Κατηγορία: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Οι ρίζες της Ελληνικής Φιλαρμονικής Σχολής Αλεξανδρείας πηγαίνουν πίσω στο έτος 1893, όταν μια παρέα νέων με αγάπη στη μουσική συγκρότησαν μια άριστα οργανωμένη χορωδία, με μαέστρο τον Ναπολέοντα Λαμπελέτ. Η χορωδία αυτή ήταν ο προπομπός της «Ελληνικής Φιλαρμονικής Εταιρίας» που δημιουργήθηκε στην Αλεξάνδρεια με πρόεδρο τον Κωστάντη Συναδινό και μέλη τους: Π. Αρκουδάρη, Ν. Γούσιο, Σωτ. Λιάτση, Ιάκ. Λάζαρη, Γ. Ρούσο και Γ. Τσοκόπουλο. Επίτιμος Πρόεδρος αναγορεύτηκε ο Εθνικός Ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ. Για τη συνοδεία της Xορωδίας, δημιουργήθηκε και ένα Μουσικό Σώμα (Μπάντα).

Η «Ελληνική Φιλαρμονική Εταιρία» εγκαταστάθηκε στην οδό Tοusoun Pasha και Διευθυντής διορίστηκε ο Κερκυραίος Ναπολέων Λαμπελέτ. Βοηθοί του Λαμπελέτ, ανέλαβαν ο Δ. Μενίδης και ο Γ. Σεβαστιάνος.

Το 1895, μετά την αναχώρηση του Λαμπελέτ για το Λονδίνο, το τμήμα της χορωδίας διαλύθηκε, χωρίς να επανασυσταθεί ποτέ και η Φιλαρμονική συνέχισε μόνο με το Μουσικό Σώμα. Τη διεύθυνση ανέλαβε ο Β. Κουόμος, με βοηθό τον Δ. Μενίδη. Το Μουσικό Σώμα παιάνιζε στις κορυφαίες εκδηλώσεις της παροικίας, ενώ συχνά την προσκαλούσαν να παίξει σε κοσμικές εκδηλώσεις στο καζίνο «Σαν Στέφανο» και αλλού. Επί των ημερών του Β. Κουόμο, η Φιλαρμονική μεταφέρθηκε στην οδό Galis Bey, στην αρχοντική αίθουσα της οποίας, δόθηκαν ανεπανάληπτες συναυλίες που τις παρακολουθούσε με μεγάλο ενδιαφέρον η αφρόκρεμα της Αλεξανδρινής υψηλής κοινωνίας. Τις συναυλίες αυτές, πολλές φορές παρακολουθούσε και ο χεδίβης Abbas Hilmi II με την ακολουθία του.

Η εθνική τραγωδία του 1897, σταμάτησε κάθε παροικιακή καλλιτεχνική κίνηση και τελικά προκάλεσε και τη διάλυσή της Φιλαρμονικής, μέχρι το 1902, που ξαναρχίζει τη δραστηριότητά της με Πρόεδρο αυτή τη φορά τον Μικέ Συναδινό. Τη διεύθυνση ανέλαβε ο Ντε Μάρτζι, ενώ τη διδασκαλία οι Φουνάρο, Ταλάντι, Ονέστι και Λάλιας.

Το 1905, τον Ντε Μάρτζι διαδέχτηκε ο Ι. Μποργκέζι και η έδρα της Φιλαρμονικής μεταφέρεται στην οδό Nabi Daniel. Την ίδια εποχή μεταξύ των μουσικοδιδασκάλων της Φιλαρμονικής συμπεριλαμβάνονταν ο Νικόλαος Θειάφης και ο Παναγιώτης Μπαβέας, οι οποίοι υπήρξαν για πολλά χρόνια και αρχιμουσικοί της. Μεταξύ των μαθητών της Φιλαρμονικής ήταν ο Κρίνο ντε Κάστρο και ο Άλεκ Σκούφης, οι οποίοι εξελίχθηκαν σε σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας.

Από τους κόλπους της Ελληνικής Φιλαρμονικής Αλεξανδρείας «γεννήθηκαν» μεγάλες μορφές που έλαμψαν στο διεθνές μουσικό στερέωμα, όπως ο Οδυσσέας Λάππας, ο Μπάμπης Μαυρομάτης, ο Ανδρέας Αναγνωστόπουλος κ.ά.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε για μία ακόμα φορά τις εργασίες της Φιλαρμονικής. Ο Μικές Συναδινός έκανε ότι μπορούσε για να αποτρέψει το μοιραίο, δαπανώντας περίπου 5.000 λίρες για να κρατήσει τη Φιλαρμονική σε λειτουργία, αλλά την Πρωτοχρονιά του 1915, ανήγγειλε στα μέλη του Σωματείου τη διάλυσή της. Τα όργανα, οι στολές και όλος ο εξοπλισμός της Φιλαρμονικής μεταφέρθηκαν για φύλαξη στην «Ελληνική Λέσχη».

