Κατηγορία: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Μπήκαμε στο «αθηναϊκό σπίτι» του Αλεξανδρινού ποιητή, είδαμε την περφόρμανς «Constantinopoliad» που βασίζεται στο ομώνυμο, ημιτελές νεανικό του «έπος» και παρακολουθήσαμε τη συναυλία «Waiting for the Barbarians» στο YouTube. Όλα, δωρεάν

Πράξη Πρώτη.

Με το που μπαίνω στη μακρόστενη, ορθογώνια σάλα της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, που είναι χαμηλά φωτισμένη, σαν να ήταν μπαρ, με παίρνει από τα αυτιά ένας αμανές που αδυνατώ να ξεχωρίσω αν είναι αιγυπτιακός ή οθωμανικός. Σε κάθε περίπτωση, με βάζει σε μουντ «καφέ αμάν». Κατευθύνομαι προς ένα μικρό, στρογγυλό τραπέζι, που θα μπορούσε να βρίσκεται σε κάποιο παλιό, καλό, αστικό καμπαρέ. Ξαφνιάζομαι όταν διαπιστώνω ότι η επιφάνειά του είναι φωτιζόμενη, ενώ σε μιαν άκρη του έχει «απλικαριστεί» μια λάμπα κι ένα μικρό ηχείο. Μπροστά μου, βρίσκω ένα χειροποίητο, ασπρόμαυρα εικονογραφημένο, pop-up βιβλίο. Απέναντί μου κάθεται μια κριτικός θεάτρου που γνώρισα φέτος το καλοκαίρι.

Γύρω μου, έχουν χωρέσει μερικές δεκάδες ολόιδια τραπέζια, κυκλωμένα από τέσσερις καρέκλες το καθένα. Στις βιβλιοθήκες που κρύβουν το μεγαλύτερο μέρος των τοίχων φυλάσσονται σπάνια βιβλία. Νομίζω ότι μυρίζω το πολύτιμο ξύλο και τις πολυκαιρισμένες σελίδες, αλλά πρόκειται για ψευδαίσθηση. Δίπλα από την είσοδο, εκτίθεται η «Χάρτα» του Ρήγα. Από το ταβάνι κρέμονται πολυέλαιοι. Στο κέντρο της αίθουσας, πάνω σε ένα τραπέζι, έχουν ακουμπήσει τα σύνεργά τους (λάπτοπ κλπ) η Σίστερ Σιλβέστερ που ζει και εργάζεται μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Νέας Υόρκης και η Αιγύπτια Νάντα Ελ Σαζλί – είναι οι δημιουργοί της περφόρμανς «Constatntinopoliad». Εκατέρωθέν τους, είναι τοποθετημένα λευκά πάνελ που πάνω τους θα πέσουν βιντεοπροβολές.
Αυτό που συμβαίνει στη μία περίπου ώρα που ακολουθεί είναι μια «πολυαισθητηριακή ανάγνωση» του βιβλίου που βρήκαμε, ως θεατές-συμμέτοχοι, μπροστά μας, το οποίο αφηγείται, κυρίως, τις μέρες και τα έργα του 19χρονου Καβάφη στην Κωνσταντινούπολη.

Η Σίστερ Σιλβέστερ το διαβάζει και δίνει οδηγίες, η Νάντα Ελ Σαζλί δημιουργεί το ηχητικό περιβάλλον και ερμηνεύει τους μεταμοντέρνους αμανέδες που συνέθεσε. Από κοινού, αυτό που καταφέρνουν είναι να κάνουν όσους βρεθήκαμε στην περφόρμανς τους (η οποία έγινε με δωρεάν είσοδο και προκράτηση θέσης) μετόχους της πραγματικότητας, όπως τη βίωνε ο ποιητής.
Να μας μεταφέρουν, δηλαδή, στην εποχή και τα συναισθήματά του. Ο δε τίτλος της περφόρμανς προέρχεται από το επικό νεανικό έργο που επιχείρησε να γράψει ο ίδιος ο Καβάφης: την «Constantinopoliad».

