Κατηγορία: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η διαίσθηση είναι σπουδαίο προσόν του ανθρώπου. Φαίνεται ότι αυτό το χάρισμα το διαθέτει σε μεγάλο βαθμό ο ποιητής Δημήτρης Αλεξίου ο οποίος διατηρεί το βιβλιοπωλείο του, επί πολλές  δεκαετίες στην οδό Λευκωσίας της Πλατείας Αμερικής στην Αθήνα. Παρότι σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου, τον απορρόφησε κυριολεκτικά η ποίηση και το δοκίμιο. Γνωρίστηκε με όλους τους μεγάλους του καιρού του και κυρίως με την ποιητική αφρόκρεμα των Αθηνών. Το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου πέρασα από το βιβλιοπωλείο του να δω τι καινούργιο έχει φέρει. Είχε κάνει μια ανακαίνιση καθότι η πληθώρα βιβλίων εμπόδιζε ακόμη και να περάσεις τον  διάδρομο. Μόλις με είδε σηκώθηκε απ’ τη θέση του και πήρε από το πάνω ράφι ένα δερματόδετο βιβλίο και μια σειρά λευκωμάτων.

«Σου επιτρέπω να τα δεις και να τα απολαύσεις μέχρι να κλείσω» μου είπε και τότε συνειδητοποίησα την  διαισθητική του ικανότητα.

«Η Ιστορία της Αλεξάνδρειας φίλε μου είναι εδώ μέσα. Το ένα βιβλίο αναφέρεται στην Αφρική του 1933 με πρώτη αναφορά στην Αίγυπτο  προεξαρχούσης της Αλεξάνδρειας και είναι των εκδόσεων «Ερμής». Το άλλο είναι η επίσκεψη του Βενιζέλου στην Αίγυπτο το 1915 και πάλι με πρώτη αναφορά στην Αλεξάνδρεια, του δημοσιογράφου Σλιπ και τυπωμένο στο τυπογραφείο Κασιμάτη στην Αλεξάνδρεια. Και το λεύκωμα αφορά φωτογραφικό υλικό από την Αίγυπτο συνολικά».

Προς στιγμήν αναρωτήθηκα πως αποφάσισε να μου δείξει αυτούς τους θησαυρούς όταν δεν του είχα μιλήσει διόλου για την ιδιαίτερη σχέση μου με την Αλεξάνδρεια…

Σκέφθηκα όμως, ότι όλα για κάποιο λόγο γίνονται. Κι έτσι άρχισα το ξεφύλλισμα.

Τι  ιστορικός και φωτογραφικός πλούτος! Η ιστορία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας με όλους τους Πατριάρχες και τους ανώτατους ιερωμένους περνούσε από μπροστά μου σελίδα  σελίδα.  Η ιστορία και τα πρόσωπα της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας μαζί με όλους τους ευεργέτες καταγεγραμμένους και εικονογραφημένους, ζωντάνευαν με τα έργα τους  την ασύγκριτη  Νύφη της Μεσογείου, την Πόλη των μύθων, των παραμυθιών, της γοητείας και της ανεξάντλητης ιστορίας, την Αλεξάνδρεια!

Αιγύπτιοι και Έλληνες σε αγαστή συνεργασία μεταξύ τους καμάρωναν τα νεόκτιστα κτήρια των εταιρειών, των νοσοκομείων, των σχολείων και πολλών άλλων οργανισμών και φωτογραφίζονταν με το χαμόγελο της αιωνιότητας, που προσφέρει η ευεργεσία. Οι Αιγυπτιώτες με την ικανοποίηση στα μάτια, ένιωθες ότι ζούσαν μέσα από την προσφορά, την αλληλεγγύη και την αρωγή προς το σύνολο της Παροικίας τους,  και αυτό ίσως να αποτελεί την σπουδαιότερη μορφή ευεργεσίας του ανθρώπου ως μονάδα, προς την κοινωνία!

Όλος αυτός ο θησαυρός κρυμμένος μέσα στο Βιβλιοπωλείο του Λάκωνα στην καταγωγή, ποιητή Δημήτρη Αλεξίου.  

«Μου επιτρέπεις να φωτογραφήσω μερικές σελίδες» τον ρώτησα και η απάντησή του ήταν ένα χαμόγελο με ένα νεύμα καταφατικό.

Σας παρουσιάζω λοιπόν, μερικές φωτογραφίες από το εξαντλημένο βιβλίο και από το λεύκωμα που κατασκεύασε με τα χέρια του, ο άγνωστος προς το παρόν δημιουργός καλλιτέχνης.

Σε μια επόμενη επίσκεψη ίσως πληροφορηθώ  περισσότερα για τον ευαίσθητο δημιουργό και τα έργα του, που βρέθηκαν να αραχνιάζουν στο πάνω ράφι, όχι από αδιαφορία αλλά επειδή ο Δημήτρης Αλεξίου ως συλλέκτης παλαιών βιβλίων τα φυλάει  ως κόρη οφθαλμού.

Σήμερα, 29 Απριλίου 2022 συμπληρώνονται 159 χρόνια από τη γέννηση και 89 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή. Το Ίδρυμα Ωνάση ανακοίνωσε ότι σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού αναλαμβάνει την αποκατάσταση του σπιτιού του στην Αλεξάνδρεια.