Δύο χρόνια ακριβώς μετά η Φιλαρμονική επανιδρύεται και στεγάζεται στην «Ελληνική Λέσχη». Πρόεδρος αυτή τη φορά ανέλαβε ο Β. Σαράντης. Την ίδια χρονιά με απόφαση Γενικής Συνελεύσεως η «Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας» μετονομάστηκε σε «Ελληνική Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας – (Ε.Φ.Σ.Α.)».

Την περίοδο του μεσοπολέμου η Φιλαρμονική είναι παρούσα σε κάθε εθνική, θρησκευτική, μαθητική και κοσμική εκδήλωση της παροικίας. Η παρουσία της ήταν πάντα εντυπωσιακή, αφού στην πλήρη ακμή της είχε τη δυνατότητα να παρουσιάσει ένα σύνολο 50/60 μουσικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παρουσία της στην περιφορά του Επιτάφιου του Αγίου Σάββα που γινόταν με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια στους γύρω δρόμους.

Με την ηθική συμπαράσταση της παροικίας, τη διπλωματική στήριξη του Γενικού Προξενείου, όπως και με τη γενναία χορηγία του Παναγιώτη Σούλου, η «Ελληνική Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας» κατάφερε να επιζήσει μέχρι τα 1980. Στα τελευταία χρόνια της ύπαρξής της, μαέστροι διετέλεσαν οι: Γεράσιμος Σκόρτζης, Μιχάλης Καζάκος, Μιχάλης Γεροντάκης και ο Χρήστος Νεαμονίτης. Τελευταία πρόεδρος του Σωματείου υπήρξε η Καλλιόπη (Πόπη) Σούλου.

(Πηγές: Γιαλουράκης, Μ. Η Αίγυπτος των Ελλήνων, 1967 και Χατζηφώτης, Γ. Αλεξάνδρεια, 1999)

Token (ανταλλάξιμη μάρκα) είναι ένα κομμάτι, συνήθως στρογγυλό, σφραγισμένου μετάλλου ή άλλου υλικού (π.χ. οστέινο), το οποίο αντιπροσωπεύει μία ορισμένη χρηματική αξία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο του χρήματος ή να ανταλλαχθεί με αγαθά και υπηρεσίες.

Τέτοιες ¨μάρκες¨ είναι αυτές των καζίνο και των χαρτοπαιχτικών λεσχών (¨φίσσες¨), τα ¨κέρματα¨ που έπαιρναν τα παλιά κοινόχρηστα τηλέφωνα του ΟΤΕ, εκείνες που χρησιμοποιούσαν οι σερβιτόροι σε εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία και καφενεία, αυτές που έδιναν οι εταιρείες σε εργαζομένους για φαγητό, εκείνες που αγοράζονταν από πολυκαταστήματα όπως το ¨Μινιόν¨ και προσφέρονταν ως δώρα, αυτές που κινούσαν τα συγκρουόμενα αυτοκίνητα στα λούνα παρκ, κ.ο.κ.

Tokens βρίσκουμε σε όλες τις χώρες του κόσμου και φυσικά και στην Αίγυπτο, όπου μεγάλη αξία για τους συλλέκτες έχουν εκείνες που σχετίζονται με την κατασκευή και λειτουργία της Διώρυγας του Σουέζ στα τέλη του 19^ου αι.

Παράλληλα, δεν θα μπορούσαν να μην υπάρχουν και tokens από ελληνικές επιχειρήσεις της Αιγύπτου. Έτσι, στις φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο βλέπουμε την αξίας ενός πιάστρου ¨μάρκα¨ που χρησιμοποιούταν στο αιγυπτιώτικο καφέ-καζινό ¨Πέτρου¨ (¨Εspérance¨) της Αλεξανδρείας τις δεκαετίες ΄20 και ΄30, καθώς και την αξίας 5 μιλιμίων ¨μάρκα¨ του ζαχαροπλαστείου ¨Τσέππας¨ του Καΐρου.

του Ν. Νικηταρίδη

Η λογοτεχνία των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας, με κορυφαίο εκπρόσωπο τον Κωνσταντίνο Καβάφη, αποτελεί τον κεντρικό άξονα της πνευματικής ζωής της παροικίας.

