Σημαιοφόρος στους Αγώνες του 1924 ήταν ο Αιγυπτιώτης αθλητής Γ. Μελάς
Η σπουδαιότερη προσφορά ενός κοινοτικού εντύπου μιας παροικίας, είναι να καταγράφει επακριβώς τα διαδραματιζόμενα του παρόντος και παράλληλα να υπενθυμίζει στους αναγνώστες τις αξιόλογες προσωπικότητες του παρελθόντος.
Η Αλεξάνδρεια φέρει ένα γερό φορτίο ονοματολογίας στους ώμους της, από Μεγάλους Ευεργέτες, Επιστήμονες και Φιλόσοφους, που την κατέστησαν ως πόλη κέντρο Ελληνισμού και Πολιτισμού.
Τεράστια υπήρξε και η παρουσία πολλών Αιγυπτιωτών αθλητών στους παναιγυπτιακούς, ελληνικούς και διεθνείς αγώνες στίβου. Ένας εξ αυτών ήταν ο Απόστολος Παπαφίγκος, από τις μεγαλύτερες αθλητικές φυσιογνωμίες. Ας τον γνωρίσουμε λοιπόν!
Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια το 1901 έφυγε από τη ζωή την 11η Ιουνίου 1980. Άφησε όνομα ως Αιγυπτιώτης, πρωταθλητής του στίβου και ανήκε στον Σύλλογο της Αθλητικής Ένωσης Ελλήνων Αλεξάνδρειας. Στο Πανελλήνιο πρωτάθλημα του 1924 ήταν πρώτος στα 100 μέτρα, πρώτος στα 200 μέτρα και πρώτος στα 4Χ100. Στο Πανελλήνιο του 1925 ήταν δεύτερος στα 100, 200 μέτρα και πρώτος στα 4Χ100. Συμμετείχε ανελλιπώς σε όλες τις διοργανώσεις στην Αίγυπτο, όπου διέμενε μόνιμα, σημειώνοντας πολλές επιτυχίες. Το 1926 στους αγώνες της Παλαίστρα Ιταλιάνα στην Αλεξάνδρεια ήταν πρώτος στα 100 και 200 μέτρα, στους τοπικούς του Καΐρου επίσης πρώτος στα 100 και 200 μέτρα, και στους τοπικούς αγώνες της Αλεξάνδρειας κατέκτησε και πάλι την πρωτιά στα 100 και 200 μέτρα. Το 1927 στους προκριματικούς αγώνες για την συγκρότηση της εθνικής ομάδας στην την συνάντηση στίβου μεταξύ Ελλάδας και Αγγλίας, ήταν πρώτος στα 100 και 200 μέτρα. Στους διεθνείς αγώνες στα 100 μέτρα ήταν τρίτος πίσω από τους δύο πρώτους άγγλους αθλητές και στα 200 μέτρα (192 αναφέρονται από τον τύπο) ήταν επίσης τρίτος. Είχε συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1924 στο Παρίσι όπου είχε πάρει μέρος στα 100 μέτρα, στα 200 μέτρα και στα 4Χ100 μέτρα. Το 1928 ο πρόεδρος της Αθλητικής ένωσης Ελλήνων Αλεξάνδρειας διαμαρτυρήθηκε, και μέσω του τύπου, στον ΣΕΓΑΣ που δεν συμπεριέλαβε τον Παπαφίγκο στην ελληνική ολυμπιακή αποστολή.
Στον αριθμό 10-12 της οδού Αριστείδου βρίσκεται μια από τις πιο ιδιαίτερες στοές της Αθήνας, η οποία ακροβατεί ανάμεσα στους χαρακτηρισμούς ¨στοά¨ και ¨εσωτερική αυλή¨. Και πράγματι, αποτελεί την πρώιμη και σπάνια πλέον μορφή των στοών της Αθήνας, όπου ο διάδρομος ανάμεσα στα κτίρια είναι υπαίθριος και όχι σκεπαστός, με αποτέλεσμα το φως να βρίσκει χώρο για να μπει και να δώσει μια άλλη διάσταση στην όλη αρχιτεκτονική σύνθεση. Η Στοά κτίστηκε το 1956 από τον πολιτικό μηχανικό Ιωάννη Μουμουζά με αρχιτέκτονα τον Σπυρίδωνα Βλησμά και υπάρχουν διάφοροι αστικοί μύθοι γύρω από την ονομασία της. Ο πρώτος είναι πως ο αρχιτέκτονας της, ορμώμενος από την Αίγυπτο, ήθελε να μεταφέρει επακριβώς την εικόνα μιας στοάς της Αλεξάνδρειας στην Αθήνα. Μα κι αν αυτή διαφοροποιείται από τις υπόλοιπές αθηναϊκές στοές, εμείς δεν κατορθώσαμε να συνδυάσουμε τον Βλησμά με τη Νειλοχώρα… Μια δεύτερη εκδοχή σημειώνει πως όταν έγιναν οι εργασίες διάνοιξης της στοάς και μέχρι να κατασκευαστεί το πίσω κτίριο, μπορούσε κάποιος να δει την ανατολή του ηλίου. Η τρίτη εκδοχή πάντως είναι και η επικρατέστερη, αφού στην πολυκατοικία είχε της έδρα της η ασφαλιστική εταιρία ¨Ανατολή¨. Παρόλα αυτά, οι τυπογράφοι που είχαν τα καταστήματα τους στη στοά έχουν στολίσει τη σκάλα που οδηγεί στο υπόγειο επίπεδο της με μια εικόνα των Πυραμίδων της Γκίζας…
Ταβέρνα ¨Σουέζ¨, Θεσσαλονίκη
Τις δεκαετίες του 60΄ -΄70, στη συμβολή των οδών Μακεδονίας με Αρτέμιδος, στο συνοικισμό Ουζεΐρ Μπέη, βρισκόταν η ταβέρνα ¨Σουέζ¨. Λητό το μενού, αλλά με ρετσίνα κεχριμπάρι και σπεσιαλιτέ τα κεφτεδάκια. Ιδιοκτήτης της ο Απόστολος Βουγιουκλής-Τσαλδάρης και η σύζυγος του στην ψησταριά. Ως τις 10 σέρβιρε και μετά έπιανε το μπουζούκι, για να παίξει κυρίως Θεοδωράκη και αντάρτικα τραγούδια. Κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά από που πήρε το όνομα της. Μήπως ο Απόστολος ήταν ναυτικός ; Μήπως επειδή ήταν στενόμακρη η ταβέρνα ; Μήπως επειδή συνόρευε μ΄ ένα μικρό στενό ; Σουεζιανός πάντως δεν φαίνεται να ήταν, αν και Βουγιουκλήδες με καταγωγή από τον Κισσό Πηλίου υπήρχαν στην Αλεξάνδρεια και καταγίνονταν με το εμπόριο ναυτικών ειδών…
Σημειώνουμε επίσης στην Αθήνα του 1920 το καφέ-μπαρ ¨Η Αλεξάνδρεια¨ των Α. Γιανναρά και Ι. Γιαρενάκη, πιθανώς Αιγυπτιωτών, καθώς και το καφενείο ¨Αίγυπτος¨ στη Θεσσαλονίκη των τελών του 20ου αιώνα στη σημερινή Λεωφόρο Νίκης 71.
Τα “διαμάντια” της ιεροσύνης λαμποκοπούν παντού, όπου, όποτε και όπως βρεθούν!
Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Μπουζουμπούρας στο Μπουρούντι κ. Ισαάκ, είναι όντως ιεραπόστολος. Τον γνωρίσαμε στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, ως Σχολάρχη της Πατριαρχικής Σχολής “Άγιος Αθανάσιος” να διδάσκει τους Αφρικανούς μαθητές για να επιστρέψουν στις χειμαζόμενες πατρίδες τους, ως γνώστες της ελληνικής γλώσσας και κυρίως ως πρεσβευτές της Ορθοδοξίας σε μέρη δύσβατα, εκεί που ο σύγχρονος “πολιτισμός” θα έπρεπε να ντρέπεται καθότι η αυτονόητη έννοια της ύδρευσης αποτελεί όνειρο θερινής νυκτός.
Αλήθεια πως μπορούν οι ανά τον κόσμο κοινωνίες να άγχονται για τη νέα ενδυματολογική μόδα, οι καλοφαγάδες για τους χρυσούς σκούφους των σεφ στα γκουρμέ ρεστοράν, όταν τα παιδιά πεθαίνουν σαν τις κατσαρίδες και οι ενήλικες των τριάντα ετών θεωρούνται τυχεροί γέροντες που έζησαν ως τα “γεράματά” τους , όταν οι δυτικές κοινότητες προσπαθούν να θέσουν ως δεδομένο για κάθε πολίτη τους, τον έναν αιώνα έκαστος.
Σε μια τέτοια χώρα που ο ανθρώπινος βίος εξαρτάται από την Θεά Τύχη και όχι από την ίδια την ύπαρξη, ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Μπουζουμπούρας στο Μπουρούντι κ. Ισαάκ αγωνίζεται με νύχια και με δόντια να στηρίξει έναν λαό του οποίου τα δεινά είναι αναρίθμητα.
Γιατί ο Χριστιανισμός μια φράση είναι όλος κι όλος: “Ο έχων δύο χιτώνας δίνει τον έναν” εντός της οποίας έχουν ενσωματωθεί οι έννοιες της Αγάπης,της Ειρήνης, της Ανθρωπιάς.
Όλα τα άλλα είναι θεωρίες φιλοσοφικού περιεχομένου και ανούσιων χειροφιλημάτων, άνευ πράξεων σύμφυτων με τα διδάγματα και τις προτροπές του Ταπεινού Ιησού!