Το Ίδρυμα Ωνάση έχει ήδη από δεκαετίας αποκτήσει το αρχείο του μεγάλου ποιητή, την ψηφιοποίησή του και το άνοιγμα στο κοινό και τους ερευνητές. Πλέον, στόχος είναι να γίνει το σπίτι του πόλος έλξης επισκεπτών από όλο τον κόσμο.
Υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη,το Ίδρυμα Ωνάση δεσμεύεται στην αποκατάσταση και στην ενίσχυση της λειτουργίας της Οικίας Καβάφη. Το μέρος όπου ο Κ. Π. Καβάφης έζησε για 35 χρόνια θα ανακαινιστεί ώστε να αναδείξει την εικόνα που είχε η κατοικία τα χρόνια που έζησε ο ποιητής σε αυτήν. Η Οικία Καβάφη μάς μεταφέρει πίσω στον χρόνο δίνοντας ζωντανές εικόνες της βιογραφίας του ποιητή.
Η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια -ή, αλλιώς, το Μουσείο Καβάφη- εγκαινιάστηκε το 1992 με πρωτοβουλία του ιστορικού και συγγραφέα Κωστή Μοσκώφ (1939-1998), ενός ενεργητικού και χαρισματικού ανθρώπου των γραμμάτων και της επιστήμης, που διατέλεσε Μορφωτικός Ακόλουθος στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αίγυπτο, ο Μοσκώφ δημιούργησε το Μουσείο Καβάφη με σκοπό τη στήριξη των σπουδών ποίησης μέσα από τα Καβάφεια Συνέδρια, τα οποία καθιέρωσε και πραγματοποιούνται ακόμα στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, παράλληλα με άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Εξάλλου, ένα δωμάτιο της οικίας έχει παραχωρηθεί και λειτουργεί ως αίθουσα Στρατή Τσίρκα, στην οποία εκτίθενται φωτογραφικό υλικό και αντίτυπα των βιβλίων του.

Τι δήλωσε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση
Ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση αναφέρει: «Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε πριν από 10 χρόνια το αρχείο του Κ. Π. Καβάφη που είχε περιέλθει στον αείμνηστο καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη. Το αρχείο αυτό έχει πλέον ψηφιοποιηθεί σύμφωνα με τις σύγχρονες αρχές της αρχειονομίας. Το ψηφιακό αρχείο είναι προφανώς ιδιαίτερα σημαντικό γιατί είναι ελεύθερα προσβάσιμο σε όλους τους ερευνητές και τους φίλους του ποιητή. Η επαφή όμως με ένα χειρόγραφο, κάποιο βιβλίο που είχε μελετήσει ή ένα memento του ποιητή δίνουν σε αυτόν που έρχεται σε επαφή μαζί τους μια ιδιαίτερη συγκίνηση. Για αυτόν τον λόγο έχουμε προγραμματίσει και σύντομα θα εγκαινιάσουμε το Μουσείο Καβάφη στην Αθήνα, όπου θα εκτεθεί το φυσικό αρχείο Καβάφη και όσα προσωπικά του αντικείμενα, έπιπλα, βιβλία κ.λπ. μπορέσαμε να συλλέξουμε.

Στο πλαίσιο αυτό, το διαμέρισμα της Rue Lepsius (τώρα Rue C. P. Cavafy ) στην Αλεξάνδρεια ήταν για μας μια ανοιχτή πρόσκληση. Ταυτόχρονα κενό, αφού όλα τα προσωπικά του αντικείμενα είχαν έρθει στην Αθήνα, αλλά και επιπλωμένο από τις αναφορές στην ποίησή του. Δεν θα μπορούσαμε να αντισταθούμε στον πειρασμό να προτείνουμε στον φυσικό φύλακα του χώρου, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, να αναλάβουμε να χορηγήσουμε την ανακαίνισή του και την «επίπλωσή του» στο πνεύμα της εποχής του Καβάφη, αλλά και της σημερινής, κάνοντας χρήση, εννοείται, του υλικού που έχουμε συγκεντρώσει και παράξει. Το ΕΙΠ ανταποκρίθηκε με χαρά στην πρότασή μας. Με βάση την υπογεγραμμένη προγραμματική μας συμφωνία, το Ίδρυμα Ωνάση αναλαμβάνει, σε στενή συνεργασία με το ΕΙΠ, το πλήρες κόστος της ανακαίνισης αλλά και της λειτουργίας της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια για πέντε χρόνια, που μπορούν να παραταθούν. Στόχος όλων μας δεν είναι η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια να καταστεί ένα απλό μουσείο ή κάποιου είδους προσκύνημα. Αντίθετα, στόχος μας είναι, με τη βοήθεια και της ψηφιακής τεχνολογίας, να γίνει ένας ζωντανός χώρος για όλους, Έλληνες και ξένους, τουρίστες και μελετητές, που θέλουν για λίγο να αισθανθούν αυτήν την ιδιαίτερη συγκίνηση που, ακόμα και σήμερα, καταλαμβάνει όποιον μπαίνει σε αυτά τα δωμάτια όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ποιητής.
Ευχαριστούμε και από τη θέση αυτή το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, τον πρόεδρο, κ. Νίκο Κούκη, και όλο το Δ.Σ. του. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη για την πολύτιμη συμπαράστασή της».