Πράξη Δεύτερη

Εκατόν πενήντα μέτρα από την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, στην οδό Φρυνίχου 16Β, ακριβώς δίπλα από την πλακιώτικη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης, βρίσκεται το Αρχείο Καβάφη. Ανοιχτό εδώ και λίγες ημέρες για το κοινό, με ελεύθερη είσοδο, στην ουσία αποτελεί ένα μόνιμο «σπίτι» όχι μόνο για το αρχείο του αλεξανδρινού ποιητή αλλά και για τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά του αντικείμενα, η κυριότητα των περισσότερων εκ των οποίων έχει περάσει στο Ίδρυμα Ωνάση.
Στο ανακαινισμένο κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα, οι προσεγμένοι, «μπουτίκ» εκθεσιακοί του χώροι προσφέρουν αποσπασματικές εικόνες του έργου και της εμβέλειας του ποιητή. Ξεχωρίζουν τεκμήρια όπως η βαθυπράσινη πολυθρόνα που συνήθιζε να κάθεται, ένα από τα πολλά τούρκικα χαλιά που υπήρχαν στο σπίτι του (και τα οποία έστρωνε το ένα πάνω στο άλλο), μια σκαλιστή κομόδα, τα εμβληματικά γυαλιά του (σε πιστό αντίγραφο από το πρωτότυπο, που φυλάσσεται σε ασφαλή χώρο).

Από τα περίπου 2.000 τεκμήρια που ανήκουν στο Αρχείο Καβάφη, κυρίως τα βιβλία και οι επιστολές του φυλάσσονται και διατηρούνται σε χώρο εκτός έκθεσης, ενώ το Αναγνωστήριο του Αρχείου κοσμείται με προσωπογραφίες του ποιητή, που φιλοτέχνησαν ο Νίκος Εγγονόπουλος και άλλοι ζωγράφοι.
Προσωπικά, αφού βρέθηκα στη δημοσιογραφική ξενάγηση, πιστεύω ότι μέσα σε 30 λεπτά μπορεί κανείς να αποκτήσει μια επαρκή εικόνα της έκθεσης περιηγούμενος ελεύθερα στον χώρο και μετά να συνεχίσει τη βόλτα του στην Πλάκα – ή, τέλος πάντων, να κάνει ό,τι άλλο επιθυμεί.
Πράξη Τρίτη

Με αφορμή τα εγκαίνια του Αρχείου Καβάφη έγινε διαθέσιμη στο YouTube ολόκληρη η κινηματογραφημένη συναυλία «Waiting for the Barbarians», που δόθηκε στον γοτθικό ναό του Αγίου Θωμά, στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Archive of Desire», τον Απρίλιο του 2023. Την παρακολούθησα επιστρέφοντας σπίτι, ανήμερα της ξενάγησης.
Σε αυτή ακούγονται πρωτότυπα μουσικά έργα βασισμένα στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη, κυρίως στην αγγλική γλώσσα. Το κονσέρτο ανοίγει με τον Ρούφους Γουέινραϊτ να καταθέτει μια εύθραυστη μουσική απόδοση του ποιήματος «Πολυέλαιος», υποστηριζόμενος από το μουσικό σύνολο The Knights. Στα ελληνικά ακούγεται το «Επέστρεφε»», με τη φωνή της υψιφώνου Ελένη Καλένος.

Πηγή: Καθημερινή

Με το συμβολικό άνοιγμα της εισόδου από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του νέου, μόνιμου χώρου του Αρχείου Καβάφη, στην καρδιά της Αθήνας.
Στο εξής στην οδό Φρυνίχου στην Πλάκα, υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-Office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, οι επισκέπτες θα μπορούν να βυθιστούν στο σύμπαν του σπουδαίου Αλεξανδρινού ποιητή, 160 χρόνια μετά τη γέννηση του.

Λίγα λόγια για το Αρχείο Καβάφη
Το Αρχείο Καβάφη, φιλοξενεί το λογοτεχνικό και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, 966 βιβλία που περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη του, αλλά και μια συλλογή τεκμηρίων και έργων τέχνης με αναφορές στον Καβάφη.
Μετά τη δημοσίευση της ψηφιακής συλλογής του Αρχείου Καβάφη τον Μάρτιο του 2019, η οποία κατέστησε το αρχείο ανοιχτό και προσιτό σε όλους, το Ίδρυμα Ωνάση ανταποκρίνεται για άλλη μία φορά στις προκλήσεις της ανοιχτότητας, της προσβασιμότητας και της διάδοσης του αρχείου.