Αυτόν τον Χριστιανισμό υπηρετεί ο Πατέρας Ισαάκ σε ένα απόμερο και πάμφτωχο μέρος του πλανήτη,στην Μαύρη Ήπειρο, τον τόπο του Μέλλοντος όπως την αποκαλεί ο δικός μας Μακαριώτατος, Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β΄.
Πόσο μας λείπεις εδώ στην πόλη που αγάπησες και σ΄αγάπησε, την Αλεξάνδρεια, αγαπητέ, σεμνέ,ταπεινέ, ευγενέστατε και αγόγγυστε κήρυκα του Ανθρωπισμού Σεβασμιότατε Ισαάκ!
Αγαπητοί αναγνώστες της κοινοτικής ιστοσελίδας και του “Αλεξανδρινού Ταχυδρόμου” ας συνταξιδέψουμε νοερά στην Μπουζουμπούρα του δικού μας Ισαάκ!
ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Στις απαρχές του περασμένου αιώνα, όταν Έλληνες μετανάστες έφτασαν στο Μπουρούντι και ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις τους, έχτισαν τον πρώτο Ελληνικό Κοινοτικό Ι. Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Μπουζουμπούρα το 1955.
Με τη δημιουργία της Μητρόπολης Κεντρώας Αφρικής, το 1958 με πρώτο Μητροπολίτη τον †Κυπριανό Παπαδόπουλο 1958-1973, το Μπουρούντι Εκκλησιαστικά ήταν στην δικαιοδοσία του.
Από τότε μέχρι σήμερα διακόνησαν:
Ο Μητροπολίτης Κεντρώας Αφρικής (μεταξύ των κρατών της δικαιοδοσίας του και το Μπουρούντι), μετέπειτα Μητροπολίτης Λεοντοπόλεως 1974-1976 † Νικόδημος Γαλιατσάτος.
Ο Μητροπολίτης Κεντρώας Αφρικής (μεταξύ των κρατών της δικαιοδοσίας του και το Μπουρούντι) 1976-2003 † Τιμόθεος Κοντομέρκος.
Ο Μητροπολίτης Κεντρώας Αφρικής (μεταξύ των κρατών της δικαιοδοσίας του και το Μπουρούντι), μετέπειτα Μητροπολίτης Πενταπόλεως 2003-2009 † Ιγνάτιος Μανδενλίδης.
Ο Μητροπολίτης Μπουρούντι και Ρουάντας, νυν Νουβίας 2009-2012 Σάββας Χειμωνέτος.
Ο Μητροπολίτης Μπουρούντι και Ρουάντας, νυν Σωζούσης 2012-2024 Ιννοκέντιος Byakatonda.
H ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΣΗΜΕΡΑ
παρατίθεται ο λόγος του Μητροπολίτη κ. Ισαάκ
“Με πρόταση της Α.Θ.Μ. Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής κ.κ. Θεοδώρου Β΄, η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας 2024 με εξέλεξε Επίσκοπο Μπουζουμπούρας και Μπουρούντι.
Βρήκα υποδομές από τους προκατόχους μου Αγίους Αρχιερείς, οι οποίοι θυσιαστικά πρόσφεραν «ψυχή τε και σώματι» την διακονία τους στον διψασμένο λαό, που ήθελε να ξεδιψάσει από την πηγή και την αλήθεια του Ευαγγελίου.
Δεν είμαστε πολλοί. Αλλά ο κλήρος και οι εθελοντές που έρχονται ανά διαστήματα κυρίως από την Ελλάδα, κάνουμε ότι μπορούμε για να κατηχήσουμε, να βαπτίσουμε και να προσφέρουμε ότι μπορούμε ανθρωπιστικά.
Οι δυσκολίες πολλές. Αλλά κάνουμε το Σταυρό μας και τα δώρα του Θεού έρχονται αναπάντεχα, όπως και με τη δική σας επικοινωνία που ήταν δώρο Θεού.
Το κράτος του Μπουρούντι είναι ένας επίγειος παράδεισος. Όλα καταπράσινα με άφθονα νερά, αλλά για να μπορέσουν οι άνθρωποι να έχουν καθαρό νερό, και όχι τα επιφανειακά ακατάλληλα ύδατα, χρειάζονται γεωτρήσεις. Η λίμνη Ταγκανίκα με το μεγαλύτερο βάθος και τη δεύτερη μεγαλύτερη της Αφρικής, έχει υπερχειλίσει σε τέτοιο βαθμό που δεν προφταίνει να αδειάσει, με αποτέλεσμα χιλιάδες εκτάρια γης και ολόκληρα χωριά να πλημμυρίσουν. Σε αυτά τα μέρη φυσικά η ελονοσία είναι η κύρια αιτία θανάτων.
Η γη τους εύφορη, αλλά το μόνο εργαλείο που έχουν είναι μία τσάπα στο χέρι. Γι αυτό και η παραγωγή είναι λιγοστή, σε ένα κράτος που ανάλογα με την έκτασή του, που είναι λίγο μεγαλύτερο από την Πελοπόννησο της Ελλάδος, έχει υπερπληθυσμό περίπου 13.000.000. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα και η γη να έχει μεγάλη αξία και τα προϊόντα να είναι ακριβά και η φτώχεια μεγάλη.
Βιομηχανίες και εργοστάσια είναι σχεδόν ανύπαρκτα και τα περισσότερα ήδη εισάγονται. Το ηλεκτρικό είναι είδος πολυτέλειας και εκεί όπου υπάρχει, έχει συνεχόμενες διακοπές. Στην πρωτεύουσα το νερό μπορεί να είναι διαθέσιμο σε κάθε σπίτι, έστω και με τις συνεχόμενες διακοπές, αλλά στα χωριά το κουβαλούν με μπιτόνια, πάνω στο κεφάλι, διανύοντας μεγάλες αποστάσεις. Μια και αναφέρομαι στο νερό που κουβαλούν στο κεφάλι, να σας πω ότι το μέσο μεταφοράς είναι το… κεφάλι, το ποδήλατο, τα μηχανάκια και όσοι έχουν την ευχέρεια να πληρώσουν, θα πάρουν κάποιο όχημα.
Το κράτος έχει μέριμνα για την εκπαίδευση. Υπάρχει πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια με τα πανεπιστήμια, αλλά η αλήθεια είναι δεν είναι για όλους. Και να ήταν ακόμη, το επίπεδο αυτών των ανθρώπων είναι τόσο χαμηλό, που οι ίδιοι δεν ενδιαφέρονται για κάτι παραπάνω. Μόνον όσοι έχουν μέσα τους το πείσμα να προχωρήσουν, προοδεύουν. Στο Σχολείο της Επισκοπής στη Μπουραμάτα, που λειτουργεί σε συνεργασία με το κράτος, υπάρχουν περίπου 1200 παιδιά. Ενώ στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού τα παιδιά σε κάθε τάξη είναι περίπου στα 100, στο Γυμνάσιο λιγοστεύουν και στο Λύκειο φτάνουν τα 10 παιδιά σε κάθε τάξη περίπου.
Η τεχνική μας σχολή δυστυχώς, δεν λειτούργησε λόγο της ανόδου της λίμνης και το κτήριο παραμένει μέσα στα νερά.
Τα προηγούμενα έτη δημιουργήθηκε κλινική, αλλά δυστυχώς (έχουμε και αυτά τα συμβάντα) ο ιατρικός εξοπλισμός λεηλατήθηκε και από τότε δεν λειτούργησε.
Η Επισκοπή έχει έξι ενορίες. Οι πέντε Ναοί είναι λειτουργήσιμοι παρόλο κάποιων ελλείψεων, αλλά αυτό δεν εμποδίζει το έργο μας. Μόνον ο ένας στεγάζεται προσωρινά και λειτουργεί μέσα σε μια αποθήκη με υπόστεγο μπροστά, και είμαστε στη διαδικασία ευρέσεως χώρου και μετά να ξεκινήσουμε την ανοικοδόμηση.
Στην Επισκοπή υπάρχουν δύο Μοναστήρια, ένα ανδρικό του Αγίου Παϊσίου, με δύο μοναχούς που είναι υπό ανέγερση και ένα γυναικείο της Ζωοδόχου Πηγής, με δύο μοναχές και μία δόκιμη που δυστυχώς η λίμνη το κατάπιε, προκαλώντας πολλές ζημιές και είναι εμπερίστατες φιλοξενούμενες σε άλλη δομή της Επισκοπής.
Οι ιερείς στο σύνολο είναι επτά, κατανεμημένοι ο καθένας στην ενορία του.
ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ
Η Ιερά Επισκοπή διανέμει ρουχισμό, σχολικά είδη και τρόφιμα, όταν κατά διαστήματα ευσεβείς δωρητές από το εξωτερικό, παρέχουν κάποιο ποσό για το σκοπό αυτό. Η δυσκολία έγκειται στη μεταφορά των ειδών αυτών στο Μπουρούντι, γι’ αυτό ενδείκνυται η αποστολή χρημάτων για την προμήθεια από την εγχώρια αγορά.
Η ανέγερση Νοσοκομείων και Κλινικών όπως και η λειτουργία αυτών, απαιτεί μεγάλη και χρονοβόρα γραφειοκρατία ως προς τις προδιαγραφές και εγγυήσεις που απαιτεί και θέτει το κράτος. Γι’ αυτό η Επισκοπή ιδρύει Εξεταστικά Κέντρα, όπου εκ περιτροπής εθελοντές ιατροί από τη χώρα και το εξωτερικό παρέχουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν.
Στην περιοχή Μπουραμάτα λειτουργεί ένα μεγάλο Σχολείο με 1200 παιδιά σε συνεργασία με το κράτος (όχι όλα Ορθόδοξα). Έλληνες δωρητές από το Μπουρούντι είναι αυτοί που το έχτισαν και το έχουν εξοπλίσει. Κατά διαστήματα η Επισκοπή σε συνεργασία με την Μ.Κ.Ο. «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ» και την εποπτεία του π. Βίκτωρος Εμμανουήλ από τη Ρουμανία προσφέρουν ρουχισμό, γραφική ύλη και τρόφιμα στα παιδιά.
