Ο Ελληνας ποιητής γίνεται αντικείμενο μελέτης από διδακτορικούς φοιτητές και ερευνητές απ’ όλο τον κόσμο
Ο Κ.Π. Καβάφης δεν είναι απλώς ένας απ’ τους σημαντικότερους Ελληνες ποιητές που ασκεί διαχρονικά γοητεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται παράλληλα για πρόσωπο που έχει αγαπηθεί όσο λίγα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με χιλιάδες χρήστες να αναδημοσιεύουν υλικό για τη ζωή και το έργο του, το οποίο ο ίδιος φρόντιζε να συγκεντρώνει και να αρχειοθετεί συστηματικά. Ετσι δημιούργησε ένα μοναδικό λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο από μια εποχή-μεταίχμιο και μεταβατική, όπως εκείνη στην οποία ο ίδιος επέστρεφε για να αντλήσει θέματα. Στο Twitter λογαριασμός με το όνομά του έχει συγκεντρώσει χιλιάδες ακολούθους που ανεβάζουν καθημερινά αγγλόφωνο περιεχόμενο, αποτυπώνοντας την κοσμοπολίτικη διάσταση της ποίησής του αλλά και τις πολλές διαφορετικές ερμηνείες που του αποδίδονται.
Για πέμπτη χρονιά
Στην καρδιά του καλοκαιριού, πίσω από το κτίριο της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση συγκεντρώθηκαν – μετά το ανοιχτό κάλεσμα του ιδρύματος– δώδεκα μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές καθώς και ερευνητές στα πρώτα τους βήματα με σκοπό την εξερεύνηση του έργου του Αλεξανδρινού ποιητή (το 2023 συμπληρώνονται 160 χρόνια από τη γέννησή του).
Φέτος με θεματική «Ο Καβάφης μέσα από τις επιστήμες και τις τέχνες» και σε επιμέλεια των Peter Jeffreys, Αναπληρωτή Καθηγητή Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Suffolk University της Βοστόνης και Τάκη Καγιαλή, Καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, είναι η πέμπτη χρονιά που επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο συναντιούνται για να εξετάσουν το έργο του ποιητή, αυτήν τη φορά μέσα από τις μεθοδολογικές και θεωρητικές προσεγγίσεις διαφορετικών κλάδων της επιστήμης και της τέχνης. Επίκεντρο της συζήτησης το λογοτεχνικό έργο και το ψηφιακό αρχείο του Κ.Π. Καβάφη, τα οποία εξετάστηκαν μέσα από το πρίσμα διαφορετικών καλλιτεχνικών και ερευνητικών πεδίων όπως η δημιουργική γραφή, η ιστορία, οι κινηματογραφικές σπουδές, η γλωσσολογία, η ιστορία της εκπαίδευσης, η γενεαλογία, η νομισματική, οι μουσικές σπουδές και ο οπτικός πολιτισμός. Στόχος του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη, που υλοποιήθηκε σε επιμέλεια των Πίτερ Τζέφρις, αναπληρωτή καθηγητή Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Σάλφοκ στη Βοστόνη και Τάκη Καγιαλή, καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, είναι να ερευνήσουν τον τρόπο που διαβάζεται ο Καβάφης σήμερα.
Το Διεθνές Θερινό Σχολείο
Το 2017 ξεκινά το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη από το Αρχείο Καβάφη και το Ιδρυμα Ωνάση με σκοπό να αποτελέσει μια διεθνή επιστημονική συνάντηση – η οποία γίνεται από τότε σε ετήσια βάση με εξαίρεση τα έτη 2020 και 2021 λόγω Covid-19. Το πρώτο Θερινό Σχολείο υλοποιήθηκε με θέμα «Ο Καβάφης στον κόσμο», μια διερεύνηση του έργου του ποιητή σε ευρύτερα λογοτεχνικά και πολιτισμικά πλαίσια. Το δεύτερο, το 2018, ανέδειξε το θέμα «Καβάφης και αρχαιότητα», παρέχοντας τη δυνατότητα καινούργιων οπτικών στο έργο του και θέτοντας νέα ερωτήματα για την καβαφική ποίηση και τη μελέτη της.
Το τρίτο Θερινό Σχολείο το 2019 με τίτλο «Οι προσανατολισμοί του Καβάφη» προσέγγιζε το φαινόμενο Καβάφη στο ευρύτερο γεωγραφικό και ιστορικό του πλαίσιο, τόσο κατά τη διάρκεια της περιόδου της ζωής του ποιητή στην Αλεξάνδρεια όσο και στις επόμενες δεκαετίες, στη διάρκεια των οποίων η ποίησή του αναδείχθηκε σε παγκόσμιο λογοτεχνικό γεγονός. Φτάνοντας πιο κοντά στο σήμερα, το 2022, το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη επιστρέφει μετά την πανδημία με θέμα «Η διαμεσολάβηση του Καβάφη», εξετάζοντας τους χιλιάδες τρόπους με τους οποίους «διαβάζεται» σήμερα το καβαφικό έργο. Από τις έντυπες εκδόσεις και τις μεταφράσεις τους ως τους στίχους του Καβάφη στα λεωφορεία, στο μετρό και στην πόλη, καθώς και τα ποιήματα, τα σχετικά με το καβαφικό έργο. Κείμενα που υπάρχουν στο διαδίκτυο, στίχοι και αποσπάσματα έργων του στα οποία αναφέρονται άρθρα του Τύπου ή ομιλίες, η ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη, αλλά και τα έργα τέχνης, οι θεατρικές, μουσικές και κινηματογραφικές παραγωγές που αφορούν το έργο και τη ζωή του ποιητή.
Το πολύτιμο αρχείο
Από χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων, έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις αποτελείται το αρχείο του επιδραστικού ποιητή που συγκεντρώνει πάνω από 2.000 τεκμήρια. Το υλικό αυτό περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012, με σκοπό την προστασία του και τη δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης για το κοινό και τους ερευνητές μετά την ψηφιοποίησή του.
Ωστόσο, το βασικό τμήμα του αρχείου κληροδοτήθηκε στον Α. Σεγκόπουλο από τον Κ.Π. Καβάφη το 1933, ο οποίος δεν είχε αφήσει φιλολογική διαθήκη που να υποδεικνύει τον τρόπο διαχείρισής του. Ο Σεγκόπουλος αρχικά το διαχειρίστηκε μαζί με την πρώτη του σύζυγο Ρίκα Σεγκοπούλου-Αγαλλιανού, ενώ μετά τον θάνατό του το κληροδότησε στη δεύτερη σύζυγό του Κυβέλη.
Το 1969 η κυριότητα του αρχείου πέρασε στον κορυφαίο νεοελληνιστή Γ. Π. Σαββίδη, ο οποίος το αποκατέστησε σε μεγάλο βαθμό, ανακτώντας χειρόγραφα και άλλο υλικό που είχαν αποσπαστεί, προχωρώντας στη σταδιακή έκδοση υλικού με τη βοήθεια άλλων φιλολόγων. Μετά το 1995 το αρχείο διαχειρίστηκε ο Μανόλης Σαββίδης, ο οποίος το εντάσσει στο υλικό του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού, εμπλουτίζοντάς το επίσης με έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις.
Ο Σενουσρέτ Α΄ ή όπως είναι γνωστός με το εξελληνισμένο όνομα του Σέσωστρις Α΄, ήταν ο δεύτερος Φαραώ της 12ης Δυναστείας της αρχαίας Αιγύπτου. Βασίλεψε από το 1971 π.Χ. έως το 1926 π.Χ. και ήταν ένας από τους πιο ισχυρούς Φαραώ αυτής της δυναστείας. Ήταν επίσης γνωστός με το όνομα του θρόνου του, Kheperkare, που σημαίνει ¨Η Ψυχή του Ρα γεννήθηκε¨.
Ο Σέσωστρις συνέχισε την επιθετική επεκτατική πολιτική του πατέρα του Ανεμενχέτ Α΄ εναντίον της Νουβίας, εδραιώνοντας έτσι τα επίσημα νότια σύνορα της Αιγύπτου στο Δεύτερο Καταρράκτη. Οργάνωσε επίσης εκστρατεία σε μια όαση της Δυτικής Ερήμου στην έρημο της Λιβύης, ενώ εγκαθίδρυσε διπλωματικές σχέσεις με κάποιες πόλεις στη Συρία και στη Χαναάν. Προσπάθησε ακόμη να κάνει την πολιτική δομή της χώρας πιο συγκεντρωτική με το να υποστηρίζει τους νομάρχες που ήταν πιστοί σ΄ αυτόν.