Το Ίδρυμα Ωνάση επένδυσε στη δημιουργία του Αρχείου Καβάφη, ενός χώρου στην Αθήνα για το αρχείο του ποιητή, που εγκαινιάστηκε τον Νοέμβριο του 2023. Σκοπός είναι η δημιουργία ενός χώρου για τα γραπτά και τα βιβλία του ποιητή, τα προσωπικά του αντικείμενα και έπιπλα, πλαισιωμένα από έργα τέχνης που μας δίνουν την ευκαιρία να κατανοήσουμε εις βάθος την ολοένα αυξανόμενη επίδρασή του σε καλλιτέχνες από την εποχή του μέχρι και σήμερα.

Ένας χώρος που θα είναι ανοιχτός στους ερευνητές και το κοινό, ένας χώρος ανοιχτός σε όλους. Ακόμα ένας χώρος πολιτιστικής κληρονομιάς ανοίγει για όλους τους κατοίκους της πόλης, τους ερευνητές και τους επισκέπτες από όλο τον κόσμο, υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη.

Photos: Andreas Simopoulos, Thodoris Manolopoulos

Η παλαιότερη φόρμουλα για οδοντόκρεμα είναι καταγεγραμμένη σ’ ένα αιγυπτιακό πάπυρο και χρονολογείται γύρω στον 4ο αιώνα μ.Χ. Αναμφίβολα πρόκειται και την αρχαιότερη διαφήμιση οδοντόπαστας. 

Σήμερα βρίσκεται στη συλλογή αρχαίων αιγυπτιακών χειρόγραφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Βιέννης.

Φτιάχνοντας μια αρχαία οδοντόκρεμα 

Το κείμενο της φόρμουλας είναι γραμμένο στα ελληνικά, την επίσημη γλώσσα στην Αίγυπτο από την αρχή της ελληνιστικής εποχής. Καθώς στο κείμενο υπάρχουν συντμήσεις για ιατρικούς όρους, φαίνεται ότι αυτός που το έγραψε δεν ήταν ένας συνηθισμένος γραφέας αλλά κάποιος με ιατρικές γνώσεις, ή ακόμη και ο εφευρέτης της οδοντόκρεμας.

Κάποια από τα συστατικά που χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαία οδοντόπαστα είναι ίδια με αυτά στις σημερινές, Πηγή: Pinterest

Τα συστατικά της αποτελούνται από «μια δραχμή» αλάτι, «δύο δραχμές» μέντα και «μια δραχμή» από το ξερό ανθό της ίριδας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην Αίγυπτο ακόμη και στην ύστερη ρωμαϊκή εποχή, στην οποία ανήκει χρονολογικά το έγγραφο, χρησιμοποιούνταν νομίσματα με ελληνικές αξίες, όπως η δραχμή και το τετράδραχμο. Όμως, οι μελετητές θεωρούν ότι ο όρος «δραχμή» στο συγκεκριμένο έγγραφο, όπως και σε άλλα με συνταγές φαρμάκων αναφέρεται στο βάρος των διαφόρων συστατικών, και όχι την αξία τους.

“Για λευκά και τέλεια δόντια” 

Τα διάφορα συστατικά πρέπει να θρυμματιστούν και να ανακατευτούν καλά μεταξύ τους, μαζί με 20 κόκκους πιπεριού (περίπου 1,30 γραμμάρια). Σύμφωνα με το οδηγίες στο κείμενο, η σύνθεση θα πρέπει να σχηματίζει μια υφή σαν πάστα όταν έρχεται σε επαφή με το σάλιο του στόματος.

Η αρχαία οδοντόκρεμα περιγράφεται στο έγγραφο ως σκόνη «για λευκά και τέλεια δόντια». Πρόκειται για ένα «σλόγκαν» που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στις διαφημίσεις για οδοντόκρεμες!

Τα αποτελέσματα της δοκιμής 

Το κείμενο του εγγράφου ήταν γνωστό στους παπυρολόγους για πολλές δεκαετίες. Όμως, ήταν μόλις το 2003 που δοκιμάστηκε η αποτελεσματικότητα της αρχαίας οδοντόκρεμας. Στο πλαίσιο ενός συνεδρίου οδοντιατρικής στη Βιέννη, ο Αυστριακός οδοντίατρος Δρ. Χάινς Νόιμαν σκέφθηκε να τη φτιάξει και να τη δοκιμάσει ο ίδιος και άλλοι συνάδελφοί του.