Στην Γκαγκάρα από τό 2008 υπάρχει συγκρότημα για Τεχνική Σχολή, δωρεά της οικογένειας Παναγιώτας Φαλδάμη εις μνήμη του συζύγου της Στυλιανού από την Αθήνα, αλλά δυστυχώς λόγω της ανόδου της στάθμης της λίμνης Τανγκανίκα πλημμύρησε και δεν λειτουργεί (γίνονται έργα αποκατάστασης).
Το 2023 κατά την ποιμαντική Ιεραποστολική επίσκεψη του Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας κ. κ. Θεοδώρου εγκαινιάστηκε στην Μπουραμάτα τμήμα κοπτικής ραπτικής, με προσφορά εξήντα ραπτομηχανών από την κ. Γεωργία Χατζήδη.
Αν και το Μπουρούντι διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες και βαθύτερες λίμνες στον κόσμο την Ταγκανίκα και διαρρέεται από τους ποταμούς Κανιάρου και Νιαμπαρόνγκο και τους πολλούς χείμαρρους κατά την περίοδο των βροχών, έχει πρόβλημα με πόσιμο νερό. Τα περισσότερα ύδατα είναι επιφανειακά γι’ αυτό απαιτείται η κατασκευή γεωτρήσεων σε βάθος για να εξασφαλιστεί καθαρό πόσιμο νερό. Η Επισκοπή σε χώρους κυρίως των Ιεραποστολικών κλιμακίων προσπαθεί να κατασκευάζει τέτοια έργα όπως και υδραγωγεία με δωρεές κυρίως από την Ελλάδα.
ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Η Επισκοπή για την πραγμάτωση του Ιεραποστολικού της έργου, συνεργάζεται με τους παρακάτω φορείς:
Όσοι επιθυμούν να βοηθήσουν το έργο μας, μπορούν να απευθυνθούν στην Επισκοπή μας, στην ηλεκτρονική διεύθυνση: [email protected]
Όποιος επίσης, επιθυμεί να προσφέρει κάποιο χρηματικό ποσό, μπορεί να καταθέσει σε λογαριασμό της συνεργαζόμενης με την Επισκοπή ιεραποστολικής Αδελφότητος Αγία Ταβιθά-Βιβλιοπωλείο ΛΥΔΙΑ:
GR1801108130000081329600449 της Εθνικής Τράπεζας, με αιτιολογία κατάθεσης: ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΜΠΟΥΡΟΥΝΤΙ. (Για να αποσταλεί απόδειξη δωρεάς θα πρέπει να μας γνωστοποιηθούν τα στοιχεία του καταθέτη).
Πριν από δύο ημέρες ολοκληρώθηκαν 30 χρόνια απ΄ το θάνατο του Μάνου Χατζιδάκι, ενός εκ των μεγαλύτερων Ελλήνων συνθετών, ο οποίος άφησε αυτόν τον κόσμο για να περάσει στην αιωνιότητα.
Στις 15 Ιουνίου 1994, η Ελλάδα θρήνησε την απώλεια ενός σπουδαίου ανθρώπου που σημάδεψε με τη μουσική του το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και, ακόμα και σήμερα, η απουσία του είναι αισθητή, όχι μόνο στον καλλιτεχνικό χώρο αλλά και στις καρδιές όλων όσοι αγαπούν τη μουσική. Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1925 στην Ξάνθη. Από μικρή ηλικία, η αγάπη του για τη μουσική φάνηκε ξεκάθαρα, καθώς ξεκίνησε μαθήματα πιάνου σε ηλικία τεσσάρων ετών. Η αφοσίωση και το ταλέντο του τον οδήγησαν στη σύνθεση μουσικών έργων που ξεπέρασαν τα ελληνικά σύνορα, κερδίζοντας διεθνή αναγνώριση. Η μουσική του Χατζιδάκι είναι γεμάτη συναισθήματα και βαθιά νοήματα, αναμειγνύοντας την παράδοση με το μοντέρνο στοιχείο. Το έργο του Μάνου Χατζιδάκι περιλαμβάνει 61 έργα για το θέατρο, 10 έργα για αρχαίο δράμα, 77 έργα για τον κινηματογράφο, 11 οργανικά έργα, 36 κύκλους τραγουδιών και έργα για φωνή, 16 μπαλέτα και 3 όπερες, με κάποια από αυτά να έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ελληνική μουσική και τον ελληνικό κινηματογράφο, όπως «Η μπαλάντα των Αισθήσεων και των Παραισθήσεων», «Αγάπη που ‘γινες Δίκοπο Μαχαίρι», «Τα Παιδιά του Πειραιά», «Μην τον Ρωτάς τον Ουρανό» και δίσκους όπως «Ο Μεγάλος Ερωτικός» (1972), «Το Χαμόγελο της Τζοκόντας» (1965) και οι «Οι Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς» (1983).
Με τις συνθέσεις του, ο Χατζιδάκις κατάφερε να εκφράσει τα πιο βαθιά συναισθήματα και τις πιο λεπτές αποχρώσεις της ανθρώπινης ψυχής. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν επίσης θερμός υποστηρικτής των καταπιεσμένων. Ο ίδιος έλεγε: «Δεν είναι το τραγούδι μου απλοϊκό κι ευχάριστο σαν το τενεκεδένιο σήμα μιας πολιτικής παράταξης ή ενός αθλητικού συλλόγου. Δεν κολακεύει τις συνήθειές σας ούτε και διασκεδάζει την αμηχανία σας, την οικογενειακή σας πλήξη ή την ερωτική σας ανεπάρκεια. Δεν είναι το τραγούδι μου μονόφωνη αρτηρία ούτε μια πολυφωνική και λαϊκή υστερία. Είναι μια μυστική πηγή, μια στάση πρέπουσα και ηθική απέναντι στα ψεύδη του καιρού μας, ένα παιχνίδι ευφάνταστο με απρόβλεπτους κανόνες, μια μελωδία απρόσμενη που γίνεται δική σας, δεμένη αδιάσπαστα με άφθαρτες λέξεις ποιητικές και ξαναγεννημένες». Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι συνεχίζει να μας συντροφεύει, να μας συγκινεί και να μας εμπνέει. Οι νότες του εξακολουθούν να ταξιδεύουν, φέρνοντας μαζί τους τις μνήμες και τα συναισθήματα μιας εποχής που πέρασε, αλλά δεν ξεχάστηκε. Ο Χατζιδάκις δεν ήταν απλώς ένας συνθέτης. Ήταν ένας καλλιτέχνης που κατάφερε να αποτυπώσει την ψυχή της Ελλάδας, τις χαρές και τις λύπες της, τις αγωνίες και τα όνειρά της.
Οι ηθοποιοί Άννα (1918-2010) και Μαρία Καλουτά (1916-2006), οι σπουδαίες αυτές πρωταγωνίστριες του μουσικού θεάτρου, που έμειναν γνωστές από την πρώτη εμφάνιση τους στο σανίδι το 1926 ως ¨Καλουτάκια¨, επισκέφθηκαν αρκετές φορές το Σουδάν, αφήνοντας στους εκεί Έλληνες όμορφες αναμνήσεις, όπως το 1936 και το 1946-1948, ενώ το 1952 ηχογραφούν το τραγούδι ¨Σουδάν¨ σε μουσική και στίχους του Αιγυπτιώτη Λάμπη Πασχαλίδη.
Ας θυμηθούμε λοιπόν τους στίχους του, κι ας ταξιδέψουμε νοερά στην πολύπαθη χώρα που με περισσή αγάπη φιλοξένησε τους προγόνους μας :
Το 1932 ιδρύθηκε στην Αθήνα ο ¨Ελληνο-Αιγυπτιακός Σύνδεσμος¨ με σκοπό, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη των υφισταμένων φιλικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Στο Διοικητικό του Συμβουλίου μετέχουν γνωστά ονόματα όπως οι Αντώνης Μπενάκης, Στέφανος Δέλτα, Δημ. Αιγινίτης και Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ενώ πρώτος πρόεδρος του είναι ο Πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού Ιω. Αθανασάκης.
Σε ενέργειες από το 1933 του Συνδέσμου και των Αιγυπτιωτών οφείλεται ο εξωραϊσμός της πλατείας και το στήσιμο το 1934 του μπρούτζινου έφιππου αγάλματος του Μωχάμεντ Άλη μπροστά στο σπίτι του στην Καβάλα. Για το σκοπό αυτό η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου προσέφερε 200 λίρες.
Ο Μωχάμεντ Άλη υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες πολιτικές προσωπικότητες του 19ου αι., έχοντας βαθιές διασυνδέσεις με την Ελλάδα, καθώς γεννήθηκε και ανδρώθηκε στην Καβάλα όπου και πρωτοδιακρίθηκε, ξεκινώντας μια καριέρα που τον έφερε να γίνει βαλής της Αιγύπτου και τελικά ημιανεξάρτητος ηγεμόνας αυτής το 1805. Έτσι, ένα από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα που μπορεί κανείς στην πόλη το σπίτι στο οποίο μεγάλωσε, γνωστό στις μέρες μας ως ¨Κονάκι του Μεχμέτ Αλή¨ ή ¨Οικία Μωχάμετ Άλη¨. Υπολογίζεται ότι έζησε εκεί μέχρι και τα 30 του χρόνια, μέχρι που του ανατέθηκε να πάει στην Αίγυπτο, ώστε να συμβάλλει στην άμυνα εναντίον των Γάλλων του Ναπολέοντα.