Τι δήλωσε ο πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού
Ο Νίκος Α. Κούκης, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, δήλωσε: «Η ανακατασκευή και ο εκσυγχρονισμός της Οικίας Καβάφη, ενός εμβληματικού τοπόσημου του εξωελλαδικού ελληνισμού, αποτέλεσε για το ΕΙΠ στρατηγική επιλογή. Το ΕΙΠ συμπλέει με το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο είναι κάτοχος του αρχείου Καβάφη, σε μια πορεία καρποφόρας συνεργασίας ώστε το σπίτι στο οποίο έζησε για πολλά χρόνια ο μεγάλος Αλεξανδρινός, τη λειτουργία του οποίου εμπνεύστηκε ο Κωστής Μοσκώφ, να αναβαθμιστεί ως τόπος μνήμης και να ανταποκριθεί στις ανάγκες της εποχής μας. Το έργο του ποιητή θα εκτεθεί κατάλληλα, σε συνδυασμό με τα νέα τεχνολογικά εργαλεία που πλέον έχουμε στη διάθεσή μας, υποστηριζόμενο από μια εξαιρετική αισθητικά μουσειολογική έκθεση ώστε να καταστεί ένας σύγχρονος, ελκυστικός χώρος απόδοσης σεβασμού στον ποιητή αλλά και εφαλτήριο μελέτης του έργου του. Εκφράζουμε ως ΔΣ του ΕΙΠ τις ευχαριστίες μας στην υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη για τις πολύτιμες κατευθύνσεις της, στον Πρόεδρο του Ιδρύματος Ωνάση κύριο Παπαδημητρίου για το έμπρακτο ενδιαφέρον του, καθώς και στα στελέχη τόσο του Ιδρύματος Ωνάση όσο και του ΕΙΠ για την απρόσκοπτη ευόδωση της συνεργασίας μας σε κάθε λεπτομέρειά της».
Το έργο του σπουδαίου Αλεξανδρινού ποιητή έχει φτάσει στην άλλη άκρη του κόσμου με την ψηφιοποίηση και τη δημοσίευση της ψηφιακής συλλογής του Αρχείου Καβάφη το 2019, από το Ίδρυμα Ωνάση. Σκοπός του Ιδρύματος Ωνάση είναι η ανοιχτότητα και η ελεύθερη πρόσβαση κοινού και ερευνητών στο αρχείο, καθώς και η διάδοση του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης του Αλεξανδρινού ποιητή, ύστερα από την ψηφιοποίηση και εκ νέου τεκμηρίωσή του. Όπως ακριβώς συνέβη με το Αρχείο Καβάφη, απώτερος σκοπός του έργου στην Οικία Καβάφη είναι η ανοιχτή πρόσβαση όλων σε αυτήν, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση.

Σχετικά με τη γειτονιά της Οικίας Καβάφη
Ο δρόμος όπου βρίσκεται η Οικία Καβάφη ονομαζόταν Lepsius κατά την εποχή του Καβάφη, ωστόσο αργότερα μετονομάστηκε σε C. P. Cavafy, προς τιμήν του Έλληνα ποιητή. Το κτίριο περιβαλλόταν από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Ελληνικό Νοσοκομείο και τους οίκους ανοχής της πόλης.
Ο Καβάφης γεννήθηκε το 1863 και υπήρξε ιδιαίτερα γνωστός και αναγνωρίσιμος ποιητής ήδη από την εποχή που ζούσε. Η Αλεξάνδρεια αποτελούσε τότε μια κοσμοπολίτικη πόλη, γνωστή, μεταξύ άλλων, για την έντονη νυχτερινή ζωή της, αλλά επίσης και σημαντικό κέντρο των Ελλήνων εκδοτών. Οι εκδόσεις του περιοδικού Γράμματα συγκαταλέγονταν στις σημαντικότερες ελληνόφωνες εκδοτικές απόπειρες, καθώς πέρα από τους Έλληνες της Αιγύπτου, εξέδιδαν και έργα λογοτεχνών από τον ελλαδικό χώρο. Ωστόσο, το πρώτο ποίημα του Κ. Π. Καβάφη που δημοσιεύτηκε σε έντυπο ήταν το «Βακχικόν», στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας το 1886.

(www.protothema.gr)

Ο Αιγυπτιώτης μελωδός Κλέων Τριανταφύλλου, γνωστότερος ως Αττίκ, είχε γεννηθεί στο Ζαγαζίκ μεταξύ 1882-1885 και μετά τις μουσικές του σπουδές και τη σχετική μελωδική σταδιοδρομία του στο Παρίσι από το 1907, όπου έγραψε 250 τραγούδια ως Chansonnier, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1930, ανοίγοντας την περίφημη ¨Μάντρα¨, απ΄ όπου αναδείχθηκαν πάμπολλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες όπως οι Νίκος Μοσχονάς, Πάολα, Ποζέλλι, Νινή Ζαχά, Ντιριντάουα, Τραϊφόρος, Καλή Καλό, Ορέστης Λάσκος, Κάκια Μένδρη, Δανάη, η Αιγυπτιώτισσα Βέρα Βάντα, κ.ά. Μέχρι το θάνατο του το 1944, δεν έπαψε να σκορπίζει σπάνιες μελωδίες με τα 180 τραγούδια του και να αναδεικνύει μέσω της ¨Μάντρας¨ του σπουδαία ταλέντα, κάνοντας παράλληλα τουρνέ τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Δεν θα μπορούσε φυσικά σ΄ αυτές τις τουρνέ να μη συμπεριλάβει και την πατρώα γη της Αιγύπτου. Βέβαια, δεν γνωρίζουμε πόσες ακριβώς φορές επέστρεψε στη Νειλοχώρα, τον Απρίλιο του 1920 πάντως καταγράφεται συναυλία του στην αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ με τον Αττίκ να αναγγέλλεται ως πρωτότυπος καλλιτέχνης ¨του οποίου το δίφωνον σφύριγμα εξέπληξε την Ευρώπην¨, ενώ τον Ιούνιο του ίδιου έτους διαβάζουμε πως έδωσε συναυλίες στην αίθουσα του Συλλόγου ¨Αισχύλος¨ της Αλεξανδρείας, πλαισιωμένος από σημαντικούς ερασιτέχνες της πόλης, συναυλίες που γνώρισαν ιδιαίτερη επιτυχία. Τότε, στην αποχαιρετιστήρια του εσπερίδα ο Αττίκ ¨αυτοσυνοδευόμενος εις το πιάνο ετραγούδησε τα ωραιότερα τραγουδάκια του – όλα ελληνικά – και εσφύριξε με μεγάλη τέχνη αποσπάσματα από την Butterfly και την Norma¨. Τραγούδησαν επίσης η λυρική υψίφωνος Λάντη, η Iris Laterza και ο βαθύφωνος Παναγόπουλος, ενώ ο Σεγκόπουλος απήγγειλε ποιήματα των Καβάφη και Παλαμά.