Στις ¨Ιστορίες¨ του Ηροδότου καταγράφεται μια ιστορία που έλεγαν Αιγύπτιοι ιερείς για ένα φαραώ, τον Σέσωστρι, που κάποτε οδήγησε ένα στρατό βόρεια στη Μικρά Ασία και μετά κατευθύνθηκε στα δυτικά μέχρι που πέρασε στην Ευρώπη, όπου νίκησε τους Σκύθες και τους Θράκες (πιθανώς στη σύγχρονη Ρουμανία και τη Βουλγαρία). Ο Σέσωστρις στη συνέχεια επέστρεψε στην Αίγυπτο, αφήνοντας αποίκους πίσω στο ποταμό Φάσις στην Κολχίδα. Ο Ηρόδοτος προειδοποιούσε τον αναγνώστη ότι αυτή η ιστορία ερχόταν από δεύτερο χέρι μέσω Αιγύπτιων ιερέων. Επίσης σημείωνε ότι οι Κόλχιδες ήταν κοινώς γνωστοί πως είναι Αιγύπτιοι άποικοι.
Σύμφωνα με το Διόδωρο τον Σικελιώτη – που τον αποκαλεί Σέσωψι – και το Στράβωνα, κατέκτησε ολόκληρο τον κόσμο, ακόμη και τη Σκυθία και την Αιθιοπία, χώρισε την Αίγυπτο σε διοικητικές περιφέρειες, ήταν δίκαιος, ενώ εισήγαγε σύστημα καστών στη χώρα και τη λατρεία του Σέραπη.
[Στη φώτο χαλκογραφία του 1830 που απεικονίζει τον Σέσωστρι με το στρατό του]
Το Αιγυπτιακό Θέατρο είναι ένας αρχιτεκτονικός θησαυρός και ένα τοπικό ορόσημο των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών και συγκεκριμένα του Boise του Αϊντάχο. Η συνοικία που βρίσκεται είχε διάφορα μπαρ και συχνές ήταν οι βίαιες συμπεριφορές στους γύρω δρόμους. Ένας άντρας ονόματι Leo Falk αποφάσισε να ανατρέψει αυτήν την κακή δημοσιότητα, κυρίως για να επωφεληθεί το πολυκατάστημά του στο κέντρο της Boise, φτιάχνοντας ένα κινηματο-θέατρο. Από την άλλη, ο Frederick Hummel ήταν διάσημος αρχιτέκτονας του Boise και προσλήφθηκε για να βοηθήσει στο σχεδιασμό του θεάτρου. Πίεσε για ένα θέατρο ισπανικού στυλ, αλλά ο Falk επέμεινε σε ένα αιγυπτιακό θέμα. Ο Falk κέρδισε, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν σημάδια ισπανικής παρέμβασης, όπως τα κόκκινα πλακάκια ισπανικού στυλ στην οροφή.
Στις 19 Απριλίου 1927 το εκπληκτικό Αιγυπτιακό Θέατρο άνοιξε τις πύλες του για το κοινό με μεγαλοπρέπεια. Με πάνω από 1.600 θέσεις, το πλήθος που περίμενε ήταν τεράστιο και αμέσως πήρε μια θέση στην καρδιά του. Ο τοπικός Τύπος έγραψε ότι ¨ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της γης του Νείλου, από τις κολοβωμένες πυραμίδες που σχηματίζουν τους μεγάλους πυλώνες, μέχρι τους πυλώνες από μπουμπούκια λωτού με τις περίτεχνες τοιχογραφίες τους¨, ενώ οι μεγάλοι πυλώνες του λωτού που πλαισιώνουν την οθόνη βασίζονται σε αυτούς του Καρνάκ. Γενικότερα, η αρχιτεκτονική του θεάτρου είναι αιγυπτιακού αναγεννησιακού στιλ, εμπνευσμένη από τον πρόσφατα τότε ανακαλυφθέντα τάφο του Φαραώ Τουτανχαμών.
Η Fox Theatre Chain ανέλαβε τη λειτουργία του μερικά χρόνια μετά και το λειτούργησε έτσι μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1940. Αυτή την εποχή μετονομάστηκε σε Fox. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄40 η αλυσίδα Paramount Theatre το αγόρασε και σ΄ αυτό οφείλεται η δεύτερη αλλαγή του ονόματος του. Δεδομένου ότι μια αντίπαλη αλυσίδα θεάτρου δεν ήθελε τον ανταγωνισμό στη μαρκίζα, πραγματοποιήθηκε διαγωνισμός για ένα νέο όνομα τριών γραμμάτων για το θέατρο. Ο νικητής ήταν η ADA (το όνομα της συζύγου του κυβερνήτη). Τη δεκαετία του ΄60 υπήρξε πίεση να γκρεμιστεί και να επανασχεδιαστεί, αλλά ένα κίνημα αναπτύχθηκε και το έσωσε.
Στη συνέχεια, ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος μπήκε στην ιστορία του θεάτρου. Το όνομά του ήταν Earl Hardy. Η επιτροπή συντήρησης τον έπεισε ότι χρειαζόταν ένα θέατρο και του είπε να αγοράσει το Αιγυπτιακό από την Επιτροπή Αστικής Ανανέωσης. Από τότε ο Ερλ ερωτεύτηκε το θέατρο και όντας και ο ίδιος συντηρητής, το μέλλον του αποδείχθηκε τελικά σταθερό και ο φόβος της καταστροφής εξαφανίστηκε. Επειδή ο Earl Hardy αρρώστησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Anita Kay και ο εξίσου μαχητικός σύζυγός της, Gregory Kaslo, αποφάσισαν να εκπληρώσουν το όνειρο του Earl Hardy. Έτσι, ανακαίνισαν το 1999 και αποκατέστησαν το Αιγυπτιακό Θέατρο σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα.
Παρακολουθήσαμε το σεμινάριο του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη για τον Αλεξανδρινό ποιητή και τη σύνδεσή του με τη μουσική και ανακαλύψαμε τα «χίλια πρόσωπα» του μουσικού Καβάφη
Πώς προσεγγίζεις και μελετάς ένα από τα «ιερά τέρατα» της ελληνικής ποίησης ώστε να κατανοήσεις την κληρονομιά και την επιδραστικότητά του στο σήμερα;
Σε αυτό ακριβώς προσπαθεί να απαντήσει τα τελευταία πέντε χρόνια το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη που διοργανώνεται από το Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση. Ερευνητές και μελετητές από τη μία και σπουδαστές από την άλλη, από όλο τον κόσμο, προσπαθούν να διαβάσουν ξανά τον Αλεξανδρινό ποιητή μέσα από νέες προσεγγίσεις που θα αναδείξουν τη σημασία του έργου του.
Το φετινό Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη, σε επιμέλεια των Peter Jeffreys, Αναπληρωτή Καθηγητή Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Suffolk University της Βοστώνης και Τάκη Καγιαλή, Καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, είναι λίγο διαφορετικό, μιας και προσπαθεί να δει το έργο του Κ. Π. Καβάφη υπό το πρίσμα διαφορετικών επιστημών και τεχνών: από την γλωσσολογία μέχρι τον κινηματογράφο και από τη μουσική μέχρι την ιστορία.
Δώσαμε το παρόν στο πέμπτο σεμινάριο του φετινού κύκλου, που ήταν αφιερωμένο στον Καβάφη και τη μουσική. Εισηγητής του, ο Πάνος Βλαγκόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, ο οποίος και χώρισε την παρουσίασή του σε «τρεις πράξεις», για να μιλήσουμε με μουσικούς όρους.
Το πρώτο μέρος ήταν εστιασμένο στη σχέση του ίδιου του Καβάφη με τη μουσική. Τα σχετικά στοιχεία που έχουμε είναι περιορισμένα και κάνουν αυτή την καταγραφή πιο δύσκολη. Ξέρουμε πως ο ποιητής παρακολούθησε κάποιες όπερες του Βάγκνερ και του Πουτσίνι, χωρίς ωστόσο να γνωρίζουμε ποιο ήταν πραγματικά το μουσικό του γούστο. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση είναι ότι αγαπούσε τη «φυσική μουσική» όπως και αναφέρει στο πεζό του «Μία Νυξ εις το Καλιντέρι».
Όσο θολό και αν είναι το μουσικό τοπίο της ζωής του Καβάφη, δεν μπορούμε να πούμε και το ίδιο για τους μουσικούς που επέλεξαν να καταπιαστούν με το έργο του. Εχει πραγματικό ενδιαφέρον το γεγονός ότι άνθρωποι από εντελώς διαφορετικά μουσικά υπόβαθρα μελοποίησαν έργα του ποιητή με εκ διαμέτρου αντίθετες προσεγγίσεις: από την έντεχνη-λαϊκή προσέγγιση συνθετών όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις μέχρι τη «λοξή» ματιά της Λένας Πλάτωνος αλλά και την ακαδημαϊκή προσέγγιση του Δημήτρη Μητρόπουλου. Το έργο του Καβάφη πάντως δεν πέρασε απαρατήρητο και από ποπ και ροκ καλλιτέχνες διεθνούς βεληνεκούς όπως ο Λέοναρντ Κοέν, η Λόρι Αντερσον, ο Ρούφους Γουέινραϊτ και η Ντιαμάντα Γκαλάς.
Ο Πάνος Βλαγκόπουλος επέλεξε να εστιάσει στο έργο του Δημήτρη Μητρόπουλου και το «10 Inventions», στο οποίο ο σπουδαίος συνθέτης μελοποίησε δέκα ερωτικά ποιήματα του Αλεξανδρινού, δημιουργώντας μία αντίθεση ανάμεσα στον ηδονιστικό χαρακτήρα των λέξεων και την ατονική μουσική των συνθέσεών του.
