Κατηγορία: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Όπως αναφέρει ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστάσιος, ¨η ανάλυση ολοκλήρου του Κορανίου και η μετάφραση πολλών τμημάτων του έγινε για πρώτη φορά στην ελληνική από το Νικήτα Βυζάντιο ήδη τον 9^ο αιώνα¨.

Τη νεότερη εποχή όμως, αυτός που μετέφρασε πρώτος ολόκληρο το Κοράνι στα ελληνικά από το αραβικό πρωτότυπο ήταν ο Αιγυπτιώτης Γεράσιμος Ι. Πεντάκης (1838-1899), ο οποίος διετέλεσε α΄ διερμηνέας του ελληνικού Πολιτικού Πρακτορείου και Γενικού Προξενείου της Ελλάδας στην Αίγυπτο, ενώ είχε λάβει τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος Μεδζιδιέ.

Το ¨Κοράνιον¨ (μεταφρασθέν εκ του αραβικού κειμένου), τυπώθηκε από τους Αδελφούς Κουρμούζη σε 665 σελίδες και κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια το 1878. Στην Αθήνα μια δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση του είδε το φως το 1886 (τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδη), μια τρίτη το 1928 (εκδ. Ελευθερουδάκη), μια τέταρτη το 1990 (εκδ. Γρηγόρης) και μια πέμπτη το 1995 (εκδ. Δημιουργία).

Νεότερες μεταφράσεις του Κορανίου που έχουμε υπόψη μας και κυκλοφόρησαν στην Αθήνα είναι της Λένας Μιλιλή (εκδ. Κάκτος,1980), της Μίνας Ζωγράφου-Μεραναίου (εκδ. Δαρεμά), της Αιγυπτιώτισσας Πέρσας Κουμούτση (εκδ. Εμπειρία, 2002) και της Νιόβης Νικολαΐδου (εκδ. Καλοκάθη, 2007).

Ο Πεντάκης είχε επίσης γράψει και εκδώσει – από τα πρώτα που κυκλοφόρησαν – το επίτομο ¨Λεξικόν Ελληνο-Αραβικόν¨ (Αλεξάνδρεια 1867) και το ¨Λεξικόν Ελληνο-Αραβικόν, περιέχον τας κυριωτέρας και χρησιμωτέρας λέξεις και φράσεις ηρμενευμένας αραβιστί δι΄ ελληνικών χαρακτήρων¨ (Αλεξάνδρεια 1885), το ¨Αιγυπτιακαί μελέται, ήτοι περιγραφή των πόλεων και μνημείων της Αιγύπτου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι κατακτήσεως της χώρας υπό των Αράβων¨ (Κάιρο 1898), ενώ είχε μεταφράσει από τα ιταλικά το 5πρακτο δράμα ¨Βιάνκη και Φερνάνδος εις τον τάφον του Καρόλου του Δ΄, Δουκός του Αγριγεντίου¨ (Αλεξάνδρεια 1863), το ¨Φέλιξ Ορσίνης ή τα κατά τον βίον και την δίκην αυτού¨ (Αλεξάνδρεια 1873) και το ¨Η μοναχή της Κρακοβίας ή ιστορία της Βαρβάρας Ουβρίκ¨ (Αλεξάνδρεια 1883).

Ας μεταφερθούμε λοιπόν στις 12-24/8/1878 όταν και καταχωρήθηκε στην αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ελπίς¨ αγγελία του μεταφραστή Γ. Πεντάκη με τίτλο ¨Το Κοράνιον, μετάφρασις εκ του αραβικού πρωτοτύπου¨ :

¨Παντός περί την μελέτην της αραβικής γλώσσης ενδιατριβόντος επισύρει ιδία την προσοχήν το Κοράνιον, όπερ θεωρείται το τέλειον προϊόν της αραβικής γλώσσης, χρησιμεύον παρ΄ άπασι τοις Οθωμανοίς ως υπογραμμός μορφώσεως και διδασκαλίας.