Το χειμώνα του 1932 επέστρεψε στην Αίγυπτο, όπου την 1^η Ιανουαρίου έδωσε μία και μοναδική συναυλία στην ¨Αλάμπρα¨ της Αλεξανδρείας, η οποία, όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά, ¨ήλθε να μας ξετινάξη από την νωχέλειαν και τον λήθαργον που είχαμε περιπέση από την πολυετή έλλειψιν ενός αισθαντικού και πλήρους ζωής καλλιτέχνη, οίος ο Κλέων Τριανταφύλλου¨, ενώ στις 17 του Γενάρη εμφανίστηκε στο ¨Κουρσάλ¨ του Καΐρου με την εφημερίδα ¨Φως¨ της πόλης να γράφει πως ¨ο υπέροχος και εκλεκτός Έλλην καλλιτέχνης, είναι μια πανελλήνιος συμπαθής ελληνική καλλιτεχνική φυσιογνωμία, όστις εκινήσας εξ Αιγύπτου και ακριβώς εκ Ζαγαζικίου, κατώρθωσε να φθάση εις τα ύψη της καλλιτεχνικής δόξης. […] Τα πεταχτά τραγούδια του λεπτού τραγουδιστού τούτου που ξετρελλαίνει από ετών Έλληνας και Παρισινούς, ολίγοι είναι εκείνοι οίτινες δεν απήλαυσαν εις τους φωνογραφικούς δίσκους και εις τα εκλεκτά σαλόνια των Αθηνών και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών¨. […] ¨Το πρόγραμμα είναι ποικίλον και εκλεκτόν. Το ¨Τρεχαντήρι¨, ¨Εσύ γελάς και εγώ πονώ¨, ¨Άλλαξ΄ ο κόσμος θαρρώ¨, ¨Φαληράκι¨, ¨Δημητράκης¨, ¨Ζητάτε να σας πω¨, ¨Τι περίφημος καιρός¨, κλπ., κλπ., και το ¨Αλήθεια σου το λέω Περσεφόνη¨ με συνεργασίαν του κοινού ! Ο Αττίκ θα σφυρίξη, αλλά και θα κάμη διαφόρους απομιμήσεις. Τα τραγούδια όλα είναι μουσική και στίχοι του Αττίκ. Αντίτυπα δια τραγούδι και πιάνο θα πωλώνται την ημέραν της συναυλίας προς 5 γρ.δ. Αι τιμαί των εισιτηρίων είναι : Θεωρεία 1^ης σειράς 150 γρ.δ., 2ας σειρας 80, έδραι ορχήστρας 30, έδραι του κέντρου 20, καθίσματα 10 και γενική είσοδος 7. Τα εισιτήρια πωλούνται εις το Κουρσάλ και εις το Νάσιοναλ Οτέλ¨.

Την άνοιξη του ίδιου έτους επανέκαμψε στη Χώρα του Μεγάλου Ποταμού, οπότε και εμφανίστηκε, με τη ¨Μάντρα¨ του πλέον, για 12 ημέρες στην αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ και κατόπιν σε μικρότερες αιγυπτιακές πόλεις όπως η Ισμαηλία (13/4) και τελευταία το Πορτ-Σάιτ (24/4), πριν αναχωρήσει για την Κύπρο, ενώ εντωμεταξύ είχε ανεβεί στη σκηνή του ¨Νέου Πριντάνια¨ της αιγυπτιακής πρωτεύουσας (8-23/4). Το συγκρότημα της ¨Μάντρας¨ του αποτελείτο από την 13χρονη βεντέτα Ρίτα Δ., το βαρύτονο Α. Αθανασιάδη, τη Μίτσα Δ., το μίμο Ζαζά και το ελληνικό χαβαγιανέζικο συγκρότημα του Κορινθίου, αποτελούμενο από τους χαβαγιστές Ο. Ματζουρίδου, Ι. Κορινθίου, Α. Βαμπάρη και Α. Κορινθίου. Για τις παραστάσεις αυτές οι εφημερίδες της εποχής έγραφαν : ¨Τον εθαυμάσαμε στο σφύριγμα του των ¨Ιστοριών του Χόφμαν¨, στα τραγούδια και τις όμορφες συνθέσεις του. Δεν θα λησμονήσουμε ποτέ και το κόρο με τον κ. Αθανασιάδη. Θα θυμούμαστε επίσης για καιρό τη μικρούλα Ρίτα Δ. στους χορούς της και προ πάντων στο τραγούδι της Σεβίλλης της Κας Σωτηρίας Ιατρίδου. Είδαμε μια στάσι της Κυβέλλης στο ¨Ρωμάντζο¨ και μια άλλη πιο χαρακτηριστική της Κούρμη στη Ριρίκα από τον καρατερίστα-μίμο Ζαζά και συγκινηθήκαμε βαθειά με τις ζωηρές απαγγελίες της μεγάλης αδελφής της Ρίτας, Μίτσας Δ.¨. Και αλλού : ¨Μεγάλην επιτυχίαν εσημείωσεν η Ρίτα Δ. στο ¨Μπαλερινάκι¨, η Μίτσα Δ. εις τας νέας απαγγελίας, ο Αθανασιάδης με τον ¨Διαβάτην της Ζωής¨ και οι χαβαγισταί με τα νέα τους κομμάτια. Όσο για τον Αττίκ, εις το ονειρώδες ¨Μια νύχτα στο βουνό¨ δεν έχει κανείς παρά να κλείση τα μάτια του και μεταφέρεται ασυνειδήτως στις πλαγιές κάποιου ελληνικού βουνού¨.