Μετά την ολοκλήρωση του σεμιναρίου, κάναμε μία συζήτηση με τον Πάνο Βλαγκόπουλο, προκειμένου να κατανοήσουμε ακόμα καλύτερα τα «χίλια πρόσωπα» του μουσικού Καβάφη:
– Στην εισήγησή σας ανατρέξατε σε μουσικά τεκμήρια από τη ζωή και το έργο του Κ. Π. Καβάφη: συναυλίες που είχε βρεθεί, αναφορές σε έργα του και την προτίμησή του στη «φυσική μουσική». Λαμβάνοντας όλα αυτά τα στοιχεία υπόψη, ποιο θα λέγαμε ότι είναι το μουσικό προφίλ του ίδιου του Καβάφη;
– Η φειδωλότητα ως προς την άμεση έκφραση και διασάφηση προσωπικών γνωμών και προτιμήσεων αποτελεί χαρακτηριστικό όχι μόνο του χαρακτήρα του Καβάφη, αλλά και συνειδητό κομμάτι της ώριμης αισθητικής του. Γνωρίζουμε, π.χ., ότι παρακολούθησε δύο βαγκνερικές παραστάσεις στην Αλεξάνδρεια το 1898 (τις όπερες «Lohengrin» και «Tannhäuser»), την «Bohème» του Τζάκομο Πουτσίνι κατά την πρώτη επίσκεψή του στην Αθήνα, τον Ιούλιο του 1901 και παρέστη και σε άλλες συναυλίες. Παρόλα αυτά δεν έχουμε σαφείς δηλώσεις από μεριάς του για τα μουσικά του γούστα. Η έκφραση συμπάθειας, στο διήγημα «Μία Νυξ εις το Καλιντέρι», στη «φυσική μουσική» των «απλών χωριανών» μας δίνει μια πιο προσωπικά δεσμευτική άποψη, αλλά και αυτή δεν παύει να αποτελεί στοιχείο σε μια συγκεκριμένη μυθοπλασία. Ακόμη κι η ενθουσιώδης γνώμη που εξέφρασε για τις μελοποιήσεις ποιημάτων του από τον Δημήτρη Μητρόπουλο δεν αποκλείει την ερμηνεία, ότι αποτελεί ευγενική ανταπόδοση που πηγάζει από το γεγονός ότι αισθάνθηκε κολακευμένος για το θαυμασμό που του επιδαψίλευε ένας νέος, ταλαντούχος και «μοντέρνος» συνθέτης. Χρειάζεται περισσότερη έρευνα στο ηχοτοπίο της Αλεξάνδρειας του καιρού του, καθώς και στα τεκμήρια του Αρχείου Καβάφη, ιδίως όσα είναι ακόμη ακαταλογογράφητα και αψηφιοποίητα, ώστε να αντληθούν περισσότερες σχετικές πληροφορίες, π.χ., για τις μουσικές που ακούγονταν γύρω του ή τις συναυλίες που παρακολούθησε. Ωστόσο, φοβάμαι ότι δύσκολα θα λάβουμε σαφείς απαντήσεις για τις μουσικές του προτιμήσεις.
– Συνθέτες και μουσικοί από πολύ διαφορετικές αισθητικές αφετηρίες έχουν μελοποιήσει Καβάφη: από τον Χατζιδάκι μέχρι τον Μητρόπουλο και από την Πλάτωνος μέχρι τον Κοέν. Ποιες θα λέγαμε ότι είναι αδρά οι μουσικές κατηγοριοποιήσεις στη μελοποίηση του Καβάφη;
– Οι πρώτες μελοποιήσεις ποιημάτων του Καβάφη έγιναν από Ελληνες συνθέτες στο πλαίσιο του λόγιου έντεχνου τραγουδιού, αυτού δηλαδή που συνέχισε στον 20ό αιώνα την παράδοση του γερμανικού «lied» ή της γαλλικής «mélodie», σε λιγότερο ή περισσότερο συγχρονισμό με το διεθνή μοντερνισμό, από τον Δημήτρη Μητρόπουλο (1925), τον Γιώργο Πονηρίδη (1934), τον Αριστοτέλη Κουντούρωφ (1942). Στο είδος αυτό ανήκουν πολλές μεταγενέστερες συνθέσεις ή μελοποιήσεις από συνθέτες διαφορετικής εθνικής καταγωγής και συνθετικής τεχνικής, όπως αυτές του Τζον Τάβενερ, του Λου Χάρισον, του Χανς Βέρνερ Χέντσε, του Θόδωρου Αντωνίου κ.ά. Μια άλλη κατηγορία μελοποιήσεων ανήκει στο χώρο του ελληνικού «έντεχνου λαϊκού τραγουδιού»: αυτές του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι, του Δήμου Μούτση, του Θάνου Μικρούτσικου, της Λένας Πλάτωνος κ.ά. Ως τρίτη κατηγορία θα ανέφερα αυτή ξένων τραγουδιστών-συνθετών από τον γενικότερο χώρο της ποπ κουλτούρας και μουσικής, όπως ο Λέοναρντ Κοέν, ο Ρούφους Γουέινραϊτ, η Λόρι Αντερσον, ακόμη ο Vangelis. Πάντως, χαρακτηριστική για τη διείσδυση και την αναγνωρισιμότητα του ονόματος του Καβάφη είναι η δύσκολα κατατάξιμη περίπτωση ενός άλμπουμ που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό (2023) κι έχει τον τίτλο «M’arrêter ici… Esquisses d’Asie Mineure» («Εδώ ας σταθώ… Σκίτσα από τη Μικρά Ασία»): αποτελεί αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ντομινίκ Βελάρ (φωνή, ούτι) και της Ουρανίας Λαμπροπούλου (σαντούρι). Το αποτέλεσμα αποτελείται από οργανικούς αυτοσχεδιασμούς και συνθέσεις πάνω σε ποιήματα του Καβάφη, στο πλαίσιο ενός μεταμοντέρνου έργου-αφιερώματος στην πολυπολιτισμικότητα της Μικράς Ασίας (!). Σημειωτέον ότι ο Βελάρ που υπογράφει συνθετικά τις μελοποιήσεις είναι ένας αναγνωρισμένος τραγουδιστής με ειδίκευση στη μεσαιωνική μουσική και ιδρυτής του εξαιρετικού φωνητικού Ensemble Gilles Binchois.
– Με ποιον τρόπο ανοίγει διάλογο το στοιχείο του Καβάφη με το στοιχείο του εκάστοτε συνθέτη σε κάθε περίπτωση; (Αναφέρατε κιόλας χαρακτηριστικά πως για παράδειγμα το «Alexandra Asking» είναι «περισσότερο Κοέν από ό,τι Καβάφης».)
– Αλλοι συνθέτες (οι περισσότεροι) διαλέγουν συγκεκριμένο ποίημα ή ποιήματα του Καβάφη και προχωρούν στη μελοποίηση. Αλλοι, όπως ο Κοέν ή ο Χέντσε, μελοποιούν μια διασκευασμένη εκδοχή κάποιου ποιήματος. Κάποιοι, όπως ο Τάβενερ, επιλέγουν τη μουσική υπόκρουση της απαγγελίας κάποιου ποιήματος, και, τέλος, άλλοι, όπως ο Γιώργος Σισιλιάνος και ο Μάικλ Φίνισι, τη σύνθεση «καθαρής», ενόργανης μουσικής, εμπνευσμένης από την ποίηση του Καβάφη.
– Ο Δημήτρης Μητρόπουλος αντί για τραγούδια, χαρακτήρισε στην πορεία τις μελοποιήσεις των ερωτικών ποιημάτων του Καβάφη στις «10 Inventions» ως «αρχιτεκτονικά σχέδια» και «μαθηματικούς υπολογισμούς». Τι δηλώνει αυτό για την οπτική του και το μουσικό ύφος αυτών των κομματιών;
– Πρόκειται από τη μια για λέξεις που εντάσσουν το έργο στο μοντερνιστικό κλίμα της εποχής –μιας εποχής που θα χαρακτηριστεί από την αναγωγή της «γεωμετρίας» σε κεντρική έννοια του μοντερνισμού, την υποδοχή του κυβισμού και την «appel à l’ordre» («ανάκληση στην τάξη») στο χώρο των εικαστικών, καθώς και την έμφαση στην κατασκευή και το εγκώμιο στην αρχιτεκτονική από τον Πολ Βαλερί («Ευπαλίνος ή Ο Αρχιτέκτονας», 1921). Από την άλλη, αυτή η επίκληση στις αφηρημένες νοητικές ποιότητες του έργου επιχειρεί να μεταθέσει το βάρος της συζήτησης, από τις κάθε λογής ηθικολογικές αντιδράσεις, στο αίτημα αναγνώρισης της διανοητικής και καλλιτεχνικής τους αξίας.