Του Κορανίου τούτου την μετάφρασιν επεχείρησα εκ του αραβικού κειμένου, ην και έφερον εις πέρας. Το μεν διότι μετά τινός λύπης παρετήρησα, ότι ενώ εις απάσας σχεδόν τας ευρωπαϊκάς γλώσσας μετεφράσθη, μόνον εν τη ελληνική δεν υπάρχει μεταπεφρασμένον, το δε διότι ένεκεν της εν τη Τουρκία επικρατήσεως του ελληνικού στοιχείου, ωφέλιμος εστίν εις πάντα Έλληνα η γνώσις του Κορανίου, περιέχοντος τον θρησκευτικόν, πολιτικόν και αστυκόν νόμον των Οθωμανών.

Εις την μετάφρασιν ταύτην μετεχειρίσθην γλώσσαν όσον οίον τε σαφή και καταληπτήν τοις πάσιν, επιζητήσας μάλιστα εις εξήγησιν χωρίων τινών ασαφών και την γνώμην των ενταύθα σοφών Ουλεμάδων και Κιατίπιδων. Ιδίαν δε επιμέλειαν κατέβαλον δια την εκτύπωσιν αυτού προς εκλογήν στοιχείων ευαναγνώστων και όλως νέων των 12 στιγμών και χάρτου ποιότητος αρίστης. Ούτως όσον ούπω εξέρχεται των πιεστηρίων το έργον πλήρες και κατά το δυνατόν τέλειον, συνάμενον να κοσμήση παντός φιλομούσου ομογενούς την βιβλιοθήκην.

Το βιβλίον τούτο συγκειμένων εκ 36-37 τυπογραφικών φύλλων και περιέχον πλείστας σημειώσεις και σχόλια, τιμάται φράγκων πέντε, πληρωτέων άμα τη παραλαβή αυτού¨.

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Διαφήμιση του γνωστού εργοστασίου ειδών τροφίμων του Στέφανου Ταμβάκη, με την οποία ο ιδιοκτήτης ενημερώνει για τα εγκαίνεια του καταστήματος λιανικής πώλησης ειδών τροφίμων. Η διαφήμιση δημοσιεύτηκε στον Ταχυδρόμο, στο φύλλο τς 24ης Δεκεμβρίου 1924.

(Ευχαριστούμε τον κ. Στέφανο Ταμβάκη για τη φωτογραφία)

Η Θάλεια Φλωρά – Καραβία μια καταξιωμένη κοσμοπολίτισσα ζωγράφος εγκαταλείπει στα σαράντα της τα καλλιτεχνικά σαλόνια της Αλεξάνδρειας για να ταξιδέψει στην εμπόλεμη Ελλάδα και να ακολουθήσει βήμα – βήμα τον Ελληνικό Στρατό σε ολόκληρο τον πόλεμο του 1912-1913.

Παρακολούθησε από κοντά τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού κρατώντας ημερολόγιο και αποτυπώνοντας διάφορα στιγμιότυπα, τα οποία εξέδωσε το 1936 σε βιβλίο με τίτλο “Εντυπώσεις από τον πόλεμο του 1912-1913. Μακεδονία-Ήπειρος”. Παρακολούθησε επίσης τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τις επιχειρήσεις στο αλβανικό μέτωπο, απεικονίζοντας τη ζωή των στρατιωτών, τοποθεσίες και μνημεία.

Την βρίσκουμε στο αυτοκίνητο που μπαίνει πρώτο, μαζί με τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο στα Γιάννενα, έχοντας παρακολουθήσει όλη τη προσπάθεια για να καταληφθεί το Μπιζάνι, το κλειδί για να ανοίξουν οι πύλες της πρωτεύουσας της Ηπείρου. Να τι γράφει στο ημερολόγιο της λίγο πριν την κρίσιμη μάχη:

«Παρ’ όλο το δριμύ ψύχος, βγαίνομε από τη σκηνή.