Στο συνέδριο ο Νόιμαν ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της έρευνας του. Διαπίστωσε ότι η αρχαία οδοντόπαστα είχε  έντονη μυρωδιά που όμως δεν ήταν δυσάρεστη. Όταν ξεκίνησε να τη χρησιμοποιεί τα ούλα του αιμορραγούσαν και πονούσαν. Όμως, στη συνέχεια σταμάτησε η αιμορραγία και το στόμα του ένιωσε φρέσκο και καθαρό.

Διαφήμιση για μία από τις πρώτες οδοντόκρεμες σε μεταλικό σωληνάριο στα τέλη του 19ου αιώνα. Πηγή: Pinterest

Το τελικό του συμπέρασμα είναι ότι η αρχαία οδοντόπαστα είναι ανώτερη από αντίστοιχα σκευάσματα του 19ου αιώνα ή ακόμη και των αρχών του 20ου.

Οδόντοκρεμες στην αρχαιότητα 

Οι Αιγύπτιοι πιστεύεται ότι άρχισαν να χρησιμοποιούν μια πάστα για να καθαρίζουν τα δόντια τους γύρω στο 5000 π.Χ. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούσαν οδοντόκρεμες. Το ίδιο ισχύει και για τους κατοίκους της Κίνας και της Ινδίας, οι οποίοι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν οδοντόκρεμες γύρω στο 500 π.Χ.

Όπως και σήμερα, οι αρχαίες οδοντόκρεμες χρησιμοποιήθηκαν από τους ανθρώπους για να διατηρούν τα δόντια και τα ούλα τους καθαρά, να τα λευκάνουν και να φρεσκάρουν την αναπνοή του

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι προτιμούσαν περισσότερο τη λειαντικότητα και τα συστατικά της οδοντόκρεμάς τους περιλάμβαναν θρυμματισμένα οστά και κοχύλια στρειδιών. Οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν περισσότερο άρωμα για να έχουν φρέσκια αναπνοή, καθώς και κάρβουνο και φλοιό σε σκόνη. Οι Κινέζοι χρησιμοποίησαν μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων στις οδοντόκρεμες τους και σε κάποιες απ’ αυτές συμπεριλαμβάνονταν τζίνσενγκ, μέντα από βότανα και αλάτι….

Πηγή: mixanitouxronou.gr

του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

«Πήγα στην Αθήνα -σαν σε μια Μέκκα- αποφάσισα να μου αρέσει και κράτησα τον λόγο μου. Δεν με κινητοποίησε ο πατριωτισμός, απλά με οδήγησε το συναίσθημα και η πλάνη», έγραφε τo 1902 ο Κ.Π. Καβάφης. 121 χρόνια μετά απόκτησε το δικό του σπίτι στην Αθήνα, ανοιχτό στο διεθνές κοινό.

Πώς να περιγράψεις έναν χώρο όταν τα συναισθήματα -ίσως και οι πλάνες- είναι τελικά αυτές που κυριαρχούν επί της επίσημης ορολογίας; Ο λόγος για το Αρχείο Καβάφη, που στεγάστηκε από το Ίδρυμα Ωνάση στην οδό Φρυνίχου 16 και ανοίγει για το κοινό. Δεν είναι μουσείο, δεν είναι έκθεση, δεν είναι βιβλιοθήκη-αρχείο, δεν είναι χώρος μνημόσυνου, κλινικής θεώρησης.

Mε τα προσωπικά αντικείμενα, τα πραγματικά αντικείμενα ανάμεσα στα οποία ζούσε ο Καβάφης να βρίσκονται στον χώρο, κάτω από τον υπαινικτικό φωτισμό του Ελευθερίας Ντεκώ που μοιάζει να υπογραμμίζει την χρήση τους και κυρίως την προσωπικότητα ιδιοκτήτη, η εμπειρία είναι μυστηριακή. Μεταβατική

Φρυνίχου 16Β, Λέψιους 10 – Αθήνα, Αλεξάνδρεια

Μετάβαση στη ζωή και τη δημιουργία του Καβάφη, στο σύμπαν «του άχρονου ποιητή» όπως τον χαρακτηρίζει ο Αντώνης Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση και ο άνθρωπος  που έκανε μέρος της αποστολής του Ιδρύματος την επανένωση του κόσμου του Καβάφη και την γόνιμη συνεύρεσή του με τη νέα γενιά πολιτών, αναγνωστών και δημιουργών. «Και δεν το έκανε αυτό μόνο ως Αλεξανδρινός και ο ίδιος», παρατηρεί η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος. 