Μπροστά του, διαμορφώθηκε η πλατεία Μωχάμεντ Άλη το διάστημα, όπου σήμερα στέκεται το άγαλμα του,φιλοτεχνημένο στο Παρίσι από τον διάσημο γλύπτη Κωνσταντίνο Δημητριάδη κατά παραγγελία της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο, που το δώρισε στη συνέχεια στον δήμο της Καβάλας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι και η τέως βασιλική οικογένεια της Αιγύπτου απέδιδε ιδιαίτερη πολιτισμική αξία στο Κονάκι του Μωχάμεντ Άλη. Έτσι, όταν χρειάστηκαν επισκευές και ευρύτερες εργασίες αποκατάστασης τον 19ο αιώνα δόθηκε στην Καβάλα ειδική χρηματοδότηση από το αιγυπτιακό κράτος. Επιπλέον, το οίκημα διαθέτει έναν μεγάλο κήπο, όπου σώζεται μέχρι και σήμερα κομμάτι από τον τάφο της μητέρας του Μεχμέτ Αλή, Ζεϊνέμπ χανούμ, η οποία έχει κι εκείνη τη δική της σχέση με την Καβάλα, καθώς ήταν είτε κόρη, είτε αδερφή του Οθωμανού τσορμπασί (κυβερνήτη) της.
Τη δεκαετία του ΄30, για να προστατευτούν τα συμφέροντα των Ελλήνων που ζούσαν στην Αίγυπτο – υποθέτουμε κατά το 1937 με τη Συνθήκη του Μοντρέ που κατάργησε τις διομολογήσεις – η πλατεία της Καβάλας μετονομάστηκε σε πλατεία Φουάτ από το όνομα του βασιλέως της Αιγύπτου Φουάτ Α΄, ο οποίος ήταν δισέγγονος του Μωχάμεντ Άλη και είχε πεθάνει το 1936. Γι΄ αυτό ίσως, το 1938 η πλατεία μετονομάστηκε σε πλατεία Στυλιανού Μαυρομιχάλη, χωρίς όμως επί της ουσίας να αλλάξει κάτι, αφού η ονομασία αυτή δεν επικράτησε και η κεντρική πλατεία της Καβάλας συνέχισε να καλείται πλατεία Φουάτ. Το 1967 ο τότε δήμαρχος Ευ. Ευαγγελίου, κατεδάφισε το μνημείο και τη μετονόμασε σε πλατεία Ελευθερίας.
[Στην έγχρωμη φώτο η πλατεία Φουάτ τη δεκαετία του ΄60 με το ταφικό μνημείο της μητέρας του Μωχάμεντ Άλη, ενώ στην ασπρόμαυρη η πλατεία το 1939]
Τα έντυπα ή οι ιστοσελίδες που υπάγονται σε κοινότητες ή φορείς που σχετίζονται με τον πολιτισμό, εκτός της ενημερωτικής τους υποχρέωσης, έχουν και μια «ιερά» αποστολή! Να θυμίζουν, να υπενθυμίζουν και να διδάσκουν τις παρούσες και μελλοντικές γενιές των ανθρώπων, που σχετίστηκαν ή πρόκειται να σχετιστούν με την ιστορική διαδρομή των κοινωνιών εντός των οποίων αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν οι ίδιοι ή έλκουν την καταγωγή τους εξαιτίας των προγόνων τους.
Η Αλεξάνδρεια όσα χρόνια και αν περάσουν θα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του παροικιακού ελληνισμού και ίσως το κορυφαίο. Στον αέναο χρόνο σκάλισαν οι δικοί της αιώνες, το χαρακτικό της Πόλης των Πόλεων! Σαφώς και δεν είναι μόνο ο Μέγας Αλέξανδρος για τον οποίο δύνανται να επαίρονται οι Αιγυπτιώτες. Προυπήρξαν ή ακολούθησαν φιλόσοφοι, πατριάρχες, ποιητές, καλλιτέχνες συγγραφείς, επιστήμονες, ευεργέτες, εφευρέτες και πάσης φύσεως κατηγορίες εμπνευσμένων δημιουργών και ηγητόρων, μέσω των οποίων αναπτύχθηκε ο πολιτισμός και θεμελιώθηκε η πρόοδος, ως ποιοτική στάση ζωής.
Μια σημαντική σελίδα της αλεξανδρινής πολιτείας, κατέγραψαν οι καταξιωμένοι επιχειρηματίες της. Γι αυτό και στον «Αλεξανδρινό Ταχυδρόμο» φροντίζουμε άνευ διακρίσεων να αναδεικνύουμε πρόσωπα του παρόντος, αλλά να μην λησμονούμε καταστάσεις και δόξες, μιας όχι και τόσο μακρινής εποχής.
Για σήμερα λοιπόν προβάλλουμε έναν χώρο που σφράγισε την κοινωνία των Αιγυπτιωτών και Αιγυπτίων, καθώς κατέγραψε το όνομά του μέσα από μια ισχυρή διαχρονικότητα αίγλης και επαίνων, τη δική του ιστορία στις σελίδες της Αλεξανδρινής Πόλης. Αφορμή στάθηκε η συζήτηση του γράφοντος με την κα. Λουκία Πυρίλλη, της οποίας η οικογένεια δημιούργησε το «Τριανόν».
Ας διαβάσουμε όμως το αυθεντικό κείμενο του Μανώλη Δημελλά, των «Καρπαθιακών Νέων» όπου μεταξύ άλλων αναφέρει: «Ας δώσω λίγο παραπάνω χρόνο στο Τριανόν, που χρησιμοποιήθηκε για τα γυρίσματα της βρετανικής αντιπολεμικής ταινίας Ice Cold in Alex (1959), των οποίων οι χαρακτήρες πάλεψαν με τον εφιάλτη της ερήμου και βρέθηκαν στο πανέμορφο καφέ να πίνουν μια μπύρα Stella! Το Ice Cold in Alex είναι μια ταινία με θέμα τον Β ‘ Παγκόσμιο Πολέμο. Το σενάριο αφορά μια ομάδα βρετανών στρατιωτών, που προσπαθεί να ξεφύγει από το Afrika Korps, στην έρημο της Βόρειας Αφρικής, με ένα ασθενοφόρο, μετά την επίθεση του Rommel. Θεωρήθηκε η πρώτη μεταπολεμική ταινία στην οποία οι Γερμανοί δεν απεικονίστηκαν απλά ως ένας απρόσωπος κι ανάξιος εχθρός.
Ίσως όλα αυτά να ακούγονται ξένα κι αδιάφορα, ειδικά σε κείνους που δεν τα έχουν επισκεφθεί, όμως είμαι σίγουρος ότι έστω και μια φορά τη ζωή σου να έχει βρεθεί περαστικός από αυτά τα μέρη, ακόμη κι αν έχεις κλειστά τα μάτια, μα είμαι απόλυτα σίγουρος, ότι οι μυρωδιές κι γεύσεις από τα γλυκά, οι φωνές των ανθρώπων, ακόμη και ο ήχος των κρυστάλλινων ποτηριών, όλα θα έχουν κάνει τη μνήμη να δαγκώσει γερά εκείνη τη στιγμή. Με αφορμή τα παραπάνω καταστήματα ας σταθούμε σε μια Καρπαθιά, που βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια έκανε μια μεγάλη φαμίλια και σήμερα η εγγονή της, η κυρία Λουκία Πυρίλλη όχι μόνο δε ξεχνά, μα μνημονεύει συχνότατα την ξεχωριστή καρπάθικη καταγωγή της! Η ιστορία μας ξεκινά στο τέλος του 19ου. Τότε λοιπόν η Ευδοξία, από την Κάρπαθο, το γένος Λεονταρή, παντρεύτηκε με τον Σπύρο Αρώνη (το πιθανότερο από την Κύπρο). Το ζευγάρι μάλλον γνωρίστηκε στη Σμύρνη, παντρεύτηκαν κι έζησαν τι ζωή τους στην Αίγυπτο. Μαζί έκαναν έξι κόρες. Τις Κλεοπάτρα, Κατίνα, Αναστασία, Βασιλική, Μαρίκα και τελευταία ήρθε η Εύχαρις.
Για το ζευγάρι δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Η πρωτοκόρη τους, Κλεοπάτρα Αρώνη, παντρεύτηκε τον Κύπριο Μιχάλη Κασκάνη. Όμως δεν πρόλαβε να χαρεί τη ζωή, η νεαρή γυναίκα σκοτώθηκε μόλις 30 χρονών από αδιευκρίνιστες αιτίες. Ακούστηκε ότι άρπαξαν φωτιά τα μαλλιά της από μια γκαζιέρα κι έτσι κάηκε, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν πει ότι αιτία ήταν το πέτρινο μπαλκόνι του σπιτιού. Όταν εκείνο ξεκόλλησε την παρέσυρε στο θάνατο. Η τραγωδία της οικογένειας δεν είχε τελειωμό, ο σύζυγος της, ο Μιχάλης, άφησε τα τρία του παιδιά και τα μεγάλωσε η αδελφή της γυναίκας του, η θεία Μαρίκα. Τον Κώστα (πέθανε 1972), τον Σπύρο (πέθανε 2008) και την Ευδοξία (1922-1983). Με τη σειρά του ο πρωτογιός της Κλεοπάτρας, ο Κώστας, άφησε πίσω 3 κόρες, την Κλεοπάτρα, τη Δέσποινα και την Αντωνία, πολέμησε το 1940, τραυματίστηκε σοβαρά όμως κατάφερε να τα βγάλει πέρα. Ο αδελφός του Σπύρος, ήταν ναυτικός-μάγειρας και ζαχαροπλάστης, παντρεύτηκε και έκαμε δυο κόρες και ένα γιο, την Κλεοπάτρα, τη Γεωργία και τον Γεράσιμος.