Στην περίπτωση επίσης του Μητρόπουλου, υπάρχει το «παράδοξο» του ηδονικού χαρακτήρα των ποιημάτων από τη μία και του «ψυχρού» ατονικού χαρακτήρα της μουσικής από την άλλη. Τι δυναμική δημιουργεί αυτή η συνύπαρξη;
– Ο Μητρόπουλος χρησιμοποίησε στις «10 Inventions» την τεχνική του «sprechgesang», ενός υβριδίου μεταξύ τραγουδιού και ομιλίας, σε μια δική του εκδοχή: ως ελαττωμένο τραγούδι, θα έλεγα, παρά ως ενισχυμένη ομιλία, όπως τη συναντάμε στο πρότυπο αυτής της τεχνικής, δηλ. τον Αρνολντ Σένμπεργκ και το έργο του «Φεγγαρίσιος Πιερότος» (1912). Η τεχνική αυτή στις «Inventions» αποτελεί το μουσικό αντίστοιχο της πεζολογικής διάστασης της καβαφικής ποίησης. Από την άλλη, ο Μητρόπουλος δανείζεται μορφολογικά πρότυπα του Μπαρόκ και της αυστηρής αντίστιξης (Μπαχ), μια πρακτική που συνδεόταν την εποχή αυτή με την αναζήτηση μουσικού αντιδότου στο ρομαντισμό (Μπουσόνι) ή στον μοντερνισμό και την υποτιθέμενη έκπτωση των ηθών (Φίτζνερ). Ο συνδυασμός των αντιστικτικών αυτών μορφών με την ατονικότητα παρουσιάζουν την ομοερωτική ποίηση του Καβάφη ως ένα ορθολογικό μοντερνιστικό εγχείρημα, το οποίο διανοίγει δυναμικά νέες υποκειμενικότητες, μακριά από τις συνήθεις προσλήψεις του Αλεξανδρινού ως αδύναμου και γερασμένου ρέκτη μοναχικών απολαύσεων, και της ποίησής του ως προϊόν μιας παθητικής διαδικασίας αναμνήσεων· ενώ η χρήση τονικών υπολειμμάτων και μουσικών δεικτών της Ελληνικότητας, όπως το μελωδικό τριημιτόνιο ή ο ρυθμός των 7/8 («Καλαματιανός»), ανταποκρίνεται στην υβριδικότητα και την ειρωνεία ως θεμελιώδη χαρακτηριστικά της Καβαφικής αισθητικής.
– Από την συνολική σας μελέτη, ποια θα λέγατε ότι είναι η μεγαλύτερη ιδιαιτερότητα στο έργο του Καβάφη για τη μεταφορά του σε ένα μουσικό πλαίσιο;
– Νομίζω ότι αυτή αφορά την συνεχή διαλεκτική ισορροπία ανάμεσα στον πεζολογικό βηματισμό και την απροσδόκητη ή υποδόρια εμφάνιση παραδοσιακών ρυθμικών «νησίδων». Πρόκειται για στοιχείο μιας ιδιαίτερης και εκκεντρικής μουσικότητας, όσο ιδιαίτερος και εκκεντρικός πρέπει να υπήρξε ο ίδιος (και παρά την πεποίθηση του Σεφέρη ότι ο Καβάφης δεν διέθετε «μουσικό αυτί»). Η μουσικορυθμική γοητεία των ποιημάτων του, στην οποία πρώτος υπέκυψε ο «σαν κι εκείνον καμωμένος» Μητρόπουλος, πέρα από τη νοηματική εγγύτητα που τα χαρακτηρίζει με τον κατακερματισμένο μεταμοντέρνο κόσμο μας, έχει εξασφαλίσει στον Καβάφη τόσο την αδιάπτωτη και μάλλον αυξανόμενη παγκόσμια δημοφιλία του, όσο και την διάκριση του πιο συχνά μελοποιημένου ποιητή της ελληνικής γλώσσας.
Λίγο χρόνο μετά την εγκαθίδρυση της Πτολεμαϊκής Δυναστείας στην Αίγυπτο, ο Πτολεμαίος Β΄ ο Φιλάδελφος (283-245 π.Χ.) άνοιξε εκ νέου το Κανάλι μεταξύ της Ερυθράς Θάλασσας και του Νείλου, χρηματοδότησε την αποστράγγιση της λίμνης Μοίριδος στην Όαση Φαγιούμ, ανακτώντας περίπου 1.200 τετραγωνικά χιλιόμετρα της γεωργικής γης, το οποίο έγινε γνωστό ως ο ¨Κήπος της Αιγύπτου¨, ενώ κάτω από την καθοδήγηση του τα έργα ανοικοδόμησης που είχε ξεκινήσει ο πατέρας του, όπως ο Φάρος και η Βιβλιοθήκη ολοκληρώθηκαν και το Μουσείο έγινε κέντρο των ελληνικών γραμμάτων, ανταγωνιζόμενο την Ακαδημία των Αθηνών. Στη Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η Εβραϊκή Παλαιά Διαθήκη μεταφράστηκε στην Ελληνική για πρώτη φορά. Αυτό επέτρεψε στις εβραϊκές διδασκαλίες να εξαπλωθούν σε όλο τον μεσογειακό κόσμο, κάτι που μπορεί να είχε σημαντική επίδραση στην άνοδο του Χριστιανισμού μερικούς αιώνες αργότερα.
Αλλά ο Ιουδαϊσμός δεν ήταν η μόνη αναδυόμενη θρησκεία που επηρέασε την κουλτούρα της μεγάλης πόλης της Αλεξάνδρειας. Ο βουδιστής βασιλιάς της Ινδίας Ασόκα ο Μέγας (273-231 π.Χ.) απέστειλε επίσης βουδιστές ιεραποστόλους στην αυλή του Πτολεμαίου Β΄ και μάλιστα βουδιστικοί τάφοι βρέθηκαν στην Αλεξάνδρεια από αυτήν την εποχή. Έχει μάλιστα προταθεί ότι ορισμένοι Έλληνες φιλόσοφοι μπορεί να είχαν επηρεαστεί από το Βουδισμό την εποχή εκείνη και με τη σειρά τους να επηρέασαν την πρώιμη ανάπτυξη του Χριστιανισμού.
Γενικότερα όμως, παρά τον ιεραποστολικό και προσηλυτιστικό ζήλο του Ασόκα και του νεότερου αδελφού του Μαχένδρα που οδήγησε τον Βουδισμό έως τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής, στις χώρες που επικρατούσε ο Ελληνικός Πολιτισμός δεν κατόρθωσε να αποδώσει καρπούς το βουδιστικό κήρυγμα.
Το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη 2023 πραγματοποιείται στην Αθήνα και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Όπως υποστήριζε πριν από αρκετές δεκαετίες ο αμερικανός θεωρητικός Kenneth Burke, η λογοτεχνία λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργούσαν πάντοτε οι παροιμίες: δίνει όνομα σε καταστάσεις και τις κωδικοποιεί, προσφέροντας με τον τρόπο αυτό στο κοινό της “εφόδια ζωής”. Οι σύγχρονοι αναγνώστες, σύμφωνα με τον Burke, στρέφονται στην πεζογραφία και την ποίηση αναζητώντας σύνθετες και αποτελεσματικές “στρατηγικές για την επιλογή συμμάχων και αντιπάλων, για να αντιμετωπίσουν το κακό μάτι, για εξαγνισμό, εξιλασμό και αποαγιοποίηση, για παρηγοριά και για εκδίκηση, για προτροπές και νουθεσίες, για οδηγίες και λανθάνουσες εντολές”.
Η διεθνής ακτινοβολία του ποιητικού έργου του Κ. Π. Καβάφη προσφέρει ένα ιδανικό παράδειγμα γι’ αυτήν τη θεώρηση και όχι μόνο στο επίπεδο της κατ’ ιδίαν ανάγνωσης. Η πλατιά κυκλοφορία του ποιητή στη δημόσια σφαίρα, από τις κοινοβουλευτικές αγορεύσεις, τη δημοσιογραφία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως την επίκληση στίχων του σε τελετές όπως η κηδεία της Ζακλίν Κένεντυ Ωνάση, δηλώνει μία μόνο από τις όψεις της ευρύτερης παραδειγματικής λειτουργίας του έργου του. Μια άλλη όψη του ίδιου φαινομένου εντοπίζεται στις διαπλοκές της καβαφικής ποίησης με τα ιδιώματα και τις στοχαστικές επιδιώξεις ενός μεγάλου φάσματος τεχνών και επιστημών, πέρα από την ίδια τη φιλολογία.
Σε αυτό το ευρύ πεδίο θα συναντήσει κανείς πολλούς μουσικούς, από τον Γεώργιο Πονηρίδη και τον Δημήτρη Μητρόπουλο του μεσοπολέμου ως τον Lou Harrison, που διασκεύασε ποιήματα του Καβάφη για ορχήστρα Γκαμελάν το 1980, αλλά και τον John Tavener, που στα τέλη του 20ού αιώνα μελοποίησε το καβαφικό “Εν τω μηνί Αθύρ” και το παρουσίασε με αφηγητές τον Sting, το 1998, και τον Paul McCartney το 2000. Ακόμη, το καβαφικό έργο αποτέλεσε πεδίο έμπνευσης για διεθνείς εικαστικούς καλλιτέχνες, όπως π.χ. για τον Josep Maria Subirachs, τον David Hockney και τον Duane Michals, αλλά και για πολλούς ιστορικούς, αρχαιολόγους, νομισματιστές και κοινωνικούς επιστήμονες, ιδίως από τους κλάδους της εκπαίδευσης, της ψυχολογίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας, που ολοένα και συχνότερα παραθέτουν στίχους του ποιητή σαν σημαίνοντα παραδείγματα για τα φαινόμενα που μελετούν.