Το αρχείο Καβάφη πέρασε στα χέρια του Ιδρύματος Ωνάση το 2012 και μέσα στην τελευταία δεκαετία χαρτογραφήθηκε, ψηφιοποιήθηκε, εμπλουτίστηκε. Παράλληλα αγοράστηκε το κτίριο της Φρυνίχου 16 όπου στεγάζεται πλέον ανοιχτό στο κοινό, έγιναν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ ταυτόχρονα προχωρούν οι εργασίες για την αποκατάσταση και λειτουργία της οικίας Καβάφη στην οδό Λέψιους 10 στην Αλεξάνδρεια. «Πρώτη φορά το επισκέφτηκα το 1996», λέει ο Αντώνης Παπαδημητρίου που φυσικά στα χρόνια που έζησε στην Αλεξάνδρεια είχε μέσα στο σπίτι του διαρκώς αναφορές  για τον ποιητή από τους γονείς του Στέλιο και Αλεξάνδρα και τους φίλους τους. «Ομολογώ, δεν μου άρεσε το σπίτι», λέει. Κοίταξε όμως έξω από το παράθυρο απ’ όπου κοιτούσε τον κόσμο ο ποιητής. Η θέα είναι σχεδόν η ίδια. Βλέπεις ότι έβλεπε. Οι εργασίες ξεκίνησαν, προχώρησαν παρά τις δυσκολίες, «σε κάποιες φάσεις θα τις χαρακτήριζα πειρατικές» λέει,  έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί και το σπίτι αναμένεται να ανοίξει για το κοινό από την άνοιξη.

Μια απρόσμενη πρόταση στο σπίτι των Αιγυπτιωτών.

Γιατί όμως τα αυθεντικά αντικείμενα, τα έπιπλα, η συλλογή βιβλίων του, εδρεύουν στην Αθήνα; Η απόφαση ήταν συνειδητή να μείνουν στην Αθήνα για να έχουν μεγαλύτερη διάδραση με το κοινό, προσβασιμότητα, αλλά και να εξασφαλισθεί η ασφάλειά τους. Άλλωστε τα προσωπικά αντικείμενα ανήκουν όλα στο Ίδρυμα Ωνάση. Το μόνο πιστό αντίγραφο είναι τα γυαλιά του Καβάφη, αφού τα αυθεντικά του συγκεκριμένου μοντέλου που παρουσιάζεται στην έκθεση ανήκουν στην Συλλογή Χαριτάτου.

Το πώς έφτασαν ως τη Φρυνίχου τα αυθεντικά αντικείμενα και έπιπλα, είναι μια από τις δεκάδες παράλληλες ιστορίες, τις συμπτώσεις που περιγράφουν αυτά τα σχεδόν 12 χρόνια ενασχόλησης του Ιδρύματος με το σύμπαν του Καβάφη. Αν αρχίσεις να ψάχνεις, θα βρεις αμέτρητες -κάποιες θα έρθουν να σε συναντήσουν μόνες τους. Π.χ. για κάποια χρόνια η οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια λειτουργούσε ως Πανσιόν Αμίρ. Για μία χρονική περίοδο ο δεύτερος όροφος του κτιρίου της Φρυνίχου λειτουργούσε ως hostel. Σε  παρακινεί ο Καβάφης να σκέφτεσαι έτσι, συνωμοτικά, διαπερνώντας τον χρόνο. Όχι μόνο με τα ποιήματα, τα γραπτά του, αλλά και με τις πιο μικρές λεπτομέρειες όσων τον περιέβαλλαν.