Αυτό που αξίζει πάντως να αναδημοσιευτεί, είναι η συνέντευξη που έδωσε ο Αττίκ στον Γ. Πιερίδη και δημοσιεύτηκε στον αλεξανδρινό ¨Ταχυδρόμο¨ στις 31/12/1931. Ας μεταφερθούμε λοιπόν στο χρόνο, κι ας την απολαύσουμε :

¨Όταν προχθές πήγα και τον συνάντησα εις το ¨Ιόριο¨, δεν τον ρώτησα τίποτα. Τον Αττίκ δεν πρέπει κανείς να τον ερωτά, πρέπει να τον ακούη. Εσταύρωσα λοιπόν τα χέρια και σαν μαθητής που διψά να μάθη ακόμα, άκουα όσα οι περισσότεροι από εμάς εδώ αγνοούμε, μολονότι πρόκειται για Έλληνα που ξεκίνησε από την Αίγυπτο και ακριβέστερα από το Ζαγαζίκ.

Τα τραγούδια μου ; Αν σας ενδιαφέρουν τα γαλλικά μου τραγούδια, από αυτά πρέπει να αρχίσω, ανέρχονται σε διακόσια πενήντα. Σας φαίνονται πολλά ; Λίγα ; Επί εικοσιεπτά χρόνια που έζησα στο Παρίσι, τι ηθέλατε να κάνω ! Φυσικά, τα συνέθετα και τα τραγουδούσα ο ίδιος και αν κρίνω από την υποδοχή που τους έκανε το δύσκολο παρισινό κοινόν, ημπορώ να πω πως άρεσαν. Εκείνο που με έκανε περισσότερο γνωστό, εκείνο που με επέβαλε είναι το Καμπαρέ ¨De Deux Ans¨ (των δύο γαϊδάρων). Μην παραξενεύεσθε. Πρόκειται για καλλιτεχνικό καμπαρέ, όπως άλλωστε υπάρχουν πολλά στο Παρίσι. Η λέξις ¨καμπαρέ¨ έχει παρεξηγηθή στην Ελλάδα, σε βαθμό που να νομίζουν ότι δεν πρόκειται παρά για κέντρο με ωραίες και μισόγυμνες γυναίκες. Το καλλιτεχνικό όμως καμπαρέ που σας ανέφερα, όπως και όλα τα άλλα του είδους του, είναι καθώς θα έχετε βέβαια διαβάσει ένα κέντρο όπου οι συνθέται και οι συγγραφείς βγαίνουν και τραγουδούν οι ίδιοι τα τραγούδια τους. Σας αφήνω να μαντέψετε μόνος σας, τι σημασία έχει η υποδοχή και επιβολή ενός ξένου μέσα στο παριζιάνικο μορφωμένο κοινό, που δεν ικανοποιείται και τόσο εύκολα.

Μικρή παύση. Όση δηλαδή χρειάζεται για να σκεφθώ τη σημασία που έχει η καλή υποδοχή του ελληνικού χιούμορ μέσα στο γαλλικό.

Καιρός πια να κατέβωμε στην Αθήνα, εσυνέχισε σε λίγο ο Αττίκ. Αναγκάζομαι να περιαυτολογήσω, αλλά άφησα το Παρίσι και κατέβηκα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια για να προάγαγω το ελληνικό τραγούδι, το οποίον ομολογουμένως βρίσκεται σε κακά χάλια. Ήμουν δεκαέξι ετών όταν έγραψα το πρώτο μου ελληνικό τραγούδι, που έφερνε τον τίτλον ¨Μη μ΄ Αγαπάς, Μα…¨, το οποίο μάλιστα έστειλα και σε κάποιο διαγωνισμό. Ο Φέξης, τόσο του άρεσε, που μου το εζήτησε να το τυπώση και όχι μόνο δεν μετάνοιωσε, αλλά εσάστισε κι ο ίδιος για την επιτυχία του, μια εκδοτική επιτυχία, όχι και τόσο συνηθισμένη. Στα 1915 έγραψα το ¨Είδα Μάτια¨, από κάποια ατομική μου περιπέτεια και πέντε χρόνια αργότερα το ¨Αν Βγουν Αλήθεια¨, ένα τραγούδι που επώλησα στον εκδότη για 300 δραχμές και που εκείνος έβγαλε 150 χιλιάδες μόνο από τα πωληθέντα αντίτυπα. Φαντασθήτε τι έβγαλε από τους δίσκους…

Δεν ημπόρεσα να κρατηθώ και τον ρώτησα : Εξακολουθείτε και τώρα να δίνετε τα τραγούδια σας στους εκδότες ;

Όχι δα. Τα εκδίδω πλέον μόνος μου, όπως μόνος μου έρχομαι εις συνεννόηση με τις διάφορες εταιρίες δίσκων. Εις την Αλεξάνδρεια, καθώς έμαθα, έχουν αρκετή κυκλοφορία. Μου είπαν ότι τα δικά μου, μαζί με του Χατζηαποστόλου, είναι εκείνα που ζητούνται περισσότερο. Δεν πρόκειται φυσικά για τα παληά μου τραγούδια, που σας ανέφερα, αλλά για τις τελευταίες επιτυχίες της ¨Μάντρας¨, τις οποίες θ΄ ακούσετε στην αυριανή μου συναυλία.