Λιγότερο γνωστή, παρότι διαρκώς αυξούμενη, είναι η παρουσία της καβαφικής ποίησης στον χώρο των φυσικών και θετικών επιστημών. Μια ματιά στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία δίνει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ήδη το 1990, ο πρόεδρος της Ένωσης Αμερικανών Φυσικών ξεκινούσε την ομιλία του στο Κογκρέσο, αναφορικά με την ανάγκη της ελεύθερης ανταλλαγής επιστημονικών και τεχνολογικών πληροφοριών απαγγέλοντας το καβαφικό “Περιμένοντας τους βαρβάρους”. Αναφορές στο ίδιο ποίημα θα συναντήσουμε σε πρόσφατες επιστημονικές μελέτες γύρω από τη βιοηθική και τη βιοτεχνολογία, την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας, τη βιβλιοθηκονομία, τα συστήματα πειθάρχησης που εφαρμόζονται στο μετρό του Σαντιάγκο της Χιλής και πολλά ακόμη θέματα. Αντιστοίχως, η “Ιθάκη” απαντά, μεταξύ άλλων, σε πραγματείες θεωρητικής χημείας, ρινολογίας, φαρμακευτικής και βιοϊατρικής πληροφορικής. Σε άλλες περιπτώσεις, παρατηρούμε ότι η “Θάλασσα του πρωιού” αξιοποιείται ως παράδειγμα για την τεχνολογία της ad hoc δικτύωσης, ενώ το “Che fece… il gran rifiuto” καλείται να φωτίσει τα διεπιστημονικά διλήμματα της “ολιστικής μεθόδου επίλυσης προβλημάτων”. Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να βρει στην ιστορία της παγκόσμιας ποίησης περίπτωση έργου με ανάλογη προσαρμοστικότητα και ανταπόκριση σε διαφορετικές στοχαστικές ζητήσεις χωρίς να καταφύγει στους μεγάλους κλασικούς.
Ακριβώς αυτή η διεθνής απήχηση και η ευρεία διεπιστημονική και διαμεσική αξιοποίηση του καβαφικού έργου πρόκειται να αναδειχθούν ως αντικείμενα ερευνητικής επεξεργασίας στο πέμπτο Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη, που διοργανώνεται από το Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση και πραγματοποιείται στην Αθήνα από τη Δευτέρα 3 ως το Σάββατο 8 Ιουλίου. Στο πλαίσιο αυτής της μείζονος ερευνητικής πρωτοβουλίας που διεξάγεται από το 2017 θα προσφερθούν σεμινάρια από μια πλειάδα διακεκριμένων επιστημόνων από τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Κύπρο και την Ελλάδα, οι οποίοι παράλληλα θα λειτουργήσουν ως μέντορες για επιλεγμένους μεταδιδάκτορες και υποψήφιους διδάκτορες από πολλές άλλες χώρες. Η επιστημονική επιμέλεια της φετινής διοργάνωσης έχει ανατεθεί συνεργατικά στους καθηγητές Peter Jeffreys (Πανεπιστήμιο Suffolk, ΗΠΑ) και Τάκη Καγιαλή (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο).
Στο φετινό Θερινό Σχολείο, ο σημαντικός αμερικανός ποιητής και δοκιμιογράφος Mark Doty, καθηγητής της Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο Rutgers, ανιχνεύει τη διαχρονική επίδραση του Καβάφη στην αμερικανική ποίηση. Ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ (Πανεπιστήμιο Haverford, ΗΠΑ) επανεξετάζει την έννοια της “κοσμοπολίτικης” Αλεξάνδρειας, όπως εδραιώθηκε από τον Edmund Keeley το 1995, βασισμένος σε νεότερα ιστορικά και αρχειακά δεδομένα. Ο Πάνος Βλαγκόπουλος (Ιόνιο Πανεπιστήμιο) ασχολείται με τις συνάφειες του Καβάφη με τη μουσική εστιάζοντας στις έννοιες της επιτελεστικότητας, της υβριδικότητας και της νεωτερικότητας και στο παράδειγμα του Δημήτρη Μητρόπουλου.
Από το πεδίο της εκπαίδευσης, η Έλσα Αμανατίδου (Πανεπιστήμιο Brown, ΗΠΑ) εξετάζει τους όρους με τους οποίους η καβαφική ποίηση μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας και από τη σκοπιά των πολυγραμματισμών, ενώ η Κατερίνα Καρατάσου (Πανεπιστήμιο Φρέντερικ, Κύπρος) εστιάζει στις εννοιολογικές ή γνωστικές μεταφορές και στις δυνατότητες που αυτές προσφέρουν για τη διδασκαλία της καβαφικής ποίησης. Ο Θανάσης Βασιλείου (Πανεπιστήμιο Poitiers, Γαλλία) επικεντρώνεται στις ταινίες που καταπιάστηκαν με τον Καβάφη και το έργο του προκειμένου να διερευνήσει θεμελιακές όψεις της σχέσης του κινηματογράφου με την ποίηση.
Η Βικτωρία Σολομωνίδου-Hunter (University College London, Αγγλία) παρουσιάζει νέα δεδομένα γύρω από τις δραστηριότητες της οικογένειας Καβάφη στο βικτωριανό Λονδίνο, ενώ η Ελένη Παπαργυρίου (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) διερευνά όψεις της παρουσίας του ποιητή στο πεδίο των εικαστικών τεχνών (ζωγραφική, φωτογραφία, βίντεο). Από το πεδίο των κοινωνικών επιστημών, ο Γιάννης Σκαρπέλος (Πάντειο Πανεπιστήμιο) εξετάζει τις αναφορές στον Καβάφη στο twitter αλλά και σε μιμίδια και άλλες μορφές οπτικοποίησης και τις λειτουργίες που αυτές έχουν επιτελέσει (και συνεχίζουν να επιτελούν) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων. Οι σεμιναριακές αυτές παρουσιάσεις θα συμπληρωθούν με τις παρεμβάσεις των δύο επιμελητών του Θερινού Σχολείου, οι οποίοι μεταξύ άλλων θα εμπλουτίσουν τη συζήτηση με νέα ερευνητικά δεδομένα, ερωτήματα και μεθοδολογικές προτάσεις από τους υπό έκδοση συλλογικούς τόμους για τον Καβάφη που συνεπιμελούνται αυτήν την εποχή (P. Jeffreys & D. Tryphonopoulos, eds., Approaches to Teaching the Works of C.P. Cavafy, MLA και T. Kayalis & V. F. González, eds., Cavafy as World Literature, Bloomsbury Academic).
Εξίσου ευρύς και ποικιλόμορφος είναι ο χάρτης των ενδιαφερόντων και των προελεύσεων των μεταδιδακτόρων και υποψήφιων διδακτόρων οι οποίοι έχουν επιλεγεί να συμμετάσχουν και να παρουσιάσουν εργασίες τους στο Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη 2023. Οι δώδεκα ερευνήτριες και ερευνητές της φετινής διοργάνωσης έρχονται από τη Σλοβενία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Καταλονία, την Αγγλία, τη Βραζιλία, τις ΗΠΑ και την Ελλάδα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Γιάννενα). Τα γνωστικά τους αντικείμενα, μέσα από τα οποία θα προσεγγίσουν την καβαφική ποίηση αλλά και το αρχείο του ποιητή, εκτείνονται από τις κλασικές και νεοελληνικές σπουδές, τις παραστατικές και εικαστικές τέχνες, την ιστορία της τέχνης και τη θεωρία και πρακτική των κόμικς ως την ψυχολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, την αρχιτεκτονική και τοπογραφία κ.ά.. Στα θέματα των εργασιών που οι ίδιοι θα εκπονήσουν στο πλαίσιο του Θερινού Σχολείου συμπεριλαμβάνονται οι συνάφειες της καβαφικής ποίησης με τη νευροεπιστήμη και τη γνωσιακή επιστήμη, οι ιδιόρρυθμες εκδοτικές πρακτικές του Καβάφη ιδωμένες από την οπτική της θεωρίας περφόρμανς καθώς και ποικίλες διαμεσικές προσεγγίσεις και διερευνήσεις των εικαστικών, μουσικών και κινηματογραφικών ανταποκρίσεων του καβαφικού έργου. Και ακόμα: η μελέτη της καλλιγραφίας του ποιητή ως πρωτοποριακής εικαστικής πρακτικής, η καβαφική ειρωνεία ως modus vivendi, η κυκλοφορία του Καβάφη ως μετωνυμία της Αλεξάνδρειας στη Βραζιλία και τη λατινική Αμερική, η επεξεργασία ποιημάτων του σε μορφή κόμικ – οι συσχετισμοί είναι πολλοί και συχνά εντελώς απροσδόκητοι.