Μια βραδιά, σε μια από τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου Αιγυπτιωτών στην Αθήνα (φέτος συμπληρώνει τα 90 του χρόνια), ένας από τους μόνιμους συνδαιτημόνες και ερασιτέχνης φωτογράφος των εκδηλώσεων, ονόματι Τρεχαντζάκης, προσέγγισε τον Αντώνη Παπαδημητρίου και τον ενημέρωσε ότι είχε στην κατοχή του έπιπλα και αντικείμενα του Καβάφη, από το σπίτι του στον οδό Λέψιους. Όπως αποκαλύφθηκε τα είχε κληρονομήσει από τη θεία του, την σύζυγο του μοναδικού κληρονόμου του Καβάφη Αλέκου Σεγκόπουλου. Ο Σεγκόπουλος είχε παντρευτεί δυο φορές, την Ρίκα και την Κυβέλη.

                Ο υλικός πολιτισμός στην καθημερινότητα του Καβάφη

Έτσι τα έπιπλα -δεκάδες κομόδες, μία απίστευτη συλλογή πορσελάνινων βάζων και πιάτων σινοϊαπωνικής προέλευσης, το γραφείο, το τούρκικο χαλί, η περίφημη πράσινη πολυθρόνα, οι πίπες, οι φωτογραφίες της μητέρας του Χαρίκλειας, πέρασαν στην ιδιοκτησία του Ιδρύματος. Μελετήθηκαν, αποκαταστάθηκαν και βρίσκονται στην οδό Φρυνίχου. Μπαίνοντας στον χώρο αφού περάσεις από την βελούδινη θεατρική κουρτίνα της εισόδου δεξιά βλέπεις την πολυθρόνα του ποιητή. Πράσινη στο χρώμα του σμαραγδιού, το χρώμα που χρησιμοποίησαν οι αρχιτέκτονες Εύα Μανιδάκη και Θανάσης Δεμίρης (flux-office) στον χώρο, προσθέτοντας βάθος στη βιωματική εμπειρία.

Πόσο μικροκαμωμένος ήταν ο Καβάφης, αναρωτιέσαι καθώς βλέπεις την πολυθρόνα. Πόσο μάλλον αμφίβολη αισθητική είχε ο Καβάφης αναλογίζεσαι βλέποντας τα χρυσοποίκιλτα πορσελάνινα αντικείμενα στην βιτρίνα ακριβώς δίπλα. Πόσο πολύ κάπνιζε σκέφτεσαι όταν βλέπεις τις πίπες του, τα τούρκικα τσιγάρα Ίρμα που αγόραζε -μεταξύ άλλων- και θυμάσαι βέβαια ότι προσβλήθηκε από καρκίνο του φάρυγγα και έχασε τη φωνή του.

Πώς να μη συγκινηθείς κοιτάζοντας τα ίχνη του; Τις συνήθειες και τα πάθη του. Το 1920 άρχισε να έχεις τις πρώτες ενοχλήσεις. «Αυτό ήταν που τον έκανε να κόβει τα τσιγάρα στη μέση, να σωπαίνει όλο και περισσότερο στις συναναστροφές να καταλαμβάνεται από μια ελαφριά μελαγχολία», έγραφε ο φίλος του Στρατής Τσίρκας. Παραδίπλα η νεκρική του μάσκα, τα μάτια κλειστά, το στόμα προ πολλού κλειστό, χωρίς φωνή.

Η νέα επιδερμίδα του κτιρίου

Είναι ωραίο να βρίσκεις τις γραμμές, τις συνδέσεις, τους διαλόγους μέσα στον χώρο, αυτή τη μήτρα βελούδου, ποίησης και αέναης γονιμοποίησης που έφτιαξαν η Εύα Μανιδάκη και ο Θανάσης Δεμίρης. Πάνω σε αυτή την δεύτερη επιδερμίδα που έφτιαξαν, όπως λένε, μέσα στο κτίριο της Φρυνίχου. Τα τσιγάρα και τα σύνεργα καπνού στον πρώτο χώρο με τα αντικείμενα του ποιητή. Η ασθένεια, τα σημειώματα νοσοκομείου που χρησιμοποιούσε όταν έχασε τη φωνή του μετά την τραχειοστομία στον δεύτερο χώρο με τον τίτλο «Η Αθήνα του Καβάφη». Σκύβουμε και διαβάζουμε στο ένα. «Ότι πει ο Αλέκος μου». Διπλά υπογραμμισμένο το «Αλέκος μου».