Εφθάσαμε επί τέλους στη ¨Μάντρα¨… Μιλήστε λίγο για την περίφημη ¨Μάντρα¨ σας.

Ένα απλό θεατράκι που συχνάζεται από την καλή τάξι, τους διανοουμένους και συγγραφείς. Λίγο παρισινό καμπαρέ μέσα στην Αθήνα ή λίγη αρχαία Αθήνα, αν προτιμάτε, μέσα στη σημερινή. Στη σκηνή της Μάντρας ανέβηκαν ως σήμερα ο δραματικός συγγραφεύς κ. Χορν, ο επιθεωρησιογράφος κ. Βώτης και ο νέος επίσης επιθεωρησιογράφος κ. Ευαγγελίδης. Απήγγειλαν δικά τους ποιήματα και μονολόγους, όπως στις ¨μπουάτ¨ της Μοντμάρτης.

Αλλά δεν ανέβηκαν μόνο οι συγγραφείς. Ανέβηκαν επίσης όσοι και όσες είχαν φωνή. Ημπορώ να κολακεύωμαι ότι ελανσάρισα τη Νικολέκσο, μια πρώτης τάξεως τραγουδίστρια, τον βαρύτονο Πέτρο Βλαστό, ο οποίος εξειλίχθη σ΄ ένα θαυμάσιο ¨ντιζέρ¨ και τελευταίως την Άρτεμι Τσοκοπούλου-Μάνεση, της οποίας η ελληνική και γαλλική προφορά την ανέδειξε επίσης σε μίαν εξαιρετική ¨ντιζέζ¨.

Έπειτα έχω τους διαγωνισμούς τραγουδιών με βραβείον 500 δραχμών για όποιον τραγουδήση καλύτερα ένα δικό μου τραγούδι, ωρισμένο από πριν. Κηρύττω ακόμα και χιουμοριστικούς διαγωνισμούς, όπως έξαφνα της Κινίνης, επ΄ ευκαιρία της ανακαλυφθείσης καταχρήσεως. Το βραβείο θα έπαιρνε εκείνος ή εκείνη που θα κατάπιναν ένα δισκίον κινίνης, χωρίς κανένα μορφασμό. Φαντάζεσθε τι έγινε. Το βραβείο το πήρε, αν σας ενδιαφέρει, η Μις Αννίνου, η κόρη του Μπάμπη. Ένα επιτυχημένο νούμερο, ας το πούμε έτσι, είναι το… Χερούλι, δυο απαλάμες που χτυπούν, όταν λεχθή καμμιά… σαχλαμάρα από μένα ή από το κοινό. Όσο για τη σάλα, είναι μια κοινή μάντρα, με διάφορα ρητά στους τοίχους, μεταξύ των οποίων τα κυριότερο είναι : ¨Αγαπάτε τα Ζώα, τον Αττίκ και Αλλήλους¨. Στη ¨Μάντρα¨ με άλλα λόγια, θα ακούσετε εξωφρενισμούς, αλλά πάντοτε με λίγο ή πολύ πνεύμα¨.

 

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 3-16/4/1920, 27-9/6/1920, 31/12/1931, 2/1/1932 – ¨Φως¨, Κάιρο 13/1/1932, 16/1/1932, 8/4/1932, 14/4/1932, 19/4/1932, 22/4/1932, 24/4/1932

 

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Ο Άλεκ Σκούφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 23/3/1886. Γόνος της παλαιάς αθηναϊκής οικογένειας Σκούφου – ο Γ. Σκούφος είχε διατελέσει Δήμαρχος Αθηναίων – ήταν γιος του διπλωματικού Ιωάννη Σκούφου (πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια) και της κόρης του Νικολάου Αμπέτ, κι αδελφός της Αικατερίνης Τρεχάκη, της Φροσύνης Κατσαρού και της Μ. Χωρέμη.

Τις πρώτες του σπουδές έκανε στη Σχολή Ιησουϊτών, ενώ παράλληλα μαθήτευσε στη Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας. Κατόπιν πήγε σε Ιταλία και Γαλλία, όπου σπούδασε μουσική, στην οποία είχε κλίση από μικρός, ενώ παράλληλα επιδόθηκε στην ποίηση και τη λογοτεχνία, εκδίδοντας στο Παρίσι ποιητικές συλλογές, καθώς και το μυθιστόρημα ¨Χρυσόψαρο¨.

Επί πολλά χρόνια έδινε συναυλίες στην Αίγυπτο και στην Ευρώπη, διακρινόμενος κυρίως στο ρόλο του ¨Ριγολέττου¨ στην Όπερα του Μόντε Κάρλο, παίζοντας στο πλευρό του Καρούζο. Χαρακτηριστικά, το Γενάρη του 1917 ο αλεξανδρινός ¨Ταχυδρόμος¨ έγραφε : ¨Πολύς λόγος γίνεται εν Ευρώπη περί του Έλληνος συμπολίτου μας καλλιτέχνου Αλεξάνδρου Σκούφου, βαρυτόνου μελοδράματος, του οποίου πολλάς επιτυχίας ανέγραψαν το παρελθόν έτος αι θεατρικαί εφημερίδες του Μιλάνου. Ήδη η παρισινή εφημερίς ¨Θέατρον και Μουσική¨ αναγράφει νέας επιτυχίας του Σκούφου εις τον Ριγολέττον, ον έπαιξε εις το Μόντε Κάρλο το 1915 μετά του διασήμου τενόρου Καρούζο. ¨Αι τελευταίες παραστάσεις – γράφει η εφημερίς – απεκάλυψαν εις τον θεατρικόν κόσμον το όνομα του βαρυτόνου Αλεξάνδρου Σκούφου, νεαρού μαθητού του Άραμι. Ο νεαρός βαρύτονος προσέδωκεν εις τον ρόλον του γελωτοποιού χαρακτήρα τοσούτον τραγικού μεγαλείου και πνευματικής φαντασίας συνδυαζομένης με τόσην τελειότητα φωνής, ώστε επεβλήθη εις το κοινόν και εις το πλευρόν ακόμη του διασήμου Καρούζο¨. Εις τον αυτόν ρόλον, ο κ. Σκούφος ήρατο πραγματικόν θρίαμβον εις το Μέγα Θέατρον της Λυών, τουθ΄ όπερ θα ευχαριστήση πολύ όχι μόνον τους φίλους του, αλλά και εκείνους οι οποίοι δεν γνωρίζουσιν εν τω Σκούφω ειμή τον γλυκύν ποιητήν των ¨Πρασίνων Κληματίδων¨ και των ¨Ολυμπίων¨.