Πιστεύουμε ότι, όπως συνέβη και σε προηγούμενες διοργανώσεις, οι εργασίες του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη 2023 θα οδηγήσουν σε νέες ερευνητικές συνέργειες ανάμεσα σε μελετητές από διαφορετικούς κλάδους και μεθοδολογικές αφετηρίες που βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία της σταδιοδρομίας τους. Θα φωτίσουν την ακτινοβολία του Καβάφη και του έργου του στο παγκόσμιο πολιτισμικό και στοχαστικό γίγνεσθαι, εμπλουτίζοντας τη συναφή επιστημονική βιβλιογραφία με καινούργιες θεωρητικές εννοιολογήσεις και μεθοδολογικές προσεγγίσεις και θα επαληθεύσουν, ακόμη μια φορά, την αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα του καβαφικού έργου.
Ο Τάκης Καγιαλής είναι καθηγητής νεοελληνικής φιλολογίας και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος Δημιουργικής Γραφής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, μέλος της διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής του Αρχείου Καβάφη (Ίδρυμα Ωνάση).
Το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη 2023 «Ο Καβάφης μέσα από τις επιστήμες και τις τέχνες» πραγματοποιείται από 3 έως 8 Ιουλίου. Είναι μια πρωτοβουλία του Αρχείου Καβάφη που περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012, εξασφαλίζοντας την παραμονή του στην Ελλάδα και αποφεύγοντας ενδεχόμενο κατακερματισμό του. Η επιλογή των συμμετεχόντων (διδακτορικοί φοιτητές, μεταδιδακτορικοί ερευνητές και μελετητές στην αρχή της σταδιοδρομίας τους) έχει ολοκληρωθεί μέσα από το ανοιχτό κάλεσμα συμμετοχής στο Διεθνές θερινό Σχολείο Καβάφη 2023.
Στις 2/2/1923 ο αλεξανδρινός ¨Ταχυδρόμος¨ καταγράφει τα εξής : ¨Αναμένεται εις Πορτ Σάιδ ο διάσημος Γερμανός σοφός καθηγητής Αϊνστάιν, του οποίου η θεωρία περί σχετικότητος έχει αναστατώσει τον επιστημονικόν κόσμον. Ο Αϊνστάιν είχε μεταβεί εις Τόκιο προσκληθείς υπό του Μικάδου δια να δώσει διαλέξεις περί της θεωρίας του. Επιστρέφων τώρα θα διέλθη εκ Πορτ Σάιδ και εκείθεν θα μεταβεί εις Παλαιστίνην όπου θα τον φιλοξενήσει ο Αρμοστής σερ Χέρμπερτ Σάμουελ¨.
Μάλιστα, ο Αϊνστάιν με τη σύζυγο του Έλσα, αφού διέσχισαν τη Χερσόνησο του Σινά με το τρένο και έφτασαν στην παραλιακή πεδιάδα, σημείωσε στο ημερολόγιο του την πρώτη του εντύπωση για τους Αγίους Τόπους : ¨Ταξιδέψαμε σε μια πεδιάδα με πολύ πενιχρή βλάστηση¨.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Πόρτο, φέρεται να συναντήθηκε με το διάσημο Αιγύπτιο θεωρητικό φυσικό Δρ. Αλί Μουσταφά Μοσχάραφα.
Στη φωτογραφία στο Πορτ-Σάιτ απεικονίζονται οι Αϊνστάιν με τους Μαξ Μουσλί και Σίλια Μουσλί-Τούρκελ.
Αυτό πάντως που ενδιαφέρει τους Αιγυπτιώτες είναι πως αφού οι Αϊνστάιν πέρασαν το πορθμείο της Καντάρας, φιλοξενήθηκαν στο σπίτι του Γρ. Μπελιβανάκη, προέδρου της εκεί Ελληνικής Κοινότητας.
Σημαδιακή χρονιά το 2023 για την Αλεξάνδρεια και τον Ελληνισμό ανά τον κόσμο. Τιμούνται τα 160 χρόνια από τη γέννησή του Κωνσταντίνου Καβάφη και τα 90 από το θάνατό του. Παράλληλα όμως δεν θα πρέπει να λησμονούμε μια άλλη σπουδαία προσωπικότητα, μέσω της οποίας αναδείχθηκε επιπλέον το καβαφικό στοιχείο και η διατήρηση της μνήμης μας, γύρω από την ιστορική κατοικία του ποιητή!
Κωστής Μοσκώφ, το όνομά του: Αναρίθμητες οι σελίδες της προσφοράς του στον πολιτισμό, ενώ την 29η Ιουνίου 2023 κλείνουν 25 χρόνια από το θάνατό του.
Το αφιέρωμα ενός εκ των σημαντικότερων Ελλήνων συγγραφέων, του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, με τίτλο «Με τον Κωστή Μοσκώφ στην Αλεξάνδρεια» παρατίθεται παρακάτω, ως ένας φόρος τιμής, μνήμης και υπενθύμισης στο πλούσιο έργο του ανθρώπου που τίμησε τον ελληνισμό της Αλεξάνδρειας, την ιστορία της και το μέγεθος του παγκόσμιου Κωνσταντίνου Καβάφη!
“Στα 1997, έναν χρόνο πριν αναχωρήσει οριστικά, ο Κωστής Μοσκώφ με κάλεσε, μαζί με αρκετούς άλλους, στα «Καβάφεια», τα ετήσια βραβεία που είχε καθιερώσει και τα οποία απονέμονταν κυρίως σε ποιητές. Φτάσαμε στο αεροδρόμιο του Καΐρου – στην παρέα ήταν ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος, ο υπουργός Νίκος Σηφουνάκης, ο συγγραφέας Νίκος Παπανδρέου, αδερφός του Γιωργάκη, ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ο ποιητής Γιώργος Κακουλίδης και άλλοι. Ο Κωστής μας υποδέχτηκε φορώντας ένα θερινό τσαλακωμένο κοστούμι, πουκάμισο με φθαρμένο γιακά και ταλαιπωρημένη γραβάτα. Ήταν ο Κωστής που ήξερα: πανέμορφος, με μεγάλα έντονα μάτια, στητός και με κάποιο πρόβλημα στο αριστερό του χέρι, που δεν το όριζε απολύτως. Αρχοντικός και άνετος.
Ξεκινήσαμε με πούλμαν για την Αλεξάνδρεια, μια απόσταση δύο ωρών και κάτι – ο Μοσκώφ, όρθιος, ήδη μας έδινε έναν σωρό πληροφορίες, ενώ διασχίζαμε το Κάιρο. Έγραφα κρυφά στο μαγνητόφωνο αυτά που έλεγε, μέσα στους θορύβους του αυτοκινήτου και του δρόμου – κι έχω ακόμα κρατημένη την πολύτιμη κασέτα, εις μνήμην. Στην Αλεξάνδρεια μείναμε στο μυθικό ξενοδοχείο «Cecil», γνωστό ακόμα από το Αλεξανδρινό κουαρτέτο του Λώρενς Ντάρελ.
Ο Κωστής μας μύησε, τις λίγες μέρες που μείναμε, στο αίσθημα της Αλεξάνδρειας, μας γύρισε παντού – πήγαμε επίσκεψη στο σπίτι του Καβάφη, στην οδό Λέψιους 10, και βέβαια, με μεγάλο δέος, στον τάφο του ποιητή. Υπήρχαν ακόμα έντονα τα ίχνη του μεγαλείου της ελληνικής κοινότητας, που τα νιώσαμε στα διάφορα παλιά αρχοντικά όπου μας κάλεσαν, στο περίφημο ζαχαροπλαστείο «Παστρούδη», στις εκκλησιές, στα μεγάλα νοσοκομεία, διδακτήρια και παρθεναγωγεία που είχαν χτίσει οι Έλληνες, στους δρόμους, και στα σκονισμένα παλαιοπωλεία.
Το αίσθημα του Καβάφη και του Τσίρκα, ο μέγας Ελληνισμός ήταν πανταχού παρών. Κυκλοφορώντας, ένιωθα βαθύτερα και την πεζογραφία του Ναγκίμπ Μαφχούζ, του μεγάλου Αιγύπτιου, Νομπελίστα συγγραφέα, που ζούσε ακόμα τότε, υπέργηρος (έφυγε το 2006), ένιωθα την παρουσία του Φόρστερ μέσα στα τραμ, όπως και τις μνήμες της Πηνελόπης Δέλτα και των Μπενάκηδων να αιωρούνται στους δρόμους. Έβλεπα ζωντανά, από κοντά, το θέατρο «Ζιζίνια», το Ράμλι, και μισοσβησμένα ίχνη από τα σφαιριστήρια και τα παραλιακά καζίνο όπου σύχναζε ο Αλεξανδρινός.
