχωρήθηκε στην αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ελπίς¨ αγγελία του μεταφραστή Γ. Πεντάκη με τίτλο ¨Το Κοράνιον, μετάφρασις εκ του αραβικού πρωτοτύπου¨ :

¨Παντός περί την μελέτην της αραβικής γλώσσης ενδιατριβόντος επισύρει ιδία την προσοχήν το Κοράνιον, όπερ θεωρείται το τέλειον προϊόν της αραβικής γλώσσης, χρησιμεύον παρ΄ άπασι τοις Οθωμανοίς ως υπογραμμός μορφώσεως και διδασκαλίας.

Του Κορανίου τούτου την μετάφρασιν επεχείρησα εκ του αραβικού κειμένου, ην και έφερον εις πέρας. Το μεν διότι μετά τινός λύπης παρετήρησα, ότι ενώ εις απάσας σχεδόν τας ευρωπαϊκάς γλώσσας μετεφράσθη, μόνον εν τη ελληνική δεν υπάρχει μεταπεφρασμένον, το δε διότι ένεκεν της εν τη Τουρκία επικρατήσεως του ελληνικού στοιχείου, ωφέλιμος εστίν εις πάντα Έλληνα η γνώσις του Κορανίου, περιέχοντος τον θρησκευτικόν, πολιτικόν και αστυκόν νόμον των Οθωμανών.

Εις την μετάφρασιν ταύτην μετεχειρίσθην γλώσσαν όσον οίον τε σαφή και καταληπτήν τοις πάσιν, επιζητήσας μάλιστα εις εξήγησιν χωρίων τινών ασαφών και την γνώμην των ενταύθα σοφών Ουλεμάδων και Κιατίπιδων. Ιδίαν δε επιμέλειαν κατέβαλον δια την εκτύπωσιν αυτού προς εκλογήν στοιχείων ευαναγνώστων και όλως νέων των 12 στιγμών και χάρτου ποιότητος αρίστης. Ούτως όσον ούπω εξέρχεται των πιεστηρίων το έργον πλήρες και κατά το δυνατόν τέλειον, συνάμενον να κοσμήση παντός φιλομούσου ομογενούς την βιβλιοθήκην.

Το βιβλίον τούτο συγκειμένων εκ 36-37 τυπογραφικών φύλλων και περιέχον πλείστας σημειώσεις και σχόλια, τιμάται φράγκων πέντε, πληρωτέων άμα τη παραλαβή αυτού¨.

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Κάθε κομμάτι ενός αρχείου είναι μια ιστορία από μόνο του. Ξέχωρη από κάθε άλλη, παίρνει μορφή από κάθε έγγραφο, ή ακόμα κι από κάθε σημάδι που ανακαλύπτει ένας ιστορικός και με τη μεριά του, το μεταφέρει σε άλλο χρόνο και τόπο· το κρατάει ζωντανό με την καταγραφή.

Στην Αλεξάνδρεια, έφτασα κατά τα τέλη του περασμένου Μάη, με σκοπό να μαζέψω υλικό για τη διδακτορική μου έρευνα. Με πρώτο σταθμό την ελληνική κοινότητα Αλεξανδρείας και επόμενο αυτή του Καΐρου, η έρευνά μου είχε και έχει ως σκοπό να συγκεντρώσει υλικό σχετικό με την ελληνική παροικία της Αιγύπτου. Σε ποιά ακριβώς παροικία αναφέρομαι, ίσως διερωτηθείτε. Θα σας πω πως, το ενδιαφέρον μου εστιάζεται στους παροίκους που πήραν την απόφαση να παραμείνουν στην Αίγυπτο μετά τη δεκαετία του 1960 και συγκεκριμένα, μετά τον απόηχο των εθνικοποιήσεων. Οι λόγοι παραμονής και όχι οι λόγοι φυγής, που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί και αναλυθεί, είναι το βασικό στοιχείο αυτής της εργασίας. Σ’αυτό το άρθρο δε θα αναφερθώ στο θέμα της εργασίας μου, αλλά θα μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου, όσον αφορά την παροικία και τη μέχρι τώρα ιστορική της καταγραφή, καθώς και τις ερωτήσεις που μου γεννήθηκαν ερευνώντας το συγκεκριμένο θέμα, από αρχειακής και ιστοριoγραφικής σκοπιάς.