Κατόπιν πήγε στην Αθήνα, όπου διορίστηκε καθηγητής του Ελληνικού Ωδείου, συνεργαζόμενος με τον Δ. Μητρόπουλο, αλλά δεν έμεινε για πολύ, ξαναπήγε στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν στο Παρίσι, όπου έμεινε ως το τραγικό τέλος της ζωής του.

Περνώντας λοιπόν τη ζωή του μεταξύ Αιγύπτου και Γαλλίας, συμμετείχε αφιλοκερδώς σε διάφορα φιλανθρωπικά κονσέρτα, όπως αυτό του Καλομοίρη στην Αλεξάνδρεια του 1920-22, στο οποίο όπως αναφέρεται ¨αληθώς είχε φανή υπέροχος, είχε τόσο πολύ εμβαθύνει στα νεοελληνικά έργα, είχε τόσο τέλεια αποδώσει και χρωματίσει τον Ελληνικό ρυθμό, που ολόκληρο το ακροατήριο υπό το κράτος δονιστικής συγκινήσεως εξέσπασε σε φρενητικά χειροκροτήματα¨. Ας σημειωθεί πως το ¨φόρτε¨ του ήταν ¨Ο γέρο Δήμος¨. Στη δε αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ το Δεκέμβριο του 1920 απέδωσε και πάλι το Ριγολέττο, ρόλος που όπως έλεγαν πολλοί τότε του ταίριαζε και οπτικά, αφού είχε μία ατροφία στο δεξί του πόδι.

Τον συναντάμε όμως και στην Αθήνα, είτε στο θέατρο ¨Κεντρικόν¨ το Μάρτη του 1927 σε συναυλία με έργα του Σαμάρα υπό τη διεύθυνση του Δ. Μητρόπουλου, είτε προσκεκλημένο σε ¨ταράνσεν-πάρτυ¨ του ζεύγους Μακκά, είτε ως δάσκαλο της μετέπειτα σπουδαίας ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, την οποία σε νεαρή ηλικία είχε προτρέψει να ακολουθήσει καριέρα πριμαντόνας.

Έχοντας, όπως αναφέρει ο Τίμος Μαλάνος, ¨τις ροπές του Καβάφη, όχι όμως και την σύνεση εκείνου¨, αν και ήταν φίλοι, συναναστρεφόταν τις νύχτες νεαρούς της Μονμάρτης, με αποτέλεσμα στις 25/3/1932 να βρεθεί στο διαμέρισμα του, επί της οδού Ρώμης 97 πλησίον του σταθμού Σαιν Λαζάρ, άγρια δολοφονημένος. Οι εφημερίδες της εποχής αναφέρονται σε μακρά και άγρια πάλη με το δολοφόνο του, που φαίνεται πως γνώριζε καλά και ο οποίος του επέφερε στο μέρος της καρδιάς πολλά πλήγματα με στιλέτο, ενώ ο λαιμός του αποκόπηκε με ξυράφι. Οι αρχές διεξήγαγαν μεγάλη έρευνα, συμπεραίνοντας πως ο σκοπός της επίθεσης ήταν η κλοπή – ο Σκούφης ήταν ευκατάστατος και οικονομικά ανεξάρτητος –  αφού μετά το φόνο αφαιρέθηκαν από το σπίτι πολλά κοσμήματα σεβαστής αξίας. Τελικά, ο δράστης δεν βρέθηκε ποτέ…

Λίγο μετά το θάνατο του, ο φίλος του Γ. Πιερίδης, έγραφε μεταξύ άλλων : ¨Τ΄ αλεξανδρινά πεζοδρόμια θυμούνται ακόμα τον χτύπο του μπαστουνιού του. […] Ο θόρυβος του μπαστουνιού του, ο μοναδικός, προμηνούσε τον ερχομό του. […] Και χωρίς το δυστύχημα του ποδιού του, ο Σκούφης ήταν κάποιος. Μια φυσιογνωμία. Στην Αλεξάνδρεια, στην Αθήνα, στο Παρίσι, αδιάφορο. Η προσωπικότης του δεν έσβυνε μέσα στα μεγάλα κέντρα, έστω κι αν περιτριγυριζόταν εκεί από πλήθος παράξενων, δυνατών, πρωτότυπων τύπων. Ο Σκούφης ήταν ο Σκούφης, κι ούτε να τον σβύσουν, ούτε να τον συγχύσουν με άλλον ήταν δυνατό. Ο νους του ; Η ψυχή του ; Ο χαρακτήρας του ; Μια κυψέλη αντιθέσεων ! Το παιδί και ο άνδρας, ο Μεφιστοφελής και ο Άγγελος, ο πολιτισμένος και ο βάρβαρος, ο καλός κι ο κακός, ο είρων και ο σοβαρός, ο φίλος και ο εχθρός. Όλοι συζούσαν μέσα του και δύσκολα να ξεχωρίση κανείς το στοιχείο εκείνο που υπερτερούσε. Ο ίδιος καλά-καλά δεν ήξερε. Σε κάποιο ποιήμα του ¨Ταυτότης¨, μεταφρασμένο από τον κ. Π. Γνευτό λέει : ¨Ποια περασμένα, ω Αίμα μου, στα βάθη μου δεν κρύβω / Και πια δεν έχουν σωριαστή στις φλέβες μου φαρμάκια / Και νοιώθω μες΄ το είναι μου την ώρα που δακρύζω / Να ζωντανεύουνε νεκροί που εγώ δεν τους γνωρίζω¨. […] Μια ώρα συναναστροφής με τον Άλεκ, όταν είχε κέφι, ήταν πανηγύρι, πνευματικό γλέντι. Γούστο, τάλαντο, εξυπνάδα, άστραφταν σαν πολύτιμη πέτρα στον ήλιο. […] Και ο πιο έξυπνος αντίπαλος προτιμούσε να σωπάση και ν΄ απολαύση τον Άλεκ. Τ΄ ανέκδοτα του, δροσερά, ανοιχτά, ¨πικάντικα¨, τσουχτερά, ήταν απόσταγμα της ζωής που πέρασε στις τρεις πόλεις. […] Η Αλεξάνδρεια δεν θα τον ξαναδή. Και ο ρυθμικός χτύπος του μπαστουνιού του είναι πλέον μια ανάμνησις […]¨.