Η τρίτη κόρη, η Ευδοξία Κασκάνη, τον Αύγουστο 1958 παντρεύτηκε τον Γιώργο Πυρίλη (1911-1965). Η κόρη τους Λουκία Πυρίλλη, όπως ήδη αναφέραμε, γνωρίζει και νιώθει την καρπάθικη καταγωγή της, έχει βρεθεί αρκετές φορές στο νησί για να συναντήσει τους συγγενείς της. Ο Γιώργος Πυρίλης υπήρξε μεγαλοεπιχειρηματίας, γνώρισε τη σύζυγο του Ευδοξία μάλλον κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν εκείνη ήταν εθελόντρια νοσοκόμα, είχαν σχέση περισσότερα από 10 χρόνια, από την εποχή που εκείνη ήταν στο Γαλλικό σχολείο στις καλόγριες. Ο Γιώργος Πυρίλλης ήταν γιος του Δημήτρη Πυρίλη και της Λουκίας Αλισάφη. Είχε τις επιχειρήσεις εστίασης, κάποια από τα περίφημα καφεζαχαροπλαστεία της Αλεξάνδρειας.
Ο πατέρας του, ο Δημήτρης Πυρίλλης, πέθανε το 1957, ήταν περίπου 88 ετών, είχε καταγωγή από την Ανατολική Θράκη, μάλλον από την παλιά Ρουμελιά και το χωριό του λεγόταν Μπουνίρ Χισάρ. Η ιστορία λέει ότι στην Αλεξάνδρεια έφτασε μέσα σε ένα βαρέλι! Η γυναίκα του, η Λουκία Αλισάφη, είχε καταγωγή από τη Μύκονο. Ο Δημήτρης λοιπόν ξεκίνησε να πουλάει με ένα καρότσι τυρόπιτες, γιαούρτια και διάφορα ζυμωτά, όμως δε στάθηκε εκεί, άνοιξε το πρώτο κατάστημα και συνεταιρίστηκε με κάποιον Κωνσταντινίδη. Ο Δημήτρης είχε το μυαλό και δημιούργησε, ξεκίνησε εργοστάσιο.
Με τη Λουκία έκαμαν 4 παιδιά, την Πηνελόπη (παντρεύτηκε κάποιον Ιταλό), τον Γιώργο ( παντρεύτηκε την Ευδοξία Κασκάνη με ρίζες από Κάρπαθο), τη Μαρία (παντρεύτηκε τον βαμβακέμπορο Κων. Δούκα) και τον Σταύρο, που πέθανε 19 ετών από φυματίωση στην Ελβετία. Ο Γιώργος Πυρίλλης, που αναφέραμε πιο πάνω, συνέχισε τη δουλειά του πατέρα του, μάλιστα γύρω στο 1930 ταξίδεψε και σπούδασε στο Παρίσι ζαχαροπλαστική.
Τα πρώτο του κατάστημα ήταν το Petit Trianon (υπάρχει ακόμη και σήμερα με το όνομα Baudrot). Στη συνέχεια άνοιξε τα Grand Trianon, Unica (σήμερα δεν υπάρχει, έγινε τράπεζα), το Baudrot με την μεγαλύτερη ποικιλία ζαχαρωτών! Εκτός από τα παραπάνω είχε την κουζίνα στο σπόρτ κλαμπ, την κουζίνα σκοποβολής, επίσης είχε το κλάμπ Miami και πολλές κουζίνες στα ποταμόπλοια του Νείλου. Επίσης είχαν εργοστάσιο παραγωγής των εδεσμάτων (στην πρώην οδό Λειψούς, που έγινεSarm el seich και σήμερα λέγεται Καβάφη, γιατί εκεί ήταν η κατοικία του ποιητή). Το εργοστάσιο του Πυρίλλη έφτιαχνε τα προϊόντα για όλα τα καταστήματα, τα περισσότερα από αυτά ήταν γλυκά και είχε 100 άτομα προσωπικό, ενώ τα καφεζαχαροπλαστεία δούλευαν σε διπλές βάρδιες, από 30 άτομα στην κάθε μία από αυτές! Το 1947 το Grand Trianon κάηκε όμως στη συνέχεια ανακαινίστηκε και συνέχισε τη λειτουργία του.
Ο Γιώργος Πυρίλλης πέθανε το 1965, ωστόσο οι επιχειρήσεις συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι το θάνατο της γυναίκας του Ευδοξίας (1978). Το σημερινό Baudrot βρίσκεται στις εγκαταστάσεις του πρώην Petit Trianon και παραμένει κλειστό από το 2015. Η ιδιοκτήτρια Λουκία Πυρίλλη ανακαίνισε την επιχείρηση και σήμερα αναζητά τον θαρραλέο επενδυτή που θα νιώσει την ενεργή αύρα του κτηρίου, θα αισθανθεί την 80χρονη ιστορία του και θα θελήσει να ανάψει τα φώτα, να ανοίξει τις πόρτες και να το γεμίσει με γλυκιές κι αλμυρές γεύσεις, από εκείνες που αφήνουν τις πιο ισχυρές, τις αναλλοίωτες μνήμες. Μπορεί στην σημερινή Αλεξάνδρεια να μη συναντήσεις τον Κωνσταντίνο Καβάφη, ούτε τον Laurence Durrell και τα διάφορα ενσταντανέ των δρόμων να μην προκαλούν νοσταλγική διάθεση. Όμως αν βρεθείς περαστικός έξω από ένα ελληνικό καφεζαχαροπλαστείο, τότε πρέπει να αφήσεις τη διαίσθηση να σε οδηγήσει, να μην αντισταθείς στις κρυφές επιλογές των αισθήσεων. Μα κάπως έτσι, σχεδόν αθόρυβα, κερδίζονται οι πιο όμορφες εμπειρίες της ζωής μας».
Για την ιστορία, οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν ευγενώς από την κα. Λουκία Πυρίλλη, οι δε πρόσφατες εντός του σημερινού Τριανόν τραβήχτηκαν από τον γράφοντα. Κλείνουμε με την απάντηση της κας Πυρίλλη στο ερώτημά μας: «πως γίνεται μετά από τόσα χρόνια οι εργαζόμενοι να σας αντιμετωπίζουν θαρρείς και είσθε η ιδιοκτήτρια του ιστορικού καφέ;» «Μα αυτό είναι το στέκι μου. Οι πάντες εδώ με γνωρίζουν, ποτέ δεν άλλαξα χώρο. Άλλωστε μέσα στους διαδρόμους και τις αίθουσες του Τριανόν, από μικρή γέμισα με εικόνες τις μνήμες μου!»
Η Αλεξάνδρεια έχει την τιμητική της την 29 Απριλίου 2024 με δύο πρόσημα ένα συν κι ένα πλην! Σαν σήμερα το 1863 γεννήθηκε και την ίδια ημέρα 70 χρόνια μετά απεβίωσε.
Σε λίγες ημέρες η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κα Κατερίνα Σακελλαροπούλου θα πραγματοποιήσει τα εγκαίνια της ανακαινισθείσης οικίας του, που ανέλαβε με την χορηγία του το Ίδρυμα Ωνάση.
Ημέρα λοιπόν του παγκόσμιου ποιητή, του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού και χρέος μας να τον μνημονεύσουμε ακόμη μία φορά!
Η ποίηση του Καβάφη, αινιγματική στην αρχή, βρήκε στη συνέχεια μια πρωτοφανή απήχηση στο κοινό. Αυτό συνέβη επειδή ο μοναχικός και παράδοξος ποιητής, δείχνοντας με θάρρος και ειλικρίνεια τις πληγές του –τη μοναξιά, την ανία, το αδιέξοδο– συγκίνησε όλους εκείνους που μέσα από τους στίχους του αναγνώριζαν τον εαυτό τους.
Ο πατέρας του, Πέτρος-Ιωάννης, ήταν δραστήριος έμπορος στην Αλεξάνδρεια, όπου τότε είχε αρχίσει να ακμάζει το ελληνικό στοιχείο.
Η μητέρα του, Χαρίκλεια (το γένος Γεωργάκη Φωτιάδη), ανήκε σε παλιά φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Τα δύο αυτά στοιχεία –η εμπορική ιδιότητα του πατέρα του και η αρχοντική καταγωγή της μητέρας του– συνετέλεσαν σημαντικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ποιητή. Σε νηπιακή ηλικία βρέθηκε στην Αγγλία και επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια σε ηλικία 9 ετών, οπότε για πρώτη φορά άρχισε να μαθαίνει τα ελληνικά. Από το 1889 έως το 1922 εργάστηκε ως υπάλληλος στην αιγυπτιακή κυβέρνηση, σε ένα από τα γραφεία του τμήματος αρδεύσεων.
Το 1886, σε ηλικία 23 ετών, ο Καβάφης δημοσίευσε το πρώτο ποίημά του στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας. Στη συνέχεια δημοσίευσε μερικά ακόμα ποιήματα και ύστερα σιώπησε για αρκετά χρόνια, έως το 1891. Από το 1912 ξεκίνησε να δημοσιεύει τα ποιήματά του σε μονόφυλλα, τα οποία συγκέντρωνε σε συλλογές. Το γεγονός αυτό δημιούργησε σε πολλούς τη λανθασμένη εντύπωση ότι ο ποιητής δεν είχε κυκλοφορήσει ποτέ συλλογές του. Στην πραγματικότητα, δημοσίευσε δύο με τον τίτλο Ποιήματα (Αλεξανδρινές εκδόσεις), τη μία το 1904 και την άλλη το 1910.