Ο Μοσκώφ είχε πετύχει πολλά στα λίγα χρόνια που υπηρέτησε στην Αλεξάνδρεια ως μορφωτικός σύμβουλος της ελληνικής πρεσβείας, συνοδευόμενος απ’ την εξαίρετη γυναίκα του, την αισθαντική Πόπη. Καθιέρωσε τα βραβεία Καβάφη, μετέφρασε ο ίδιος Άραβες και Εβραίους ποιητές, έσωσε την οικία Καβάφη, έκανε να ακούγεται ισχυρότερα στην περιοχή το όνομα του ελληνισμού, αποκατέστησε σχέσεις, δημιούργησε έναν νέο σεβασμό. Ήταν ίσως μια τελευταία, μικρή, ελληνική αναλαμπή σε αυτή την πόλη του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τη λαμπρότερη των ελληνιστικών χρόνων μαζί με την Αντιόχεια.
Η απονομή των βραβείων Καβάφη έγινε την τρίτη μέρα στην Όπερα του Καΐρου, όπου ξαναπήγαμε με πούλμαν. Μεγαλοπρεπές κτίριο και αντίστοιχη τελετή – παρών ο υπουργός Πολιτισμού της Αιγύπτου, λογοτεχνικές αραβικές προσωπικότητες, ενώ αίφνης εμφανίστηκε κι ο Σωτήρης Κούβελας, που τότε ήταν υπουργός Πολιτισμού. Βραβεύτηκαν Έλληνες και Άραβες ποιητές και μεταφραστές μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Τα βραβεία αυτά, όπως και το σχετικό συνέδριο που προηγείτο, με τον τρόπο που πραγματοποιούνταν και με το κύρος που είχαν αρχίσει να αποκτούν, ήταν από τις πιο ευφυείς και ουσιώδεις ιδέες του Μοσκώφ.
Έφυγα γοητευμένος απ’ την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο και εξίσου απ’ τη δουλειά που είχε κάνει ο Κωστής, χαλώντας έτσι τη διπλωματική πιάτσα και την αμέριμνη ραστώνη της. Εξάλλου, από νωρίς πάσκισαν να τον φάνε, να τον γυρίσουν πίσω. Τους ενοχλούσε ο δυναμισμός, η οξυδερκής του δραστηριότητα – όπως κάνουνε παντού, με όλους όσους αξίζουν και δεν υπακούουν. Τελικά, με την αναχώρηση του Μοσκώφ, απομείωσαν την παρουσία των ελληνικών γραμμάτων στην Αίγυπτο, ταπείνωσαν την όλη κατάσταση. Διότι απλώς οι πολιτικοί του μικρο-ελλαδισμού δεν καταλαβαίνουν, δεν κατάλαβαν ποτέ τίποτε.
Ωστόσο, ο Κωστής Μοσκώφ άφησε κι εκεί, στην Αίγυπτο, τη σφραγίδα του, ως υπόδειγμα για το μέλλον, για κάποιους που ίσως κάποτε αρχίζουν να υποψιάζονται το ιστορικό μέγεθος των πραγμάτων και πόσο ρόλο παίζει το ειδικό βάρος των ξεχωριστών ανθρώπων”.
Πηγή: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ
(Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού της Αλεξάνδρειας)
Όλοι οι άνθρωποι είμαστε θνητοί. Η θνητότητα σημασιολογικά, ως ιδιότητα του «θνητού», εξ αρχής, εξ ορισμού και εκ φύσεως, βιώνεται μέσω του υπαρκτικού περιβλήματος του ζώντος. Δηλαδή το σώμα, «ενοικιάζει» στο πνεύμα, τη χωρητικότητά του, το εμβαδόν του, και τη βιολογική του λειτουργικότητα. Η ενοικίαση ταύτη, ολοκληρώνεται με την αποδέσμευση του υλικού απ’ το άυλο. Ο Θάνατος ως σιαμαία έννοια της Ζωής, ουδόλως εμπεριέχει γήινες και έμβιες ανάγκες.
Η μόνη περίπτωση κατά την οποία, το ένσαρκο ηττάται απ’ το έμψυχο και παρ΄ όλα αυτά το νικημένο νομοτελειακά περίγραμμά του, ταυτίζεται με την αιωνιότητα, είναι όταν ο Θάνατος σέβεται τα έργα, τις ημέρες και τον βίο γενικότερα εκάστου εκλιπόντος.
Τότε, η σιαμαία σχέση αν και φαίνεται μονομερής, στην ουσία ο Θάνατος ανασταίνει τη χαμένη Ζωή, της προσφέρει συνέχιση, διαχρονικότητα, μέσω της αναγνώρισης που της οφείλει.
Γιατί ο εγκεκριμένος θνητός, απ’ το “απώτατο αιωνιολογικό σχήμα”, καθίσταται πνεύμα εν ζωή και ζωή εν τω πνεύματι! Την εκχώρηση αυτή, σφραγίζει δικαιωματικά η στάση ζωής του μεταστάντος.
Σφράγισε λοιπόν στο αέναο μέλλον, το διαβατήριο εισόδου του αείμνηστου Βύρωνος Βαφειάδη, η προσωπικότητά του! Το κύρος του! Η ευγένειά του! Η νοοτροπία του ευπατρίδη! Η ταύτιση λόγων και έργων! Η ταπεινή πολυμάθειά του! Η ευσέβεια στην Πίστη του!
Όλα αυτά είναι ισχυρά «χαρτιά» για να διαγραφεί ως όρος η θνητότητα και να μεταλλαχθεί σε αιωνιότητα.
Αυτά σκεπτόμουν κατά τη διάρκεια του τεσσαρακονθήμερου Μνημόσυνου, του Ανθρώπου που χάραξε ευεργετικά και αισθητικά την Παροικία της Αιγυπτιώτικης Κοινωνίας.
Η πολυπληθής παρουσία των συμπαροίκων, στον Καθεδρικό Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, αδιαμφισβήτητο στοιχείο της αγάπης και του σεβασμού προς τον μνημονευόμενο Κύριο Βύρωνα Βαφειάδη.
Η οικογένειά του, θλιμμένη, λυτρωμένη, γαληνεμένη, προεξαρχούσης της αγαπημένης του συζύγου κυρίας Αγγελικής Βαφειάδου, τον τίμησε καθώς άξιζε και αξίζει στους Κυρίους. Τίτλος που δεν χάνεται – κατ΄εμέ – με τον Θάνατο, όταν τον έχει κατακτήσει εν Ζωή, ο εκλιπών.
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυκράτιδος κ. Παντελεήμων Αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου, τέλεσε τη Θεία Λειτουργία της Κυριακής και στο τέλος μνημόνευσαν από κοινού με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πηλουσίου κ. Νάρκισσο, Πατριαρχικό Επίτροπο, τον μεταστάντα των τεσσαράκοντα ημερών.
Στο ψαλτήρι ο Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος π. Πάνος Γαζής, «βυζαντινοτρόπως» απέδωσε μεγαλοπρεπώς τα Θεία λόγια, ενσταλάζοντας όμως, στις ψυχές των πιστών την ταπεινότητα που αποπνέουν, οι χριστιανόπνοες έννοιες τους. Μαζί του και ο επί τριάκοντα αδιάλειπτων ετών, ιεροψάλτης, κ. Ιωάννης Ράπτης.
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυκράτιδος κ. Παντελεήμων, Αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου, στο τέλος εκ του άμβωνος ανεφέρθη με λόγια απλά και κατανοητά, για να καταστεί εφικτή η πρόσληψή τους απ’ το χριστεπώνυμο ακροατήριο, αναδεικνύοντας κατ αυτό τον τρόπο το αίτιον του ημερολογιακού εορτολογίου. Ενημέρωσε τους πιστούς Αιγυπτιώτες, ότι είναι η έκτη κατά σειρά Κυριακή μετά το Άγιο Πάσχα και είναι αφιερωμένη από την Εκκλησία στη μνήμη των 318 Αγίων Πατέρων, οι οποίοι έλαβαν μέρος στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο που συνήλθε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ.
Τόνισε ιδιαιτέρως το σκηνικό της εποχής της Α’ Οικουμενικής Συνόδου. Εκείνη που καταδίκασε τον Άρειο και τον Αρειανισμό και διατύπωσε τους πρώτους όρους ορθού Χριστιανικού δόγματος. Ίδιαίτερα Στα περί του δευτέρου Προσώπου της Αγίας Τριάδος, τον Ιησού Χριστό, ως ομοούσιον τω Θεώ Πατρί, όπως και ότι συνέταξε τα πρώτα επτά άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως.
Έκλεισε με την ομιλία του με τον αείμνηστο Βύρωνα Βαφειάδη, εξωτερικεύοντας το συναίσθημα που τον διαπερνούσε κάθε Κυριακή καθώς τον αντίκρυζε απέναντί του με την αγαπημένη σύντροφό του κα. Αγγελική, να προσεύχονται μαζί του.
«Αυτό μου έδινε δύναμη να συνεχίσω» ανέφερε στο ακροατήριο που συγκινημένο έφερε στη μνήμη του, το ευγενές ζευγάρι να ομορφαίνει με την παρουσία του τις Κυριακές της ζωής μας!
Με το πέρας της τελετουργίας, η οικογένεια προσέφερε καφέ και όλους τους απαραίτητους επιμνημόσυνους «πλούσιους» δίσκους, που ακολουθούν έναν τιμημένο μνημονευόμενο, τόσο στο Αρχονταρίκι, όσο και έξωθεν αυτού, στο προαύλιο του Καθεδρικού Ιερού Ναού.