Ο Αλέκος Σεγκόπουλος. Ο μοναδικός του κληρονόμος. Κάποιοι λένε ότι ίσως ήταν και ο τελευταίος εραστής του. Σε άλλο σημείωμα, γραμμένο σε επιστολόχαρτο του ξενοδοχείου Cosmpolite στην Ομόνοια, γράφει «επιτέλους θα επανέλθει η φωνή, αλλά μπορεί να αργήσει». Παρακεί, τηλεγράφημα που έστειλε ο Αντώνης Μπενάκης, στον Αλέκο Σεγκόπουλο στις 29 Απριλίου 1933. Η ημέρα που πέθανε ο Καβάφης. Ο Μπενάκης εκφράζει τα συλλυπητήριά του.

       Χαρτί αιγυπτιακό με τα τραύματα του χρόνου

Δεν έχουν όρια οι διαδρομές μέσα στον χώρο της Φρυνίχου. Καταλήγουμε στο αναγνωστήριο και μπαίνοντας στον χώρο νιώθω ότι βρίσκομαι πάνω σε μια θεατρική σκηνή. Σαν να πέφτει το φως τώρα επάνω μου, με όλη την εμπειρία της διαδρομής στον πολύτιμο κόσμο του Καβάφη.

Τριγύρω στους τοίχους πορτρέτα του Καβάφη που δημιούργησαν καλλιτέχνες μετά τον θάνατό του, και απεικονίσεις της Αλεξάνδρειας από την εποχή που έζησε εκεί ο Καβάφης. Όλα ανήκουν στην προσωπική συλλογή του Αντώνη Παπαδημητρίου, ακόμα και το γνωστό έργο του Νίκου Εγγονόπουλου που έως πρόσφατα βρισκόταν στον γραφείο του προέδρου στο Ίδρυμα.

Τι κοιτούσε ο Καβάφρης, αλλά και πώς σε κοιτάζει καθώς κάθεσαι να μελετήσεις στο αναγνωστήριο της Φρυνίχου    Ο χώρος της έκθεσης για τη σχέση του Καβάφη με την Αθήνα θα εμπλουτίζεται διαρκώς, τα έργα στο αναγνωστήριο περιοδικά θα αλλάζουν. Η εμπειρία δεν θα διαταράσσεται αλλά θα βαθαίνει. Παράλληλα, δράσεις θα συνεχίσουν να οργανώνονται με αφετηρία το αρχείο, από το Onassis Culture.

Στο βάθος, μια πόρτα μένει ερμητικά κλειστή. Εκεί είναι το αρχειοστάσιο που δεν θα ανοίγει για το κοινό. Παγωμένος χώρος, χειρόγραφα και βιβλία τυλιγμένα σε λεπτά λευκά χαρτιά. «Όλα τα χειρόγραφα και τα βιβλία του όπως ήταν. Χαρτί αιγυπτιακό, τραυματισμένο από τον χρόνο» λέει ο Αντώνης Παπαδημητρίου

Τα «άκοπα» βιβλία του Καβάφη

Στο μέλλον θα έχουμε πρόσβαση και σε κάποια από τα 966 βιβλία της προσωπικής βιβλιοθήκης του ποιητή, εξηγεί η Μαριάννα Χριστοφή, ψυχή της παράδοσης του Αρχείου στη νέα εποχή και project development manager του Onassis Education. Eξηγεί ότι μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι σημειώσεις του στο περιθώριο των σελίδων: είναι σαν μια ακόμα χαραμάδα για να κοιτάξουμε ακόμα πιο βαθιά μέσα στον κόσμο του. Μεταξύ των βιβλίων και τα λεγόμενα «άκοπα». Δεν τα διάβασε ποτέ. Ακόμα και αυτά που του δώρισαν και έχουν μέσα αφιερώσεις. Σαν αυτό που του έστειλε ο Σεφέρης με θερμή αφιέρωση. Του έστειλε την Στέρνα. Είχε κόψει μόλις το πρώτο δισέλιδο ο Καβάφης. Το υπόλοιπο έμεινε αδιάβαστο. Στη Φρυνίχου, ο Κ.Π. Καβάφης θα συνεχίσει να μας αποκαλύπτεται, να συγκινεί, να εκπλήσσει και που και που να μας ρίχνει ριπές σαρκαστικού χιούμορ. Αλεξανδρινός, Φαναριώτης, σύγχρονος, άχρονος, πολιτικός, ιστορικός, ηδονικός.

cavafy.onassis.org