Την περίοδο κατά την οποία ο Καβάφης φτάνει στην εκφραστική του ακμή, είναι και η εποχή που παρατηρείται άνθηση στα αλεξανδρινά γράμματα. Πρόκειται για το διάστημα που ξεκινάει το 1904 με την κυκλοφορία του «πρώτου τεύχους» με 14 ποιήματα του Καβάφη και ολοκληρώνεται με τη δημιουργία του τελευταίου καβαφικού ποιήματος το 1933.  Μέσα σε αυτά τα τριάντα περίπου χρόνια ο Καβάφης δημοσιέυει πληθώρα ποιημάτων και πεζών έργων, τα οποία ακολουθούν την ιδιόρυθμη εκδοτική τακτική των αυτοτελών μονοφύλλων, που εγκαινίασε το 1891 με τη δημοσίευση του ποιήματος του «Κτίσται».

Την περίοδο αυτή την εμφάνιση τους κάνουν σημαντικά φιλολογικά και πολιτιστικά περιοδικά, όπως η «Νέα Ζωή», το «Σεράπιον», «Αλεξανδρινή Τέχνη», «Ο Φάρος» και άλλα. Παράλληλα εμφανίζονται δημιουργοί που με το έργο τους συνέβαλαν στην πρόοδο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως είναι ο Πέτρος Μάγνης, ο Γλαύκος Αλιθέρσης, ο Παύλος Γνευτός. Αλλά πολλοί και σημαντικοί είναι και η κριτική τέχνης, οι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι, με σημαντικότερους τους, Γιώργο Βρισιμιτζάκη, Δημητρό Ζαχαριάδη, Τίμο Μαλάνο, Διονύσιο Οικονομόπουλο, Χριστόφορο Νομικό, Ευγένιο Μηχαηλίδη, Πήλιο Ζάγρα και Γεώργιο Σκληρό.

Μετά την παραπάνω εποχή λίγοι είναι αυτοί που θα ξεχωρίσουν. Η ποιήτρια Ευαγγελία Παλαιολόγου-Πετρώνδα και ο ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης, οι πεζογράφοι Γ. Φιλίππου-Πιερίδης, Α. Ιννίνο, Μ. Ρουσσιάς, Β. Γρατσέας, οι κριτικοί και μελετητές Μ. Γιαλουράκης, Μ. Χαλβατζάκης, Ε. Χατζηανλεστης, Γ. Παπουτσάκης. Βέβαια δε μπορούμε να μην αναφέρουμε το μεγάλο πεζογράφο και κριτικό Στρατή Τσίρκα, το έργο του οποίου είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την πολιτική του δράση, με τη φελάχικη και αστική ζωή της Αιγύπτου και με την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Το 1937 έκανε την εμφάνιση του με το ποίημα «Οι φελλάχοι». Το 1957 έγραψε τη νουβέλα «Νουρεντίν Μπόμπα» σχετικά με την εθνικοποίηση του Σουέζ. Ανάμεσα στα έτη 1961-1965 γράφει την τριλογία του «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Το 1976 εκδίδει την «Χαμένη Άνοιξη» το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει.

Μια τόσο πλούσια σε πνευματική κίνηση και σε παραγωγή πολιτισμού παροικία δε μπορούσε παρά να έχει και αξιόλογη παρουσία στα εικαστικά. Στην Αλεξάνδρεια γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος Παρθένης, δημιουργός γνωστών έργων. Ο Δημήτριος Λίτσας εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια από το 1914 μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Μίκης Ματσάκης εργάστηκε για πάρα πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια, όπου ανέλαβε αγιογραφήσεις ναών, με σημαντικότερη αυτή του Ευαγγελισμού. Άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες ήταν οι Γιάννης Κεφαλληνός, Θάλεια Φλωρά-Καραβία, Μένης Αγγελόπουλος, Ανατολής Λαζαρίδης, Γιάννης Μηταράκης, Αριστείδης Παπαζώρζ, Νίκος Γώγος, Γιάννης Μαγκανάρης, Κλέα Μπαντάρο, Αντώνης Νίνος κ.α.

Στη μουσική η Αλεξάνδρεια έβγαλε γνωστούς μουσικούς και τραγουδιστές όπως η Λίλα Λαλαούνη, ο Αλέξανρος Γκρεκ, ο Τ. Γιαννόπουλος, η Ελένη Λοΐζου, η Πολυξένη Παφίτη-Σουλιώτη, Σ. Βαρβαρέσος, Ζώρζ Μουστακί, Ντέμης Ρούσσος, Σούλη Σαμπάχ, Δάκης, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Μάνος Λοϊζος.

Αλλά και στο θέατρο και τον κινηματογράφο προσέφερε η Αλεξάνδρεια, με ηθοποιούς όπως ο Ντίνος Ηλιόπουλος, η Μαίρη Γιατρά-Λεμού, ο Τέλης Ζώτος.