Όπως είναι γνωστό, στο μεγαλύτερο μέρος της Αλεξανδρινής παροικίας, η κοινότητα Αλεξανδρείας δε διατηρεί κάποιο οργανωμένο αρχείο, ωστόσο διαθέτει ένα πολύ σημαντικό υλικό, σχεδόν εξ ολοκλήρου ανεξερεύνητο. Ως νέα ιστορικός, οι προκλήσεις που συνάντησα με σκοπό να ερευνήσω ένα μικρό μέρος αυτού του αρχείου ήταν μεγάλες. Το ανεκμετάλλευτο υλικό, το οποίο έχει συλλεχθεί και ίσως ξεχαστεί μέσα στο χρόνο, με έκανε να σκεφτώ την πορεία της ίδιας της παροικίας και πώς αυτή αντιμετωπίστηκε και καταγράφηκε στη μέχρι πρότινος ιστορία. Το γεγονός ότι η μέχρι τώρα ιστοριογραφία έχει ασχοληθεί με ένα συγκεκριμένο κομμάτι του παροικιακού παρελθόντος, το οποίο διακόπτεται εκεί κάπου γύρω στο 1960, χτίζοντας ένα ορισμένο κομμάτι αναμνήσεων, δηλώνει ξεκάθαρα το ποιά κομμάτια της ιστορικής μνήμης θέλουμε να κρατήσουμε και πώς τα διαχειριζόμαστε, με σκοπό την ιστορική σύνθεση. Επιπλέον, το ότι δίνεται έμφαση στους λόγους που έθεσαν τέλος σ’ αυτό το “ιστορικό παρελθόν” χωρίς καμία σχεδόν αναφορά στη συνέχειά του, γεννά την ερώτηση, για ποιό λόγο αφήνουμε άλλα κομμάτια της ιστορικής μνήμης ανεκμετάλλευτα; Ποιού είδους ιστορική μνήμη ψάχνουμε και καταγράφουμε, και με ποιό σκοπό; Επί προσθέτως, πως μπορεί να συσχετιστεί το ιστοριογραφικό “τέλος” της παροικίας με ένα ημιτελές αρχείο; Τι είδους ενδιαφέρον, ή καλύτερα, έλλειψη ενδιαφέροντος αποκαλύπτει; Από τη μια είναι το υλικό ενός αρχείου που δίνει έναυσμα στους ιστορικούς για μελέτη, αλλά κι από την άλλη είναι η επιλογή των ιστορικών για συγκεκριμένα κομμάτια ιστορίας, που δίνει ή στερεί ζωή από ένα αρχείο.

Σίγουρα οι λόγοι για να δημιουργηθεί ή και να διατηρηθεί ένα αρχείο δεν αρχίζουν και σταματούν μόνο στη θέληση. Λόγοι όπως οι οικονομικοί παίζουν ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την απόφαση. Το ερώτημα όμως είναι και βαραίνει εδώ περισσότερο τους ιστορικούς και μελετητές του χώρου: Ποιός είναι ο ρόλος μας στην επεξεργασία ενός αρχείου και κατ’ επέκταση, στην “αποκάλυψη” ξεχασμένων κομματιών της ιστορίας; Από την άλλη, πως μπορούμε εμείς οι ίδιοι, ως καταγραφείς της ιστορίας, να ευαισθητοποιήσουμε και κατ’ επέκταση, να παρακινήσουμε τους αρμόδιους φορείς για κάποιο “ξεσκόνισμα” της μνήμης; Πως μπορεί αυτό να συμβάλει στην οργάνωση ενός αρχείου και έπειτα, σε μια πιο ολιστική καταγραφή της ιστορίας;

Τα ερωτήματα προφανώς είναι αρκετά και γεννιούνται ακόμη περισσότερα αν κάποιος τα αναλογισθεί. Πως μπορούν να απαντηθούν; Αναγνωρίζοντας πρωτίστως πως η ιστορία και η ιστορική μνήμη δε δημιουργούνται από μόνες τους. Πως τόσο η παραγωγή καινούριων κομματιών, όσο και η αναπαραγωγή των ήδη υπαρχόντων σηματοδοτούν το ποιά ιστορία θέλουμε να κρατήσουμε, καθώς και ποιά κομμάτια μνήμης έχουμε επιλέξει να αναπολούμε.

ΕΥΤΥΧΙΑ ΜΥΛΩΝΑ

*Η Ευτυχία Μυλωνά είναι Υποψήφια Διδάκτορας Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λάιντεν στην Ολλανδία. Παράλληλα διδάσκει στο Προπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λάιντεν στην Χάγη.