Τι γαλήνη στη φύση και τι άγρια την ταράζουν οι βροντές των τηλεβόλων στον καθαρόν ουρανόν με το βαθύ σαπφειρένιο χρώμα!

Ξεχωρίζει, σαν από σμάλτο, η χιονισμένη άσπρη κορυφή της Ολύτσικας με τα σκοτεινά πλευρά της, σαν αμέθυστο.

Κάτω βαθειά, στη δεντροσκεπασμένη και χαλικόστρωτη κοίτη του, ο Λούρος όλο και ψιθυρίζει κι αυτός με τους αφρούς του…

Και όλην αυτή την ωραία συμφωνία της γαλήνης και της χαράς του ανοιξιάτικου ξυπνήματος σπαράσσουν άγρια οι απαίσιες βαρειές βροντές των τηλεβόλων, των έργων του θανάτου και του ολέθρου…

Χαρά στα παλληκάρια, που δίνουν τόση ομορφιά στη φωτιά και στο θάνατο, με την υπέροχη περιφρόνηση του κινδύνου και με την αγάπη της ωραίας πάλης για την ελευθερία.

Τραγουδούν τα ηρωικά παιδιά, ενώ οι οβίδες πέφτουν επάνω στα βουνά, εκεί που θ’ ανεβούν…»

Κάθε κομμάτι ενός αρχείου είναι μια ιστορία από μόνο του. Ξέχωρη από κάθε άλλη, παίρνει μορφή από κάθε έγγραφο, ή ακόμα κι από κάθε σημάδι που ανακαλύπτει ένας ιστορικός και με τη μεριά του, το μεταφέρει σε άλλο χρόνο και τόπο· το κρατάει ζωντανό με την καταγραφή.

Στην Αλεξάνδρεια, έφτασα κατά τα τέλη του περασμένου Μάη, με σκοπό να μαζέψω υλικό για τη διδακτορική μου έρευνα. Με πρώτο σταθμό την ελληνική κοινότητα Αλεξανδρείας και επόμενο αυτή του Καΐρου, η έρευνά μου είχε και έχει ως σκοπό να συγκεντρώσει υλικό σχετικό με την ελληνική παροικία της Αιγύπτου. Σε ποιά ακριβώς παροικία αναφέρομαι, ίσως διερωτηθείτε. Θα σας πω πως, το ενδιαφέρον μου εστιάζεται στους παροίκους που πήραν την απόφαση να παραμείνουν στην Αίγυπτο μετά τη δεκαετία του 1960 και συγκεκριμένα, μετά τον απόηχο των εθνικοποιήσεων. Οι λόγοι παραμονής και όχι οι λόγοι φυγής, που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί και αναλυθεί, είναι το βασικό στοιχείο αυτής της εργασίας. Σ’αυτό το άρθρο δε θα αναφερθώ στο θέμα της εργασίας μου, αλλά θα μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου, όσον αφορά την παροικία και τη μέχρι τώρα ιστορική της καταγραφή, καθώς και τις ερωτήσεις που μου γεννήθηκαν ερευνώντας το συγκεκριμένο θέμα, από αρχειακής και ιστοριoγραφικής σκοπιάς.