Εφημερίδες

Τον Ιούλιο του 1862, ο Διονύσιος Οικονομόπουλος και ο Σπύρος Φερενδίνος εξέδωσαν στην Αλεξάνδρεια το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Η Αίγυπτος», που ήταν και η πρώτη ελληνική εφημερίδα επί αιγυπτιακού εδάφους. Το 1865 ακολούθησε «Ο Αιγύπτιος Αετός», ενώ σιγά-σιγά εμφανίζονταν και οικονομικού ενδιαφέροντος εφημερίδες, απόδειξη των αυξανόμενων ελληνικών εμπορικών συμφερόντων στην πόλη και ευρύτερα στην περιοχή. Τέτοια φύλλα ήταν η «Ηχώς» (1868-1869), ο «Ερμής» (1869), τα «Ημερήσια Νέα» (1870-1881) κ.α. Η εφημερίδα «Ελπίς» του Π. Καζώτη ήταν η πρώτη που κατόρθωσε να ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες και να εκδίδεται από το 1873 έως και το 1902.

Νέα εποχή για τον ελληνικό τύπο της Αλεξάνδρειας αποτελεί η έκδοση του «Τηλέγραφου» το 1880 από τον Ξενοφώντα Σάλτη. Ο «Τηλέγραφος» υπήρξε από τις μακροβιότερες ελληνικές εφημερίδες της Αιγύπτου, έχοντας απήχηση μέχρι την Αθήνα. Την ίδια χρονιά εκδίδονται και η «Ομόνοια» και ο «Ταχυδρόμος», οι οποίες μετά από κάποιο διάστημα συγχωνεύθηκαν με το όνομα «Ομόνοια-Ταχυδρόμος». Με τη νέα αυτή μορφή και παρά τις σύντομες διακοπές, η εφημερίδα συνέχισε να εκδίδεται μέχρι και το 1985.

Άλλες εφημερίδες, αν και λιγότερο μακρόβιες, ήταν η «Ανατολή» (1932-1960), η «Εφημερίς» (1910-1961) και ο «Πάροικος» (1953-1961).

Περιοδικός Τύπος

Στα τέλη του 19^ου αιώνα αρχίζουν να κυκλοφορούν και ελληνικά περιοδικά, κυρίως λογοτεχνικού ενδιαφέροντος. Από τα πρώτα είναι ο «Εικοστός Αιών» και ο «Κόσμος». Τη διαφορά όμως θα την κάνουν με την εμφάνιση τους η «Νέα Ζωή» (1904) και τα «Γράμματα» (1910). Το πρώτο αποτελούσε έκδοση του ομώνυμου φιλολογικού συλλόγου, ο οποίος ιδρύθηκε από τους Κ. Πάγκαλο, Π. Πετρίδη, Ρ. Ραδόπουλο, Κ. Σκαμπόπουλο, Π. Συμεωνίδη και Κ.Ν. Κωνσταντινίδη. Τα «Γράμματα» εμφανίστηκαν ως αντίδραση στην αμφίσημη στάση της «Νέας Ζωής» σχετικά με το γλωσσικό ζήτημα της εποχής.

Από το αρχικό εκδοτικό σχήμα της «Νέας Ζωής» προέκυψε, με πρωτοβουλία του Πέτρου Μάγνη, ακόμα ένα λογοτεχνικό περιοδικό, το «Σεράπιον», ενώ αξιόλογη παρουσία είχαν και τα περιοδικά «Αργώ», «Σκέψη», «Αλεξανδρινή Τέχνη» κ.α.

Από αυτή τη σύντομη παρουσίαση δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και ορισμένα σατυρικά περιοδικά, όπως τα ετήσια «Σάταν», «Τράκα Τρούκα» κ.α.

Πατριαρχικά περιοδικά έντυπα

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα περιοδικά έντυπα του Πατριαρχείου, ο «Εκκλησιαστικός Φάρος», με διάρκεια ζωής πάνω από 40 χρόνια, του παράρτημα του «Πάνταινος», τα «Ανάλεκτα» κ.α.

(Πηγές: Η εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων στην Αίγυπτο, Αθήνα: Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, 1997.

Κοιτίδες πολιτισμού, τ. 2, Αλεξάνδρεια, Αθήνα: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (ένθετο εφημερίδας), 2011.

Σουλογιάννης, Ε.Θ. Η θέση των Ελλήνων στην Αίγυπτο, Αθήνα: Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, 1999

Χατζηφώτης, Ι.Μ. Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου Ελληνισμού, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1999.)