Ο Καβάφης αποκήρυξε τα ποιήματα που έγραψε πριν από το 1900 (δηλαδή δεν τα τύπωσε στα κατά καιρούς εμφανιζόμενα φυλλάδια), εκτός από ένα (Η πόλις, 1896) και ορισμένα άλλα τα οποία επεξεργάστηκε όμως από την αρχή. Τελικά, αναγνώρισε ως αντιπροσωπευτικά της τέχνης του μόνο 154 ποιήματα. Η πρώτη έκδοση του συνόλου των ποιημάτων του, στην οποία δεν περιλαμβάνονταν τα σιωπηρά αποκηρυγμένα πρώτα ποιήματά του και τα ανέκδοτα, έγινε μετά τον θάνατό του, με την επιμέλεια του φίλου του, ζωγράφου Τάκη Καλμούχου. Πάντως, η νεότερη έρευνα (Γ.Π. Σαββίδης) έδειξε πως τα ανέκδοτα ποιήματα του Καβάφη εκτείνονται χρονικά πριν από το 1886 και, το κυριότερο, πολύ μετά το 1900 (έως το 1923). Αυτά δημοσιεύθηκαν το 1968, προκειμένου να συμβάλουν στην πληρέστερη γνώση και κατανόηση της καβαφικής ποίησης.
Ο Καβάφης, με τα ποιήματά του, πολλά από τα οποία είναι ερωτικά και συχνότατα ηδονιστικά εισήγαγε στην ελληνική ποίηση ένα νέο ύφος, που ξάφνιασε με την τόλμη του. Έγραψε επιγραμματικούς στίχους, γιατί είχε την ικανότητα να ανακαλύπτει τη συμπυκνωμένη δραματική και αισθητική δύναμη που κρύβουν μέσα τους οι λεπτομέρειες. Η ποίησή του είναι πεζολογική –είχε καταργήσει τα μέτρα και την ομοιοκαταληξία, η οποία, στις λίγες περιπτώσεις που υπάρχει, προσδίδει στο ποίημα κάποιον ειρωνικό τόνο–, γραμμένη σε μια ιδιόρρυθμη ημικαθαρεύουσα.
”Θυμήσου, σώμα… Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες, όχι μονάχα τα κρεββάτια όπου πλάγιασες, αλλά κ’ εκείνες τες επιθυμίες που για σένα γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά, κ’ ετρέμανε μες στη φωνή — και κάποιο τυχαίον εμπόδιο τες ματαίωσε. Τώρα που είναι όλα πια μέσα στο παρελθόν, μοιάζει σχεδόν και στες επιθυμίες εκείνες σαν να δόθηκες — πώς γυάλιζαν, θυμήσου, μες στα μάτια που σε κύτταζαν. πώς έτρεμαν μες στη φωνή, για σε, θυμήσου, σώμα.”
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1918)
Το πνεύμα της παρακμής που κυριαρχεί στην ποίησή του, τον έφερε κοντά στην ομόλογή του αλεξανδρινή εποχή. Έτσι, μια σειρά από τα ποιήματά του είναι ιστορικά, με την έννοια πως η ιστορία είτε πλαισιώνει τα δικά του προσφιλή θέματα είτε του παρέχει τα σύμβολα για την έκφραση των δικών του αντιλήψεων. Η γοητεία που ασκούσε στον Κ. το παρελθόν αποδεικνύεται ακόμα από την ποιητική απόδοση των ερωτικών συγκινήσεών του: κατά κανόνα ανάγονται σε μια περασμένη εποχή, όταν ο ποιητής ήταν ακόμα νέος. Η ποίηση του Καβάφη είναι αυστηρά ανθρωποκεντρική και εγωκεντρική: η φύση είναι εξορισμένη από αυτήν. Τη μόνη φορά που εμφανίζεται, παρουσιάζεται ως μια χαμένη ομορφιά (Θάλασσα του πρωινού). Ο Αλεξανδρινός ποιητής πίστευε πως η παρουσία και η έξαρση της φύσης θα ήταν ένα γνώρισμα του ανεπίτρεπτου σε αυτόν λυρισμού. Ωστόσο, στα ποιήματα που έγραψε πριν από το 1900 υπήρχαν συχνές αναφορές στη φύση.
Η ποίηση του Καβάφη, αινιγματική στην αρχή, βρήκε στη συνέχεια μια πρωτοφανή απήχηση στο κοινό. Αυτό συνέβη επειδή ο μοναχικός και παράδοξος ποιητής, δείχνοντας με θάρρος και ειλικρίνεια τις πληγές του –τη μοναξιά, την ανία, το αδιέξοδο– συγκίνησε όλους εκείνους που μέσα από τους στίχους του αναγνώριζαν τον εαυτό τους. Ωστόσο, ο Κ. έδειξε πως η αξιοπρέπεια πρέπει να αποτελεί την έσχατη ελπίδα του ανθρώπου, όσο απελπισμένος και αν είναι.
Ποιητικά έργα του: Τείχη (1897), Κεριά (1899), Το πρώτο σκαλί (1899), Θερμοπύλες (1903), Περιμένοντας τους βαρβάρους (1904), Επιθυμίες (1904), Η πόλις (1910), Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον (1911), Ιθάκη (1911), Επέστρεφε (1912), Όσο μπορείς (1913), Ομνύει (1915), Καισαρίων (1918), Το διπλανό τραπέζι (1918), Να μείνει (1919), Ο Δαρείος (1920), Εύνοια του Αλέξανδρου Βάλα (1921), Ιερεύς του Σεραπίου (1926), Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς (1926), Μέρες του 1901 (1927), Ας φρόντιζαν (1930), Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας (1933) κ.ά.
Στο έργο του Καβάφη, ο οποίος είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές μας και από τους λίγους με παγκόσμια απήχηση (τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες), συμπεριλαμβάνονται και διάφορα πεζά κείμενα, κυρίως κριτικά σημειώματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις και δοκίμια, που δεν προσθέτουν πολλά στο έργο του, βοηθούν όμως στην καλύτερη ερμηνεία του.
Ο Μιχαήλ Τοσίτσας. Ελαιογραφία αγνώστου ζωγράφου τού 19ου αι. (από το Εθνολογικό και Ιστορικό Μουσείο Αθηνών)
Όταν τιμάς τους Ευεργέτες σου δεικνύεις την ευγνωμοσύνη σου προς αυτούς που σε ωφέλησαν, σε στήριξαν και υπήρξαν αρωγοί στην προκοπή σου.
Ο Καθερικός Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Αλεξάνδρεια ο μεγαλύτερος Ναός της Ορθοδοξίας σε όλη την αφρικανική ήπειρο, δεν δημιουργήθηκε εν μία νυκτί. Υπήρξαν πολλαπλές διαδικασίες, κόποι και προσπάθειες για να μπορεί ο Ελληνισμός της Νειλοχώρας να προσεύχεται στα πρώτα χρόνια της μετανάστευσής του και μετέπειτα μέχρι σήμερα.
Φέτος κλείνει το σπουδαίο αυτό αρχιτεκτονικό δημιούργημα 168 χρόνια από την ίδρυσή του και 180 χρόνια από τις υπογραφές που έπεσαν στο τραπέζι για την αδειοδότησή του. Ο εμπνευστής και ευεργέτης αυτού του κοσμήματος της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης ποιος άλλος;
Ο Μιχαήλ Τοσίτσας ο δημιουργός και ιδρυτής της Πρώτης Ελληνικής Κοινότητας στην Αίγυπτο!
Ας τον γνωρίσουμε με επιπλέον στοιχεία, που ενδεχομένως δεν γνωρίζουμε.
Ο Μιχαήλ Τοσίτσας ή Τοσίτζας (στο βιβλίο Ευεργετών τής ΦΕ αναφέρεται ως Δοσίτζας) γεννήθηκε στο Μέτσοβο στις 3 Ιανουαρίου 1787. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος τού Αναστασίου Τοσίτσα που είχε κατάστημα επεξεργασίας γουναρικών στη Θεσσαλονίκη. Η μητέρα του ονομαζόταν Κάτσιω, το γένος Βάρβαρου, και ήταν και εκείνη από το Μέτσοβο. Το Μέτσοβο την εποχή εκείνη ήταν μία από τις πλουσιότερες πόλεις τής περιοχής. Ο Σουλτάνος Μουράτ Β΄ είχε παραχωρήσει στους Μετσοβίτες προνόμια για πρώτη φορά το 1430 για να φυλάσσουν την Κατάρα. Μόνο όταν ο Αλή Πασά κατήργησε τα προνόμια αυτά, οι Μετσοβίτες άρχισαν να μεταναστεύουν στην Αίγυπτο και την Ευρώπη. Ο μικρός Μιχαήλ διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του από ιερείς και δασκάλους της περιοχής. Στα 10 του χρόνια, το 1797, τον πήρε μαζί του ο πατέρας του στη Θεσσαλονίκη, όπου συνέχισε τις σπουδές του στο εκεί σχολείο μέχρι την ηλικία των 14 χρόνων ,το 1801. Τότε, με δική του πρωτοβουλία και παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, εργάστηκε ως μαθητευόμενος κάτω από άθλιες συνθήκες στο εργαστήριο γουναρικών Καραστογιάννη. Μετά από σκληρή εργασία δύο χρόνων κέρδισε 40 γρόσια, τα οποία χρησιμοποίησε ως πρώτο κεφάλαιο για εμπορικές δραστηριότητες. Από το 1806 ανέλαβε ο ίδιος την οικογενειακή επιχείρηση. Η οικονομική ύφεση στο εμπόριο, λόγω τού ηπειρωτικού αποκλεισμού που είχαν επιβάλλει οι Βρετανοί, έπεισε το δεκαοκτάχρονο Μιχαήλ να επεκταθεί εμπορικά στην Αίγυπτο. Εκεί έστειλε τον αδερφό του Θεόδωρο, ο οποίος πέτυχε να δημιουργήσει μια βιώσιμη επιχείρηση. Το 1812 ο Μιχαήλ έστειλε κοντά στον Θεόδωρο και τους άλλους δύο αδερφούς τους, τον Κωνσταντίνο και τον Νικόλαο. Ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε στο Κάιρο, όπως και ο Νικόλαος, αφού για ένα σύντομο διάστημα εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια. Πολύ γρήγορα οι επιχειρήσεις τής οικογένειας Τοσίτσα επεκτάθηκαν σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο με τη λειτουργία καταστημάτων στη Μάλτα και στο Λιβόρνο, τα οποία διηύθυνε ο Νικόλαος και μετά τον αιφνίδιο θάνατό του ο Κωνσταντίνος. Η αδυναμία τού τελευταίου, ο οποίος «…δεν ήξευρε καλώς να γράψη ούτε ελληνιστί και έτι μάλλον δεν ήξευρε ποσώς την ιταλικήν γλώσσαν…», να αντεπεξέλθει στις αυξημένες ανάγκες τού υποκαταστήματος στο Λιβόρνο, υποχρέωσαν το Μιχαήλ να καλέσει τον αγαπημένο του ανιψιό Νικόλαο, γιο τής αδερφής του Στάμως Στουρνάρη, να αναλάβει τη διεύθυνση. Τέλος, και ο ίδιος αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη και να εγκατασταθεί στην Αλεξάνδρεια.