Τελευταία, μα σημαντική, ήταν η μετά θάνατον πράξη του ανοίγματος της διαθήκης του, μια διαθήκη που αξίζει να αναδημοσιευτεί, αφού τελικά χαρακτηρίζει τον καλλιτέχνη, τον άνθρωπο, τον Αιγυπτιώτη :

¨Δια αυτής ορίζει, το καθαρόν υπόλοιπον της ευρεθησομένης κινητής περιουσίας του, μετ΄ αφαίρεσιν των εξόδων και τελών, και αφού δοθούν 100 λίραι εις τον υπηρέτην του Άλυ Ιντρίς, διανεμηθή εις ίσα μέρη μεταξύ των ανεψιών του Δεσποίνης και Ιωάννας Π. Τρεχάκη, Μικέ και Ιωάννου Κ. Χωρέμη και Γ.Μ. Κατσαρού. Διαχειριστήν της ακινήτου περιουσίας του, συγκειμένης εκ του γωνιαίου κτιρίου της διασταυρώσεως των οδών Σταμπούλ και Τουσούν, αφήνει την Κοινότητα Αλεξανδρείας, με τας εξής υποχρεώσεις : 1] Εκ των εισοδημάτων ταύτης να εξοφληθή, εάν μέχρι του θανάτου δεν έχη εξοφληθή, χρέος του εις την Λαντ Μπανγκ οφ Ήτζυπτ. 2] Εκ του υπολοίπου να δίδωνται κατ΄ έτος εις την αδελφήν του Αικατερίνην Παντιά Τρεχάκη 250 λίραι. 3] Να διατίθενται κατ΄ έτος ανά 200 λίραι δι΄ ανωτέρας σπουδάς επί τριετίαν : α) Ενός νέου και μιας νέας αποφοίτων των Κοινοτικών Σχολών Αλεξανδρείας, οίτινες θα ήθελον να σπουδάσουν Φιλολογίαν ή οιανδήποτε άλλην επιστήμην πλην του Δικαίου, εις Πανεπιστήμια της Ευρώπης. β) Ενός μαθητού του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, στελλόμενου επί τριετίαν εις Παρισίους, Βερολίνον ή Μιλάνον. Η διαθήκη ορίζει τον τρόπον, καθ΄ ον θα εκλέγωνται οι μαθηταί ούτοι. Το προς την Καν Π. Τρεχάκη κληροδότημα είναι τελείως προσωπικόν. Μετά θάνατον ταύτης, αι κατ΄ έτος 250 λίραι ορίζει όπως διατίθενται (επί τριετίαν) προς τελειοποίησιν σπουδαστού της εν Αθήναις Σχολής Καλών Τεχνών, κατά προτίμησιν γλύπτου ή ζωγράφου. Μετά την εξόφλησιν του προς την Λαντ Μπανγκ χρέους του, ο διαθέτης ορίζει όπως η Κοινότης λαμβάνη εκ των περισσευόντων εισοδημάτων 200 λίρας κατ΄ έτος και διαθέτη ταύτας κατ΄ εκλογήν υπέρ ενός των ιδρυμάτων της¨.

Ας σημειωθεί, πως ο αποκλεισμός της Νομικής από τη διαθήκη του ¨δύναται να εξηγηθή εκ του γεγονότος ότι ο Άλεκ αρκετάς πικρίας εδοκίμασεν εις την ζωήν του εξ υποθέσων, αίτινες είχον σχέσις με την νομικήν επιστήμην και συναφώς ωμίλει εις τους φίλους του¨…

Πηγές : Τ. Μαλάνος ¨Αναμνήσεις ενός Αλεξανδρινού¨, Αθήνα 1971, σ.σ 88-91 – ¨Κ.Π. Καβάφης : Ο γέρος της Αλεξάνδρειας¨, Βόλος 1996, σ. 2 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 4-17/1/1917, 2-15/12/1920, 3-16/3/1922, 26/3/1932, 28/3/1932, 29/3/1932, 31/3/1932, 4/4/1932, 5/4/1932 – ¨Σκριπ¨, Αθήνα 29/3/1927 – ¨Μπουκέτο¨, Αθήνα 19/9/1926 – www.backstage.ekalexandria.org (22/11/2016) – www.elenipapadaki.blogspot.gr (22/11/2016)

 

Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