Όπως είναι γνωστό, στο μεγαλύτερο μέρος της Αλεξανδρινής παροικίας, η κοινότητα Αλεξανδρείας δε διατηρεί κάποιο οργανωμένο αρχείο, ωστόσο διαθέτει ένα πολύ σημαντικό υλικό, σχεδόν εξ ολοκλήρου ανεξερεύνητο. Ως νέα ιστορικός, οι προκλήσεις που συνάντησα με σκοπό να ερευνήσω ένα μικρό μέρος αυτού του αρχείου ήταν μεγάλες. Το ανεκμετάλλευτο υλικό, το οποίο έχει συλλεχθεί και ίσως ξεχαστεί μέσα στο χρόνο, με έκανε να σκεφτώ την πορεία της ίδιας της παροικίας και πώς αυτή αντιμετωπίστηκε και καταγράφηκε στη μέχρι πρότινος ιστορία. Το γεγονός ότι η μέχρι τώρα ιστοριογραφία έχει ασχοληθεί με ένα συγκεκριμένο κομμάτι του παροικιακού παρελθόντος, το οποίο διακόπτεται εκεί κάπου γύρω στο 1960, χτίζοντας ένα ορισμένο κομμάτι αναμνήσεων, δηλώνει ξεκάθαρα το ποιά κομμάτια της ιστορικής μνήμης θέλουμε να κρατήσουμε και πώς τα διαχειριζόμαστε, με σκοπό την ιστορική σύνθεση. Επιπλέον, το ότι δίνεται έμφαση στους λόγους που έθεσαν τέλος σ’ αυτό το “ιστορικό παρελθόν” χωρίς καμία σχεδόν αναφορά στη συνέχειά του, γεννά την ερώτηση, για ποιό λόγο αφήνουμε άλλα κομμάτια της ιστορικής μνήμης ανεκμετάλλευτα; Ποιού είδους ιστορική μνήμη ψάχνουμε και καταγράφουμε, και με ποιό σκοπό; Επί προσθέτως, πως μπορεί να συσχετιστεί το ιστοριογραφικό “τέλος” της παροικίας με ένα ημιτελές αρχείο; Τι είδους ενδιαφέρον, ή καλύτερα, έλλειψη ενδιαφέροντος αποκαλύπτει; Από τη μια είναι το υλικό ενός αρχείου που δίνει έναυσμα στους ιστορικούς για μελέτη, αλλά κι από την άλλη είναι η επιλογή των ιστορικών για συγκεκριμένα κομμάτια ιστορίας, που δίνει ή στερεί ζωή από ένα αρχείο.

Σίγουρα οι λόγοι για να δημιουργηθεί ή και να διατηρηθεί ένα αρχείο δεν αρχίζουν και σταματούν μόνο στη θέληση. Λόγοι όπως οι οικονομικοί παίζουν ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την απόφαση. Το ερώτημα όμως είναι και βαραίνει εδώ περισσότερο τους ιστορικούς και μελετητές του χώρου: Ποιός είναι ο ρόλος μας στην επεξεργασία ενός αρχείου και κατ’ επέκταση, στην “αποκάλυψη” ξεχασμένων κομματιών της ιστορίας; Από την άλλη, πως μπορούμε εμείς οι ίδιοι, ως καταγραφείς της ιστορίας, να ευαισθητοποιήσουμε και κατ’ επέκταση, να παρακινήσουμε τους αρμόδιους φορείς για κάποιο “ξεσκόνισμα” της μνήμης; Πως μπορεί αυτό να συμβάλει στην οργάνωση ενός αρχείου και έπειτα, σε μια πιο ολιστική καταγραφή της ιστορίας;

Τα ερωτήματα προφανώς είναι αρκετά και γεννιούνται ακόμη περισσότερα αν κάποιος τα αναλογισθεί. Πως μπορούν να απαντηθούν; Αναγνωρίζοντας πρωτίστως πως η ιστορία και η ιστορική μνήμη δε δημιουργούνται από μόνες τους. Πως τόσο η παραγωγή καινούριων κομματιών, όσο και η αναπαραγωγή των ήδη υπαρχόντων σηματοδοτούν το ποιά ιστορία θέλουμε να κρατήσουμε, καθώς και ποιά κομμάτια μνήμης έχουμε επιλέξει να αναπολούμε.

ΕΥΤΥΧΙΑ ΜΥΛΩΝΑ

*Η Ευτυχία Μυλωνά είναι Υποψήφια Διδάκτορας Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λάιντεν στην Ολλανδία. Παράλληλα διδάσκει στο Προπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λάιντεν στην Χάγη.