Η πόλη τής Αλεξάνδρειας όπως ήταν την εποχή τής εγκατάστασης τού Μιχαήλ Τοσίτσα. Χαλκογραφία τού Ουίλλιαμ Μπάρλετ, 1840.
Το 1818 ο Μιχαήλ Τοσίτσας παντρεύτηκε την Ελένη και δύο χρόνια μετά τον γάμο τους, το 1820, μετέβησαν στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου όπου και εγκαταστάθηκαν. Πολύ γρήγορα κατάλαβε ότι η βαμβακοκαλλιέργεια μπορούσε να αποτελέσει μεγάλη πηγή πλούτου. Ασχολήθηκε λοιπόν με αυτή «καταδείξας εις τους εγχωρίους την άφθονον ταύτην πηγήν πλούτου και τής ευδαιμονίας», όπως είπε στον επικήδειο λόγο του ο Κ. Κοντογόνης (εφημ. «Αθηνά»,13 Νοεμβρίου 1856).
Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα. Πίνακας αγνώστου ζωγράφου από την Αλεξάνδρεια.
Ο Μιχαήλ Τοσίτσας ενδυνάμωσε τις σχέσεις του με τον ήδη γνωστό του αντιβασιλέα Μεχμέτ Αλή, ο οποίος αμέσως τον εμπιστεύθηκε και τον διόρισε διευθυντή όλης τής κτηματικής του περιουσίας. Πολύ γρήγορα η εκτίμηση τού αντιβασιλέα στο πρόσωπο τού Τοσίτσα αυξήθηκε τόσο ώστε τον διόρισε προσωπικό του σύμβουλο, επικεφαλής τής πρώτης κρατικής Τράπεζας, τής Ποταμοπλοϊκής Εταιρείας τού Νείλου και διαχειριστή των κτημάτων του. Ο Τοσίτσας ασχολήθηκε με τη βαμβακοκαλλιέργεια και εξελίχθηκε σε έναν από τους ισχυρότερους γαιοκτήμονες τής Αιγύπτου. Οι Έλληνες που ζούσαν και εργάζονταν εκεί τον σέβονταν και απολάμβαναν την προστασία του. Οι επιχειρήσεις τής οικογένειας Τοσίτσα επεκτάθηκαν σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο.Έτσι ο εμπορικός οίκος «Τοσίτσα» εξελίχτηκε σε κολοσσιαία επιχείρηση και ο ίδιος έγινε ένας από τους σημαντικότερους οικονομικούς παράγοντες τής Αιγύπτου. Επιπλέον, οι στενές φιλικές, αλλά και οικονομικές σχέσεις με το χεδίβη Μεχμέτ Αλή, διεύρυνε την οικονομική και την κοινωνική του εμβέλεια. Το «Μέγαρο Τοσίτσα» στην Αλεξάνδρεια αποτελούσε την έδρα των επιχειρήσεών του. Ήταν ένα νεοκλασικό μεγαλοπρεπέστατο κτήριο στο κεντρικότερο σημείο τής πόλεως, που όμως κατεδαφίστηκε το 1930. Σε πηγές αναφέρεται ότι ο Τοσίτσας «πήγαινε στο γραφείο του ντυμένος άψογα, φορώντας πάντα το κοντό του φέσι, κολλαριστό πουκάμισο με τις μύτες τού γιακά γυρισμένες προς τα έξω. Στον προθάλαμο τού γραφείου του βρίσκονταν δύο γιγαντόσωμοι Αλβανοί φρουροί, ντυμένοι με χρυσοκέντητες στολές, μακριές βράκες και ένα ασημοστολισμένο σπαθί να κρέμεται από τη μέση τους.
Ο χεδίβης τής Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, εκτιμούσε και εμπιστευόταν τον Μιχαήλ Τοσίτσα. Αυτό έδωσε στον Έλληνα έμπορο τη δυνατότητα, πέραν των δικών του επιχειρήσεων, να οργανώσει και την Ελληνική Κοινότητα τής Αλεξάνδρειας. Στη χαλκογραφία τού David Roberts, του 1839, απεικονίζεται ο Μεχμέτ Αλή να καπνίζει τον ναργιλέ του καθισμένος και να δέχεται τους ξένους πρέσβεις. Αριστερά οι αξιωματούχοι παρακολουθούν τον διάλογο και δεξιά οι υπηρέτες προσφέρουν γλυκά.
Ο Τοσίτσας δεν ήρθε σε επαφή με τη Φιλική Εταιρεία ούτε εκδήλωσε εμπράκτως τη συμπάθειά του στο ξέσπασμα τής Επανάστασης. Λόγω αυτής τής στάσης του ενισχύθηκε η εμπιστοσύνη τού Μεχμέτ Αλή προς αυτόν, όμως επικρίθηκε έντονα από τους ιστορικούς τής περιόδου και όχι μόνο. Αντίθετα ο αδερφός του Θεόδωρος «…είχε κατηχηθή παρά τινος εταιριστού και είχεν αναδειχθή είς των ενθέρμων ζηλωτών…» τού αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό.
To μέγαρο των αδελφών Τοσίτσα στην Αλεξάνδρεια, το οποίο κατεδαφίστηκε τη δεκαετία τού 1930, αποτελούσε την έδρα των επιχειρήσεων τού Τοσίτσα. Στην πρόσοψή του διακρίνεται η λέξη “Bourse”, διότι εκεί στεγάστηκε επί σειράν ετών το Χρηματιστήριο.
Ο επιχειρηματίας Χρήστος Μπουτάτος αναφέρει σε ένα άρθρο του για τον ευεργέτη ότι το 1821, λίγο μετά την έκρηξη τής ελληνικής επανάστασης, έφτασε στην Αλεξάνδρεια ο Αντώνιος Πελοπίδας, απεσταλμένος τής Φιλικής Εταιρείας, με σκοπό να δολοφονήσει τον Τοσίτσα. Ο Τσακάλωφ θεωρούσε ασυγχώρητο, στις κρίσιμες για τον αγώνα στιγμές, ένας Έλληνας να είναι συνεργάτης τού Μεχμέτ Αλή, ο οποίος υποστήριζε τους Τούρκους. Ο Πελοπίδας ζήτησε ακρόαση από τον Τοσίτσα αποφασισμένος να τον δολοφονήσει με ένα μαχαίρι που έκρυβε πάνω του. Ο Τοσίτσας τον δέχτηκε και τότε ο Πελοπίδας δοκίμασε μια πολύ μεγάλη έκπληξη. Άκουσε τον Τοσίτσα να του μιλά για τον σκοπό τού ερχομού του στην Αίγυπτο, την οργάνωση και την προστασία των Ελλήνων τής Αιγύπτου. Του εξήγησε πως ο Μεχμέτ Αλή δεν είναι εχθρός τής επανάστασης. Απεναντίας, ήθελε την επιτυχία της, γιατί έτσι η Πύλη θα τον άφηνε ήσυχο να επιβληθεί απόλυτα στην Αίγυπτο. Γι’ αυτό, άλλωστε, δεν πείραξε καθόλου το ελληνικό σχολείο τής Αιγύπτου, αλλά αντιθέτως έδειξε ιδιαίτερη εύνοια, παρέχοντας προνόμια που δεν είχαν άλλοι άποικοι εκεί. Ο απεσταλμένος τής Φιλικής Εταιρείας τα έχασε, σηκώθηκε όρθιος, τράβηξε από το κόκκινο ζωνάρι του το μαχαίρι και είπε δακρυσμένος «Αφέντη, αυτό εδώ το μαχαίρι μού το έδωσαν για να σε σκοτώσω». Ο Τοσίτσας ψύχραιμος του απάντησε «Αδερφέ μου, πράξε ό,τι σου προστάζει η συνείδησή σου». Ο Πελοπίδας πέταξε το μαχαίρι επάνω στο τραπέζι και έφυγε. Ο Τοσίτσας σιωπηλός το πήρε και το τοποθέτησε στο συρτάρι του.
Το 1854-57 ο Μιχαήλ Τοσίτσας προσέφερε τα χρήματα για να κτιστεί το πρώτο σχολείο τής Ελληνικής Κοινότητας τής Αλεξανδρείας. Ονομάστηκε «Τοσιτσαία Σχολή». Στη φωτογραφία το εσωτερικό αίθριο της Σχολής, στην οποία σήμερα στεγάζεται το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.
Τα πράγματα για τον Τοσίτσα έγιναν πολύ δύσκολα όταν το 1824 ο Μεχμέτ Αλή αποφάσισε να βοηθήσει τον Σουλτάνο στην καταστολή τής ελληνικής επανάστασης, στέλνοντας τον Ιμπραήμ πασά με στρατό στην Πελοπόννησο. Τότε ο Τοσίτσας βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα: να χαλάσει τις σχέσεις του με τον χεδίβη υποστηρίζοντας την ελευθερία τής πατρίδας του ή να μη βάλει σε κίνδυνο την ασφάλεια των Ελλήνων τής Αιγύπτου, στους οποίους θα ξεσπούσε ο θυμός τού Μεχμέτ Αλή.