Όμως η Ζωή, όπως προανέφερα, συνεχίζεται για τον εκλιπόντα Βύρωνα Βαφειάδη.
Τούτο, το υπόσχονται τα έργα και οι ημέρες του. Όταν σφραγίζεις με αξιοπρέπεια το πέρασμά σου στη Ζωή, ο Θάνατος υποκλίνεται και δεν σε εντάσσει στην περιχαρακωμένη λησμονιά, αλλά στην αέναη Μνήμη.
Στο παρόν κείμενο καθότι με αφορά προσωπικά, δεν μου επιτρέπεται πλην των ευχαριστιών να αναφερθώ στα του «εαυτού» μου.
Πραγματοποιήθηκε όμως με ιδιαίτερα μεγάλη προσέλευση κόσμου, την Τετάρτη 24ης Μαΐου 2023, η διοργανωθείσα διάλεξή μου από τον Σύλλογο Ελλήνων Επιστημόνων «Πτολεμαίος Α΄», στην ιστορική έπαυλη της αείμνηστης Αγγελικής Παναγιωτάτου.
Θέμα της ομιλίας, ήταν ο Φιλιατρινός ως προς την καταγωγή του, Κωνσταντίνος Μπρουμίδης, ο καλλιτέχνης που διακόσμησε το Καπιτώλιο των ΗΠΑ και μεγαλούργησε νωρίτερα στη Ρώμη, κυρίως στο Βατικανό.
Η Πρόεδρος του «Πτολεμαίου Α΄» και του ΕΝΟΑ, κα. Λιλίκα Θλιβίτου, καλωσόρισε άπαντες και μετά την δική της εισαγωγή κατά την οποία με παρουσίασε με ευγένεια, ανέλαβα την ενημέρωση του κοινού, ενώ στη συνέχεια παρακολουθήσαμε όλοι μαζί το ντοκιμαντέρ που αναφερόταν στη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Μπρουμίδη.
Θέλω να ευχαριστήσω το Διοικητικό Συμβούλιο του Πτολεμαίου και ιδιαίτερα την Πρόεδρό του κα. Λιλίκα Θλιβίτου, για την τιμή να φιλοξενηθώ στον χώρο του ιστορικού Συλλόγου, έτσι ώστε να γνωρίσω στους αλεξανδρινούς – πλέον «συμπαροίκους μου» – τα στοιχεία της πολύχρονης έρευνάς μου για τον καλλιτέχνη που με το θεϊκό του χρωστήρα έγραψε ιστορία, άγνωστη όμως στην συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων.
Ξεχωριστά οφείλω ευχαριστίες και στον Γενικό Γραμματέα του «Πτολεμαίου Α΄» κ. Δημήτρη Καλομοιράκη για τη συνεργασία μας στην προβολή του ντοκιμαντέρ.
Βέβαια ευχαριστώ θερμά, όλους όσοι παρευρέθησαν και με τίμησαν με την παρουσία τους και το χαμόγελό τους.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω: στους Αρχιερείς του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πηλουσίου κ. Νάρκισσο Πατριαρχικό Επίτροπο και Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ναυκράτιδος κ. Παντελεήμονα, Αρχιγραμματέα της Ιεράς Συνόδου.
Από πλευράς Πολιτειακής Αρχής, στον Γενικό Πρόξενο – Πρέσβη κ. Αθανάσιο Κοτσιώνη και στη σύζυγό του Ιωάννα.
Από την Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, στον Πρόεδρο κ. Ανδρέα Βαφειάδη, στον Γενικό Γραμματέα κ. Νικόλαο Κατσιμπρή, στον πρώην Πρόεδρο και νυν Κοινοτικό Επίτροπο κ. Ιωάννη Σιόκα και στον διευθυντή κ. Γεώργιο Μπούλο.
Θα ήθελα να αναφέρω εκτός των ανωτέρω θεσμικών παραγόντων, στις ευχαριστίες μου άπαντες, έναν προς έναν. Όμως αυτή τη φορά βρέθηκα στη θέση του παρουσιαζόμενου και δεν είχα την «πολυτέλεια» να παρατηρήσω, να καταγράψω και να φωτογραφήσω ο ίδιος όλους τους παρόντες.
Ως εκ τούτου θα αποφύγω να αναφέρω ονόματα, απ’ τον κίνδυνο μήπως παραβλέψω κάποιον παρευρισκόμενο και αδικηθεί το μελανοδοχείο που βουτώ την πένα μου, ως μεροληπτικό προς κάποια πρόσωπα, κάτι που είναι αντίθετο με τις αρχές που πρεσβεύω.
Ευχαριστώ λοιπόν εκ βάθους καρδίας, όλους τους αγαπητούς φίλους που με τίμησαν και τους εύχομαι, δύναμη, υγεία και όμορφο καλοκαίρι.
Η παρουσία τους αποτέλεσε για μένα ιδιαίτερη τιμή και μου έδωσε κουράγιο να συνεχίσω τις έρευνές μου, για τις σπουδαίες διαχρονικές προσωπικότητες των μεταναστών, που λάμπρυναν τις νέες τους πατρίδες, καθώς η μοίρα με τα τερτίπια της, τούς όρισε.
Στο επανιδείν λοιπόν, σε επόμενες πολιτισμικές συναντήσεις.
ΥΓ: Παρατίθεται κάτωθι το κείμενο που ανάρτησε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ναυκράτιδος κ. Παντελεήμονας, Αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου.
*********
ΟΜΙΛΙΑ ΚΑΙ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ-ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΧΑΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟ ΣΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
Μία ιδιαίτερα σημαντική διάλεξη, συνοδευομένη από ένα αξιόλογο ντοκιμαντέρ, παραγωγή της συνδρομητικής τηλεόρασης Cosmote History, με θέμα «Κωνσταντίνος Μπρουμίδης: ο “Μιχαήλ Άγγελος” του Καπιτωλίου των ΗΠΑ» πραγματοποίησε την Τετάρτη, 24η Μαΐου 2023 ο γνωστός συγγραφέας και ερευνητής κ. Γρηγόριος Χαλιακόπουλος, νυν δημοσιογράφος της Ελληνικής Κοινότητος Αλεξανδρείας, στον Σύλλογο Ελλήνων Επιστημόνων «Πτολεμαίος Α΄».
Το θέμα που ανέπτυξε ο λόγιος ομιλητής, ως και το περιεχόμενο του σχετικού ντοκιμαντέρ, ήταν η ζωή του εκ των Φιλιατρών Πελοποννήσου ορμωμένου ζωγράφου Κωνσταντίνου Μπρουμίδη –συντοπίτη του ομιλητή- η καλλιτεχνική του διαδρομή στην Ιταλία και η κορύφωσή της στην Ουάσιγκτον, όπου εκόσμησε με τις μοναδικές νωπογραφίες του τον περιλάλητο θόλο και άλλους επιφανείς χώρους του αμερικανικού Καπιτωλίου.
Η Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Επιστημόνων και του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου Αλεξανδρείας, Ερίτιμος κα. Λιλίκα-Ειρήνη Θλιβίτη, παρουσίασε τον ομιλητή, αναφερόμενη με ευγένεια στο βιογραφικό και την σημαντική επαγγελματική, δημοσιογραφική, συγγραφική και εκδοτική πορεία του.
Ακολούθησε η εισηγητική ομιλία του κ. Γρηγορίου Χαλιακόπουλου και εν συνεχεία η προβολή της τηλεοπτικής παρουσίασης του βίου και του έργου του ζωγράφου Κωνσταντίνου Μπρουμίδη. Σημειώνεται ότι το ντοκιμαντέρ αποτελεί επίσης δημιούργημα του κ. Χαλιακόπουλου σε συνεργασία με την Cosmote History, ως μέρος της ενότητος αναλόγων παραγωγών υπό τον γενικότερο τίτλο «Εκείνοι που τόλμησαν».
Την εξαιρετική εκδήλωση, η οποία κατέστησε γνωστό και στον Ελληνισμό της Μ. Πόλεως τον περιλάλητο καλλιτέχνη-νωπογράφο των ΗΠΑ του 19ου αιώνος, τίμησαν με την παρουσία τους οι Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες Ναυκράτιδος κ. Παντελεήμων, Αρχιγραμματεύς της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Πηλουσίου κ. Νάρκισσος, Πατριαρχικός Επίτροπος Αλεξανδρείας, ο Εντιμολογιώτατος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στην Αλεξάνδρεια κ. Αθανάσιος Κοτσιώνης, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας κ. Ανδρέας Βαφειάδης, ο τέως Πρόεδρος αυτής κ. Ιωάννης Σιόκας, η Διευθύντρια του Αβερώφειου Γυμνασίου-Λυκείου κα. Πασχαλίνα Αγαπιάδου, εκπαιδευτικοί και μαθητές, η αρχαιολόγος κα. Καλλιόπη Παπακώστα, Διευθύντρια Ινστιτούτου Έρευνας Αλεξανδρινού Πολιτισμού, εκπρόσωποι παροικιακών φορέων και συλλόγων και πολλοί άλλοι.