Επέλεξε να μη διαταράξει τις σχέσεις του με τον χεδίβη τής Αιγύπτου, αλλά παράλληλα να προσπαθήσει με την περιουσία του να βοηθήσει στην απελευθέρωση των Ελλήνων αιχμαλώτων και σε ό,τι άλλο μπορούσε. Έτσι διέθεσε χρήματα για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων, καθώς και για αποστολή πολλών «των εν νεανική ηλικία όντων…» αιχμαλώτων για σπουδές στην Ευρώπη, φροντίζοντας επιπλέον για την μετέπειτα αποκατάστασή τους.
Για τη στάση του αυτή επικρίθηκε έντονα από τους ιστορικούς τής περιόδου Ιωάννη Φιλήμονα και Νικόλαο Σπηλιάδη. Όμως δεν είναι απόλυτα αληθές αυτό. Βοήθησε κρυφά, όσο μπορούσε, εξαγοράζοντας τους χιλιάδες δούλους που έστελνε ο Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Αντίθετα, οι Αναστάσιος Γούδας και Κωνσταντίνος Κοντογόνης τον υπερασπίστηκαν, ερμηνεύοντας τη συγκεκριμένη στάση του ως προϊόν «δεινοτάτης αμηχανίας» ανθρώπου που προτίμησε μια νομιμόφρονα πολιτική απέναντι στον Μεχμέτ Αλή «…ίνα διά τού πλούτου του γίνη βραδύτερον ωφελιμώτερος τη πατρίδι». Ανεξάρτητα από τους λόγους ή τις προθέσεις που τον ώθησαν στην πρόκριση της παραπάνω στάσης, αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι ο Μιχαήλ Τοσίτσας προσέφερε πολλά στον Ελληνισμό τής Αιγύπτου αλλά και στην πατρίδα του.
Ο ιερός ναός τού Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου στην Αλεξάνδρεια τής Αιγύπτου άρχισε να κτίζεται το 1847 σε οικόπεδο που δώρισε στην Ελληνική Κοινότητα ο Μιχαήλ Τοσίτσας.
Μετά τη δημιουργία τού ελληνικού κράτους ο Μιχαήλ Τοσίτσας υπήρξε ο πρώτος Γενικός Πρόξενος τής Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια από το 1835 έως το 1853. Συνέβαλε στην ίδρυση τής Ελληνικής Κοινότητας και, μαζί με τα αδέλφια του, τη βοήθησε να αποκτήσει σημαντικές εκπαιδευτικές και εκκλησιαστικές υποδομές. Έκτισε ένα παρθεναγωγείο, ένα αλληλοδιδακτικό και ένα ελληνικό σχολείο [Τοσιτσαία Σχολή] στην Αλεξάνδρεια, το κόστος των οποίων ξεπέρασε τα 120.000 τάλιρα. Άφησε ακόμα τα αναγκαία κεφάλαια για τη συντήρησή τους και την πρόσληψη διδακτικού προσωπικού. Αγόρασε αντί 80.000 ταλίρων οικόπεδο για την ανέγερση τού μεγαλοπρεπούς ναού τής Ευαγγελίστριας στην Αλεξάνδρεια και συμμετείχε οικονομικά στην κατασκευή του. Ανακαίνισε το ελληνικό νοσοκομείο, το οποίο είχε οικοδομηθεί νωρίτερα με δωρεά τού αδερφού του Θεόδωρου. Για τις ανάγκες τής Ελληνικής Κοινότητας τής Αλεξάνδρειας αγόρασε έκταση για τη δημιουργία ελληνικού νεκροταφείου. Τα ποσά που διέθεσε ο Τοσίτσας για κοινωφελή έργα υπέρ τής ελληνικής κοινότητας στην Αλεξάνδρεια ξεπέρασαν το 1.000.000 δραχμές, ποσό εξαιρετικά σημαντικό για την εποχή. Στη γενέτειρά του, το Μέτσοβο, έστελνε κάθε χρόνο, όσο ζούσε, σημαντικά χρηματικά ποσά για την ανακούφιση των φτωχών. Μάλιστα κατέθεσε στην Εθνική Τράπεζα πάνω από 100.000 δραχμές για να πληρώνονται από τους τόκους δύο δάσκαλοι για να διδάσκουν τα νέα παιδιά.
Ο Νικόλαος Στουρνάρης, γιος τού Δ. Στουρνάρη και τής Σταματικής (Ταμουσώ) Τοσίτσα, σπούδασε με τη φροντίδα των θείων του και ήταν πολύτιμος συνεργάτης τού θείου του Μιχαήλ Τοσίτσα. Ο πρόωρος θάνατός του αποτέλεσε μεγάλη απώλεια για τον θείο του αλλά και για την Ελλάδα. Ήταν ένας έξυπνος και δημιουργικός άνθρωπος που μπορούσε να βοηθήσει τον τόπο με τις ιδέες του.
Ο Μιχαήλ και η Ελένη Τοσίτσα δεν απέκτησαν παιδιά. Ο Μιχαήλ είχε μεγάλη αγάπη στον ανιψιό του Νικόλαο Στουρνάρη, τον ευεργέτη, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα για να ασχοληθεί με αναπτυξιακά έργα, αλλά πέθανε αιφνιδίως σε ηλικία 46 ετών τον Οκτώβριο τού 1852, πριν προλάβει να υλοποιήσει τα μεγάλα σχέδιά του. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας συγκλονίστηκε από τον θάνατό του, έπαθε εγκεφαλικό και περιέπεσε σε βαθύτατη κατάθλιψη. Με βαρύτατα κλονισμένη την υγεία του, το 1854 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου και πέθανε το 1856, αφήνοντας διαχειρίστρια τής μεγάλης περιουσίας του τη σύζυγό του Ελένη. Στη διαθήκη του άφησε μεγάλα ποσά για την αρωγή των φτωχών, καθώς και για την ενίσχυση νοσοκομειακών, εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
«Ο θάνατος τού Μιχαήλ Τοσίτσα», πίνακας τού Ζακυνθινού ζωγράφου Διονυσίου Τσόκου. Η Ελένη Τοσίτσα, με τα χέρια σταυρωμένα, στέκεται πάνω από τον νεκρό σύζυγό της. Αριστερά στέκεται ο Αρχιεπίσκοπος Νεόφυτος, δεξιά ο πρωθυπουργός Δημήτρης Βούλγαρης, δίπλα του, πίσω από το κηροπήγιο, ο Γεώργιος Σταύρου. Η μορφή με το χέρι στο πηγούνι είναι ο ίδιος ο Δ. Τσόκος.
Στη Θεσσαλονίκη, που ακόμα τελούσε υπό τον τουρκικό ζυγό, κληροδότησε ένα μεγάλο ποσό για το ελληνικό σχολείο τής «… πόλης ένθα το πρώτον εμπορικόν του στάδιον μετήλθε…». Στην Αθήνα άφησε 10.000 τάλιρα για τον εξωραϊσμό των δρόμων και των πλατειών στο κέντρο τής πόλεως που ορίζονταν από τις οδούς Σταδίου, Αιόλου, και Ερμού και 100.000 γαλλικά φράγκα για το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σημαντικά ποσά προσέφερε με τη διαθήκη του στο Πανεπιστήμιο, το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, το Οφθαλμιατρείο, τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία (Αρσάκειο), αλλά και για νοσοκομεία και άλλα εκπαιδευτικά ή φιλανθρωπικά ιδρύματα. Στην κηδεία του χοροστάτησε ο Αρχιεπίσκοπος τής Ελλάδας και παρέστησαν όλοι οι βουλευτές, οι πρέσβεις και χιλιάδες κόσμος.
Το ταφικό μνημείο τού Μιχαήλ Τοσίτσα σχεδιάστηκε από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου και εκτελέστηκε από τους Τήνιους γλύπτες Γεώργιο και Λάζαρο Φυτάλη. Μια ημικυκλική εξέδρα με έδρανο διακόπτεται στη μέση από μια στήλη πάνω στην οποία βρίσκεται ο αδριάντας τού Τοσίτσα. Η εξέδρα στα 2 άκρα απολήγει σε δύο μορφές σφιγγών, οι οποίες παραπέμπουν στην δράση τού ευεργέτη στην Αίγυπτο. Οι τέσσερεις γυναικείες μορφές που πλαισιώνουν την τεφροδόχο στη βάση τής στήλης συμβολίζουν τις 4 πόλεις στις οποίες δραστηριοποιήθηκε ο Τοσίτσας. Από αριστερά είναι το Μέτσοβο, η Αλεξάνδρεια, η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη.
Το μνημείο του είναι ένα από τα μεγαλύτερα τής Ελλάδας και είναι ακριβώς δίπλα στην εκκλησία τού Αγίου Λαζάρου στο Α΄ Νεκροταφείο στην Αθήνα. Είναι έργο των Τηνίων γλυπτών Γεώργιου και Λάζαρου Φυτάλη. Ο αδριάντας τού ευεργέτη είναι σε φυσικό μέγεθος και βρίσκεται τοποθετημένος σε ψηλή βάση. Το κάτω τμήμα τής βάσης κοσμείται από ενα αρχαιοπρεπές ανάγλυφο το οποίο απεικονίζει 4 γυναικείες μορφές προσωποποιήσεις των πόλεων Αθήνας, Αλεξάνδρειας, Μετσόβου και ίσως Θεσσαλονίκης, οι οποίες θρηνούν γύρω από την τεφροδόχο. Τα δύο άκρα τής σύνθεσης απολήγουν σε δύο αγάλματα όμοια με τη Σφίγγα τής Αιγύπτου.
Πηγή: Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ φιλόλογος – ιστορικός – Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία
