Category: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η λογοτεχνία των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας, με κορυφαίο εκπρόσωπο τον Κωνσταντίνο Καβάφη, αποτελεί τον κεντρικό άξονα της πνευματικής ζωής της παροικίας.

Την περίοδο κατά την οποία ο Καβάφης φτάνει στην εκφραστική του ακμή, είναι και η εποχή που παρατηρείται άνθηση στα αλεξανδρινά γράμματα. Πρόκειται για το διάστημα που ξεκινάει το 1904 με την κυκλοφορία του «πρώτου τεύχους» με 14 ποιήματα του Καβάφη και ολοκληρώνεται με τη δημιουργία του τελευταίου καβαφικού ποιήματος το 1933.  Μέσα σε αυτά τα τριάντα περίπου χρόνια ο Καβάφης δημοσιέυει πληθώρα ποιημάτων και πεζών έργων, τα οποία ακολουθούν την ιδιόρυθμη εκδοτική τακτική των αυτοτελών μονοφύλλων, που εγκαινίασε το 1891 με τη δημοσίευση του ποιήματος του «Κτίσται».

Την περίοδο αυτή την εμφάνιση τους κάνουν σημαντικά φιλολογικά και πολιτιστικά περιοδικά, όπως η «Νέα Ζωή», το «Σεράπιον», «Αλεξανδρινή Τέχνη», «Ο Φάρος» και άλλα. Παράλληλα εμφανίζονται δημιουργοί που με το έργο τους συνέβαλαν στην πρόοδο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως είναι ο Πέτρος Μάγνης, ο Γλαύκος Αλιθέρσης, ο Παύλος Γνευτός. Αλλά πολλοί και σημαντικοί είναι και η κριτική τέχνης, οι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι, με σημαντικότερους τους, Γιώργο Βρισιμιτζάκη, Δημητρό Ζαχαριάδη, Τίμο Μαλάνο, Διονύσιο Οικονομόπουλο, Χριστόφορο Νομικό, Ευγένιο Μηχαηλίδη, Πήλιο Ζάγρα και Γεώργιο Σκληρό.

Μετά την παραπάνω εποχή λίγοι είναι αυτοί που θα ξεχωρίσουν. Η ποιήτρια Ευαγγελία Παλαιολόγου-Πετρώνδα και ο ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης, οι πεζογράφοι Γ. Φιλίππου-Πιερίδης, Α. Ιννίνο, Μ. Ρουσσιάς, Β. Γρατσέας, οι κριτικοί και μελετητές Μ. Γιαλουράκης, Μ. Χαλβατζάκης, Ε. Χατζηανλεστης, Γ. Παπουτσάκης. Βέβαια δε μπορούμε να μην αναφέρουμε το μεγάλο πεζογράφο και κριτικό Στρατή Τσίρκα, το έργο του οποίου είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την πολιτική του δράση, με τη φελάχικη και αστική ζωή της Αιγύπτου και με την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Το 1937 έκανε την εμφάνιση του με το ποίημα «Οι φελλάχοι». Το 1957 έγραψε τη νουβέλα «Νουρεντίν Μπόμπα» σχετικά με την εθνικοποίηση του Σουέζ. Ανάμεσα στα έτη 1961-1965 γράφει την τριλογία του «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Το 1976 εκδίδει την «Χαμένη Άνοιξη» το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει.

Μια τόσο πλούσια σε πνευματική κίνηση και σε παραγωγή πολιτισμού παροικία δε μπορούσε παρά να έχει και αξιόλογη παρουσία στα εικαστικά. Στην Αλεξάνδρεια γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος Παρθένης, δημιουργός γνωστών έργων. Ο Δημήτριος Λίτσας εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια από το 1914 μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Μίκης Ματσάκης εργάστηκε για πάρα πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια, όπου ανέλαβε αγιογραφήσεις ναών, με σημαντικότερη αυτή του Ευαγγελισμού. Άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες ήταν οι Γιάννης Κεφαλληνός, Θάλεια Φλωρά-Καραβία, Μένης Αγγελόπουλος, Ανατολής Λαζαρίδης, Γιάννης Μηταράκης, Αριστείδης Παπαζώρζ, Νίκος Γώγος, Γιάννης Μαγκανάρης, Κλέα Μπαντάρο, Αντώνης Νίνος κ.α.

Στη μουσική η Αλεξάνδρεια έβγαλε γνωστούς μουσικούς και τραγουδιστές όπως η Λίλα Λαλαούνη, ο Αλέξανρος Γκρεκ, ο Τ. Γιαννόπουλος, η Ελένη Λοΐζου, η Πολυξένη Παφίτη-Σουλιώτη, Σ. Βαρβαρέσος, Ζώρζ Μουστακί, Ντέμης Ρούσσος, Σούλη Σαμπάχ, Δάκης, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Μάνος Λοϊζος.

Αλλά και στο θέατρο και τον κινηματογράφο προσέφερε η Αλεξάνδρεια, με ηθοποιούς όπως ο Ντίνος Ηλιόπουλος, η Μαίρη Γιατρά-Λεμού, ο Τέλης Ζώτος.

Εφημερίδες

Τον Ιούλιο του 1862, ο Διονύσιος Οικονομόπουλος και ο Σπύρος Φερενδίνος εξέδωσαν στην Αλεξάνδρεια το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Η Αίγυπτος», που ήταν και η πρώτη ελληνική εφημερίδα επί αιγυπτιακού εδάφους. Το 1865 ακολούθησε «Ο Αιγύπτιος Αετός», ενώ σιγά-σιγά εμφανίζονταν και οικονομικού ενδιαφέροντος εφημερίδες, απόδειξη των αυξανόμενων ελληνικών εμπορικών συμφερόντων στην πόλη και ευρύτερα στην περιοχή. Τέτοια φύλλα ήταν η «Ηχώς» (1868-1869), ο «Ερμής» (1869), τα «Ημερήσια Νέα» (1870-1881) κ.α. Η εφημερίδα «Ελπίς» του Π. Καζώτη ήταν η πρώτη που κατόρθωσε να ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες και να εκδίδεται από το 1873 έως και το 1902.

Νέα εποχή για τον ελληνικό τύπο της Αλεξάνδρειας αποτελεί η έκδοση του «Τηλέγραφου» το 1880 από τον Ξενοφώντα Σάλτη. Ο «Τηλέγραφος» υπήρξε από τις μακροβιότερες ελληνικές εφημερίδες της Αιγύπτου, έχοντας απήχηση μέχρι την Αθήνα. Την ίδια χρονιά εκδίδονται και η «Ομόνοια» και ο «Ταχυδρόμος», οι οποίες μετά από κάποιο διάστημα συγχωνεύθηκαν με το όνομα «Ομόνοια-Ταχυδρόμος». Με τη νέα αυτή μορφή και παρά τις σύντομες διακοπές, η εφημερίδα συνέχισε να εκδίδεται μέχρι και το 1985.

Άλλες εφημερίδες, αν και λιγότερο μακρόβιες, ήταν η «Ανατολή» (1932-1960), η «Εφημερίς» (1910-1961) και ο «Πάροικος» (1953-1961).

 

Περιοδικός Τύπος

Στα τέλη του 19^ου αιώνα αρχίζουν να κυκλοφορούν και ελληνικά περιοδικά, κυρίως λογοτεχνικού ενδιαφέροντος. Από τα πρώτα είναι ο «Εικοστός Αιών» και ο «Κόσμος». Τη διαφορά όμως θα την κάνουν με την εμφάνιση τους η «Νέα Ζωή» (1904) και τα «Γράμματα» (1910). Το πρώτο αποτελούσε έκδοση του ομώνυμου φιλολογικού συλλόγου, ο οποίος ιδρύθηκε από τους Κ. Πάγκαλο, Π. Πετρίδη, Ρ. Ραδόπουλο, Κ. Σκαμπόπουλο, Π. Συμεωνίδη και Κ.Ν. Κωνσταντινίδη. Τα «Γράμματα» εμφανίστηκαν ως αντίδραση στην αμφίσημη στάση της «Νέας Ζωής» σχετικά με το γλωσσικό ζήτημα της εποχής.

Από το αρχικό εκδοτικό σχήμα της «Νέας Ζωής» προέκυψε, με πρωτοβουλία του Πέτρου Μάγνη, ακόμα ένα λογοτεχνικό περιοδικό, το «Σεράπιον», ενώ αξιόλογη παρουσία είχαν και τα περιοδικά «Αργώ», «Σκέψη», «Αλεξανδρινή Τέχνη» κ.α.

Από αυτή τη σύντομη παρουσίαση δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και ορισμένα σατυρικά περιοδικά, όπως τα ετήσια «Σάταν», «Τράκα Τρούκα» κ.α.

 

Πατριαρχικά περιοδικά έντυπα

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα περιοδικά έντυπα του Πατριαρχείου, ο «Εκκλησιαστικός Φάρος», με διάρκεια ζωής πάνω από 40 χρόνια, του παράρτημα του «Πάνταινος», τα «Ανάλεκτα» κ.α.

(Πηγές: Η εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων στην Αίγυπτο, Αθήνα: Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, 1997.

Κοιτίδες πολιτισμού, τ. 2, Αλεξάνδρεια, Αθήνα: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (ένθετο εφημερίδας), 2011.

Σουλογιάννης, Ε.Θ. Η θέση των Ελλήνων στην Αίγυπτο, Αθήνα: Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, 1999

Χατζηφώτης, Ι.Μ. Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου Ελληνισμού, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1999.)

Με την άφιξη των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια, την οργάνωση τους και την οικονομική τους ανάπτυξη, αρχίζει και η ίδρυση συλλόγων και σωματείων με ποικίλες δραστηριότητες. Οι σύλλογοι και τα σωματεία κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων.

Φιλανθρωπικά Σωματεία

Το παλαιότερο φιλανθρωπικό σωματείο της Αλεξάνδρειας είναι η Φιλόπτωχος Εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1894 και είχε ως πρώτη πρόεδρο τη Ζωή Γρυπάρη. Σκοποί του σωματείου ήταν η παροχή φαρμάκων, ιατρικής περίθαλψης, παροχής τροφής και κλινοσκεπασμάτων, η καταβολή ενοικίων και η χρηματική ενίσχυση των απόρων. Εκτός από τη Ζωή Γρυπάρη, στην προεδρεία της Φιλοπτώχου διακρίθηκε και η Βιργινία Μπενάκη.

Το μακροβιότερο φιλανθρωπικό σωματείο υπήρξε η Ελληνική Ένωση «Αισχύλος-Αρίων», η οποία ιδρύθηκε το 1905 και λειτούργησε έως και το 1990, χρονιά που μετέφερε όλες τις δραστηριότητες της στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας. Ο «Αισχύλος-Αρίων» καλύπτει πολλούς και ποικίλους τομείς, όπως εθνικούς , φιλανθρωπικούς, εκπαιδευτικούς, θεατρικούς, πνευματικούς κλπ. Σημαντικοί πρόεδροι του «Αισχύλου-Αρίωνος» υπήρξαν ο Κ. Δημητριάδης, ο Κ. Παπάς, ο Β. Σαράντης, ο Π. Χατζηπάνος, ο Γ. Αναστασιάδης, ενώ τελευταίος πρόεδρος ήταν ο Α. Κουλάδης. Στα πλαίσια του «Αισχύλου-Αρίωνος» λειτούργησε ημερήσιο δημοτικό σχολείο, άσυλο ορφανών (με έδρα το Κανισκέρειο) και νυχτερινές σχολές ξένων γλωσσών με δωρεάν φοίτηση για τα παιδιά της παροικίας.

Το Άσυλο Προστασίας Ελληνίδων, το οποίο λειτούργησε από το 1907 έως και το 1915 είχε ως στόχο την προστασία και καθοδήγηση νέων κοριτσιών που έρχονταν από την Ελλάδα για δουλειά στην Αλεξάνδρεια. Πρόεδροι του Ασύλου υπήρξαν η Κ. Πηλαβάκη και η Β. Μπενάκη, με δαπάνη της οποίας ιδρύθηκαν και το Μπενάκειο Οικονομικό Συσσίτιο, αλλά και το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο.

Από τα σημαντικότερα φιλανθρωπικά σωματεία στην Αλεξάνδρεια υπήρξε η Ένωση Ελληνίδων «Μάννα», που ιδρύθηκε το 1917 και συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι τη δεκαετία του ’80. Στα πλαίσια λειτουργίας του «Μάννα», το σωματείο, πέρα από το πλούσιο φιλανθρωπικό του έργο, ίδρυσε νηπιοβρεφικό άσυλο, στο οποίο οι εργαζόμενες μητέρες άφηναν κατά τη διάρκεια της ημέρας τα παιδιά τους , ηλικίας 1-7 ετών, στα οποία παρέχονταν τροφή και κάθε αναγκαία παροχή. Επίσης λειτουργούσε και νυχτερινή σχολή για εργάτριες.

Σήμερα, το φιλανθρωπικό έργο όλων αυτών των σωματείων έχει αναλάβει με επιτυχία η Εφορεία Προνοίας της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας.

Μουσικά Σωματεία

Το 1893 ιδρύεται ένα από τα σημαντικότερα μουσικά σωματεία της Ελληνικής παροικίας, η Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας, με πρόεδρο τον Κωνσταντή Συναδινό και διευθυντή της Σχολής το Ναπολέοντα Λαμπελέτ. Στην αρχική αυτή φάση της η Φιλαρμονική έδρευε στην οδό Τουσούν Πασά. Στα πλαίσια της Φιλαρμονικής εκτός από τη μουσική σχολή, λειτουργούσε επίσης ορχήστρα επαγγελματιών μουσικών (Μουσική Εταιρεία), με διευθυντή τον Νικόλαο Συναδινό, αλλά και μπάντα, η οποία από τη δημιουργία της και μέχρι το τέλος της λειτουργίας της ήταν αναπόσπαστο κομμάτι κάθε παροικιακής εκδήλωσης. Από το 1897 έως και το 1902 η σχολή βρέθηκε σε μία περίοδο παρακμής. Έπειτα ξαναρχίζει τη δράση της  με πρόεδρο το Μικέ Συναδινό και διευθυντή το Ντε Μάρτζι. Η σχολή αρχίζει να αποκτά μία πλήρως οργανωμένη οργανοθήκη πνευστών και εγχόρδων. Το 1905 διευθυντής γίνεται ο Ι. Μποργκέζι και η έδρα της Φιλαρμονικής μεταφέρεται στην οδό Νάμπι Ντανιέλ, όπου και παρέμεινε μέχρι και το 1915, χρονιά που η λειτουργία της σχολής διακόπτεται λόγω του πολέμου. Το 1917 επιστρέφει στην ενεργό παρουσία με πρόεδρο το Βας. Σαράντη και έδρα της την Ελληνική Λέσχη. Από το 1917 η Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας λειτουργεί αδιάκοπα, προσφέροντας συναυλίες υψηλού επιπέδου, αλλά και συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις της παροικίας. Η λειτουργία της διακόπτεται οριστικά τη δεκαετία του 1980, με τελευταία πρόεδρο την Καλλιόπη Σούλου.

Το 1902 ιδρύεται ο Μουσικός Όμιλος «Ορφεύς», ο οποίος διέθετε χορωδία και ορχήστρα. Κύριες δραστηριότητες του ήταν οι συναυλίες σε θέατρα και αίθουσες, ενώ σκοπός του Ομίλου ήταν η παροχή δωρεάν διδασκαλίας μουσικής στα παιδιά της παροικίας. Η λειτουργία του «Ορφέα» σταματάει οριστικά το 1914 λόγω του πολέμου.

Το 1909 μουσικό τμήμα ιδρύει και ο «Αισχύλος-Αρίων», το οποίο διέθετε μπάντα, ορχήστρα ερασιτεχνών μουσικών, μανδολινάτα, αλλά και σχολή κλειδοκυμβάλου.

Το 1917 ιδρύονται τρία ακόμα μουσικά σωματεία, ο «Απόλλων», ο «Παρνασσός» και ο «Όμιλος Φιλομουσών», με ποικίλες δραστηριότητες, ενώ το 1923 ιδρύεται στην Αλεξάνδρεια και ελληνικό μουσικό λύκειο με 40 μαθητές και διευθυντή τον Ε. Κορντόνε.

Ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων Αλεξανδρείας «Πτολεμαίος Α’»

Ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων “Πτολεμαίος Α’”, ιδρύθηκε το 1909 και αποτελεί ένα ιστορικό σωματείο με αξιόλογη δράση. Με διαλέξεις και άλλες εκδηλώσεις πνευματικού και επιστημονικού χαρακτήρα, με ομιλητές από το χώρο της διανόησης, της αρχαιολογίας και κάθε επιστημονικού εν γένει πεδίου, ο “Πτολεμαίος”, παρά τα πενιχρά του μέσα, προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανή την ελληνική επιστημονική παρουσία στην Αίγυπτο.

Αρχικός σκοπός της ίδρυσης του “Πτολεμαίου” ήταν ο επιστημονικός και διέθετε τρία τμήματα: ένα ιατρικό, ένα δικηγορικό κι ένα πρακτικών επιστημών. Το πιο δραστήριο από τα τμήματα αυτά ήταν το ιατρικό, δεδομένης και της μεγάλης παρουσίας Ελλήνων γιατρών στην Αλεξάνδρεια (σύμφωνα με αναφορές του Ι. Μ. Χατζηφώτη, στις αρχές του 1950 υπήρχαν στην Αλεξάνδρεια πάνω από 100 Έλληνες γιατροί και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1964, το Ελληνικό Νοσοκομείο “Θεοχάρη Κάτσικα” ήταν ελληνικό ίδρυμα και διέθετε 350 κλίνες).

Πρώτος πρόεδρος του “Πτολεμαίου Α’” υπήρξε ο Κ. Ζαμπακός και Γενικός Γραμματέας ο Ηλίας Καρόπουλος και οι δύο γιατροί. Το 1909 ο Σύλλογος αριθμούσε 150 μέλη, το 1949 170 και σήμερα περίπου 60 (κανονικά και αρωγά). Η πρώτη στέγη του “Πτολεμαίου” ήταν στην οδό Νέμπι Ντανιέλ 1, ενώ το σημερινό εντευκτήριο του “Πτολεμαίου Α’” ήταν το σπίτι της Αγγελικής Παναγιωτάτου, μιας προσωπικότητας, η δράση και η προσφορά της οποίας στην επιστήμη και τα γράμματα αναγνωρίζεται από τον απανταχού Ελληνισμό. Η Αγγελική Παναγιωτάτου (1878-1954), πρώτη φοιτήτρια της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, η οποία δίδαξε επίσης στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αργότερα εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας, υπήρξε για αρκετά χρόνια “ψυχή” του Πτολεμαίου. Η αγάπη της Αγγελικής Παναγιωτάτου για την επιστήμη αποτυπώθηκε και στον επίλογο της ζωής της, στη διαθήκη της, με την οποία άφησε το σπίτι της, ένα διώροφο ιδιόκτητο κτίριο, απέναντι από το Εβραϊκό Νεκροταφείο της Αλεξάνδρειας, στον “Πτολεμαίο” για να συνεχίσει να μεταλαμπαδεύει γνώση και επιστήμη στις επόμενες γενιές.

Οι δραστηριότητες που ανέπτυξε στο παρελθόν ο Σύλλογος, στο διάστημα της πολυετούς λειτουργίας του, απλώθηκαν πολύ πέραν του επιστημονικού πεδίου. Μεγάλη υπήρξε η συνεισφορά του ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν έστειλε πλήρες εξοπλισμένο χειρουργείο εκστρατείας στο μέτωπο, όπως και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο Ι.Μ. Χατζηφώτης, τη φορά αυτή ίδρυσε ειδικό τμήμα, τον Κυανού Σταυρό και είχε σημαντική βοήθεια από την Ένωση Ελληνίδων Κυριών, σωματείο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιό του με πρόεδρο τη γυναίκα του γιατρού Βαλασόπουλου και Γενική Γραμματέα την Παναγιωτάτου. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου, ο Κυανούς Σταυρός του “Πτολεμαίου Α’” ανέλαβε αντιφυματικό αγώνα, ενώ η δράση του συνεχίστηκε και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μάλιστα, όταν επιστρατεύονται οι Αλεξανδρινοί Έλληνες, ο Σύλλογος στελεχώνει το Υγειονομικό Τμήμα του Ελληνικού Στρατού και το σημαντικό έργο του αποτυπώνεται σε έγγραφο, με το οποίο ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εθνικής Άμυνας Παναγιώτης Κανελλόπουλος, εκφράζει- τον Ιανουάριο του 1942, την ικανοποίηση της πατρίδας για την προσφορά των ανθρώπων αυτών. Μεγάλη υπήρξε η προσφορά του “Πτολεμαίου” και στη “μάχη” που έδωσε η Αίγυπτος το 1947, όταν ξέσπασε στην Αλεξάνδρεια επιδημία χολέρας. Και σε αυτή την περίπτωση, οι γιατροί-μέλη του προσέφεραν εντελώς δωρεάν στις υπηρεσίες τους στο Κοινοτικό Νοσοκομείο.

Εκδρομικά, Επαγγελματικά και Εμπορικά Σωματεία

Στην Αλεξάνδρεια λειτούργησαν, παράλληλα, με τα φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά σωματεία, και διάφοροι σύλλογοι με ψυχαγωγικό και επαγγελματικό χαρακτήρα. Συναντάμε έτσι εκδρομικούς συλλόγους, όπως είναι «Οι φίλοι της Υπαίθρου», «Ο Πάν», «Ο Όμιλος Εκδρομέων Αλεξανδρείας», αλλά και επαγγελματικά σωματεία όλων σχεδόν των επαγγελμάτων.

Το 1901 ιδρύθηκε και το Ελληνικό Εμπορικό Επιμελητήριο Αλεξανδρείας, το οποίο συνέβαλε στη δημιουργία των εμπορικών σχέσεων Ελλάδας-Αιγύπτου.

Πηγές:

1) Γιαλουράκης, Μ. Η Αίγυπτος των Ελλήνων, Αθήνα, 1967.

2) Χατζηφώτης, Ι.Μ. Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου ελληνισμού, Αθήνα, 1999.

Η αρχέγονη ελληνική παρουσία στη Νειλοχώρα, άφησε τη σφραγίδα της σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής αιγυπτιακής πραγματικότητας. Μια απλή, αλλά χαρακτηριστική πιστεύουμε έκφανση, είναι και η σχετική ονοματοθεσία οδών της Αλεξάνδρειας, λίστα των οποίων παραθέτουμε, παρμένη από 25ετίας παλιό αιγυπτιώτικο περιοδικό:

Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ερμουπόλεως, Ηλιουπόλεως, Νεοκράτους, Αδριατικής, Αμβροσίου Ράλλη, Γλυμενόπουλου, Αγίου Στεφάνου, Ζιζίνια, Ιπποκράτους, Συναδινού, Δεινοκράτους, Πτολεμαίων, Παλαιού Νοσοκομείου, Πατριαρχείου Γραικών, Αγίου Σάββα, Φαμηλειάδη, Ελευσίνος, Αρχιεπισκοπής, Βολανάκη, Αμπουκίρ, Άδωνιδος, Θηβών, Σταδίου, Γούσιου,Πλάτωνος, Σαλβάγου, Μουσείου, Σεσώστριος, Αβέρωφ, Δ. Αναστάση, Ζαχάρη, Κρήτης, Σμύρνης, Μέμφιδος, Κήπος Αντωνιάδη, Ελληνική Συνοικία, Κλεοπάτρα (στάση).

Ας σημειωθεί πως οι Αιγυπτιώτες που αναφέρονται είχαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνδεθεί με την πόλη είτε μέσω ευεργεσιών, είτε μέσω θέσεων στα δημοτικά της συμβούλια, είτε μέσω σπουδαίας εμπορικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας, είτε μέσω μεγαλοπρεπών κτιρίων που τους ανήκαν. Για παράδειγμα ο Περικλής Γλυμενόπουλος διετέλεσε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κάνοντας γενναίες σχετικές δωρεές, ο Στέφανος Ζιζίνιας είχε ανεγείρει στα 1870 το σπουδαίο ομώνυμο θέατρο, ο Αντώνης Αντωνιάδης δώρισε το 1918 στη Δημαρχία τον ωραιότερο κήπο της πόλης που φέρει το όνομα του, οι Αβέρωφ, Σαλβάγος και Φαμηλιάδης χρηματοδότησαν μεταξύ άλλων την ανέγερση των ομώνυμων σχολών, ο Δ΄ Αναστάσης είχε πληρώσει το 1838 οφειλή του Μωχάμεντ Άλη στην Πύλη ύψους 33.000 πουγκιών, ο Αμβρόσιος Ράλλης διετέλεσε αντιπρόεδρος του Δημαρχιακού Συμβουλίου Αλεξανδρείας (1896-1906), ήταν σύμβουλος του για πάνω από 17 χρόνια, ενώ ήταν ο εισηγητής της μετατροπής των αρχαίων φρουρίων της Αλεξάνδρειας σε κυκλικό πάρκο, ο Γεώργιος Γούσιος ήταν συνιδρυτής και πρόεδρος του Μορφωτικού Συλλόγου ¨Αθήναιον¨, στο οποίο οφείλεται η ίδρυση του Ελληνο-Ρωμαϊκού Μουσείου Αλεξανδρείας, στο οποίοπροσέφεραν τις συλλογές τους οι Συναδινός, Γλυμενόπουλος και Αντωνιάδης,ο Άγγελος Βολανάκης πρότεινε το 1909 να ανεγερθεί Δημαρχιακό Στάδιο στην πόλη, ενώ το 1910 εξελέγη μέλος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, εκπροσωπώντας την Αίγυπτο επί 25 χρόνια, οι Κ. και Εμμ. Ζαχάρης υπήρξαν οι πρωτοπόροι της εκβιομηχάνισης της Αιγύπτου με το μηχανουργείο και κατόπιν το σχετικό εργοστάσιο τους, στο οποίο ανελάμβαναν κατασκευές γεφυρών, ποταμόπλοιων, επιδιορθώσεις πλοίων, κ.ά.

Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Η αιτία της ίδρυσης του Εκπαιδευτικού Ομίλου Αλεξανδρείας δεν ήταν άλλος από αυτόν για τον οποίο ιδρύθηκε ο αντίστοιχος όμιλος της Αθήνας το 1910· η προώθηση της νέας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που συντελούνταν ήδη στην βενιζελική Ελλάδα και στόχο είχε τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης μέσα από την έμφαση στην στοιχειώδη εκπαίδευση, την προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες και την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας. Έχοντας αυτά ως στόχο μια ομάδα προοδευτικών Αιγυπτιωτών διανομούμενων αποφάσισε να συγκροτήσει στα τέλη του 1918 – αρχές του 1919 τον Εκπαιδευτικό Όμιλο Αλέξανδρείας (Ε.Ο.Α.)

Η αρχή έγινε με τον δάσκαλο, του Κοινοτικού σχολείου του Καφρ Ελ Ζαγιάτ, Α. Μαρσέλο, ο οποίος παραιτήθηκε λόγω αντιδράσεων στη μεταρρυθμιστική του προσπάθεια και αποφάσισε να ιδρύσει ένα δικό του Πρότυπο σχολείο εκεί από το Φεβρουάριο του 1918.

Αναζητώντας υποστηρικτές, αποτάθηκε με επιστολή τον Αύγουστο του 1918 στον Ν. Ζελίτα (Στέφανος Πάργας), εκδότη του λογοτεχνικού περιοδικού Γράμματα, ενός περιοδικού που υπερασπιζόταν τη δημοτική γλώσσα. Ο Πάργας και οι γύρω από αυτόν φαίνεται πως  ανταποκρίθηκαν άμεσα στην έκκληση του Μαρσέλου για υποστήριξη. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα για ίδρυση ενός Εκπαιδευτικού Ομίλου στην Αίγυπτο, συσπειρωμένου γύρω από το Πρότυπο σχολείο του Μαρσέλου

Τα εγκαίνια του Πρότυπου πραγματοποιήθηκαν στις 2 Νοεμβρίου 1918  και κατά τη διάρκεια της τελετής πρέπει να έγινε αναγγελία της σύστασης του Ομίλου από τον Γ. Σκληρό. Στα πλαίσια μιας διαφωτιστικής εκστρατείας που ξεκίνησε άμεσα, ώστε να γίνει γνωστό το έργο του Πρότυπου και οι στόχοι του Ε.Ο.Α., ο Μαρσέλος μίλησε στην Αλεξάνδρεια λίγες μέρες αργότερα για «Το εκπαιδευτικό ζήτημα και το ‘Πρότυπο Σχολείο’». Στην κατεύθυνση της διαφώτισης του κοινού σχετικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση βοήθησε πολύ και ο Τύπος, όπου στα τέλη του 1918 και στις αρχές του 1919 γράφονταν πολλά θετικά για τον Ε.Ο.Α. και το Πρότυπο. Έτσι, ο Ε.Ο.Α. κέρδιζε φίλους ανάμεσα στους ιθύνοντες της παροικίας, ενώ στόχευε και στην προσέλκυση ευρύτερων παροικιακών στρωμάτων. Την ίδια εποχή συγκροτήθηκε μια προσωρινή εξαμελής Επιτροπή από τους  Γ. Καραπάνο, Β. Παυλίδη, Στ. Πάργα, Κ. Παπά, Α. Σαράτση και Δ. Φιλιππίδη, η οποία συνέταξε ένα πρόχειρο καταστατικό, προκειμένου να  συζητηθεί από τους ενδιαφερόμενους, πριν ψηφιστεί.

Το Καταστατικό ψηφίσθηκε σε Γενική Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε υπό την προεδρία του Καραπάνου σε ενθουσιώδη ατμόσφαιρα στις 12 Ιανουαρίου 1919 στην αίθουσα του Συλλόγου Ελλήνων Επιστημόνων “Πτολεμαίος Α’”. Αποτελείται από 16 άρθρα και είναι διαρθρωμένο σε πέντε μέρη. Με τα δύο πρώτα άρθρα ορίζεται ότι σκοπός του Ε.Ο.Α. ήταν η αναμόρφωση της ελληνικής παιδείας στην Αίγυπτο, ενώ θα ενδιαφερόταν και «για κάθε ζήτημα σχετικό με την πνευματική και καλλιτεχνική εκδήλωση του Ελληνισμού της Αιγύπτου και θα προσπαθούσε να γίνεται συχνότερη και στενότερη η πνευματική του επικοινωνία με την Ελλάδα». Για να τα επιτύχει όλα αυτά, θα χρησιμοποιούσε διαλέξεις, μαθήματα, περιοδικά, εφημερίδες, πρότυπα σχολεία, παιδαγωγικά μουσεία, διδασκαλικά συνέδρια και κάθε άλλο κατάλληλο μέσο.

Στο τρίτο άρθρο του Καταστατικού αναφέρεται ως έδρα του Ομίλου η Αλεξάνδρεια, γεγονός που αποδεικνύει πως ο Ε.Ο.Α. αποτέλεσε αυτόνομο σύλλογο και όχι παράρτημα του αντίστοιχου στην Αθήνα. Στην υπόλοιπη Αίγυπτο θα ιδρύονταν τμήματα, τα οποία σε πρώτη φάση θα ήταν εξαρτημένα από την Αλεξάνδρεια και στην πορεία θα μπορούσαν να αποκτήσουν πρωτοβουλία και ανεξαρτησία». Ένα τέτοιο τμήμα του Ε.Ο.Α. λειτουργούσε στο Κάιρο, όπου ζούσε ο Γ. Σκληρός. Το τμήμα αυτό συστήθηκε τυπικά στις 9 Μαρτίου σε συγκέντρωση τριάντα περίπου μελών που έθεσαν ως στόχο την ίδρυση Πρότυπου και την οργάνωση διαλέξεων και εξέλεξαν διοικητική επιτροπή με πρόεδρο τον Γ. Σκληρό, γραμματέα τον Π. Σταυρινό και μέλη τους Γ. Χέλμη, Μ. Μαύρο, Μ. Συριώτη και Α. Διαμαντή. Οπωσδήποτε, η Αλεξάνδρεια προτιμήθηκε ως έδρα, εφόσον στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον της  ήταν ευκολότερο να ευδοκιμήσουν οι ιδέες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, που προβάλλονταν από κοινωνικούς παράγοντες κοντά στην ηγετική ομάδα της Ελληνικής Κοινότητας και καλύπτονταν από τους εκπροσώπους της Ελληνικής Κυβέρνησης, ως ιδέες που εξέφραζαν την κυβερνητική πολιτική. Ως Γενικός Πρόξενος υπηρετούσε τότε ο Κανελλόπουλος, φίλος του Ε.Ο.Α., ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Ανδρέα Δελμούζο, αδελφό του Αλέξανδρου και μέλους του Ε.Ο. Αθήνας.

Με άλλα άρθρα του Καταστατικού ορίζεται ότι τη διοίκηση του Ε.Ο.Α. ασκούσε μια Γενική Επιτροπή που εκλεγόταν για δύο χρόνια από τακτική Συνέλευση των μελών. Η πρώτη Γενική Επιτροπή που εξελέγη από την ιδρυτική Συνέλευση, ήταν εννεαμελής και την αποτελούσαν τα έξι μέλη της προσωρινής επιτροπής καθώς και οι Κ. Δέλτας, Αντ. Μπενάκης και Μ. Κρενδιρόπουλος. Μετά από λίγες μέρες, στην πρώτη συνεδρία της Γενικής Επιτροπής ορίστηκαν Πρόεδρος ο Κ. Δέλτας, Αναπληρωτής Πρόεδρος ο Μπενάκης, Γενικός Γραμματέας ο Παυλίδης, Ταμίας ο  Πάργας και Έφοροι τα υπόλοιπα μέλη.

Μέλη του Ε.Ο.Α. εγγράφονταν όσοι το ζητούσαν, μετά από έγκριση της Γ. Επιτροπής. Επίτιμα μέλη ονομάζονταν όσοι προσέφεραν εξαιρετικές υπηρεσίες στην εκπαιδευτική ιδέα και ιδρυτές όσοι συμμετείχαν στην πρώτη Γενική Συνέλευση και ψήφισαν το Καταστατικό. Πόσοι ακριβώς αριθμητικά ήταν οι ιδρυτές δε γνωρίζουμε. Στον τύπο της εποχής πάντως καταγράφηκε πως στην ιδρυτική Συνέλευση παρευρίσκονταν πάνω από πενήντα, παρουσία επιστημόνων, λογίων, ισχυρών παραγόντων της εκπαιδευτικής ζωής, όπως ο Παλαιολόγος Γεωργίου, Γενικός Διευθυντής των Κοινοτικών Σχολείων της Αλεξάνδρειας και ο σχολάρχης Ι. Γκίκας, καθώς και του Τύπου, όπως οι Ν. Καραβίας και Κασιμάτης, διευθυντές της «Εφημερίδος» και των  «Νέων» αντίστοιχα.

Η κοινωνική σύνθεση της ιδρυτικής ομάδας αποτελείται από μια ομάδα αστών διανοούμενων με ευρεία παιδεία, ανάμειξη στην πολιτική ζωή και ενδιαφέρον για την πνευματική κίνηση, εξειδικευμένες γνώσεις, κοινωνικό κύρος και οικονομική επάρκεια, η οποία εξασφαλιζόταν κυρίως από την άσκηση του επαγγέλματος και από τις κοινωνικές σχέσεις που συνεπάγεται.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι πολλοί από τους ιδρυτές του Ε.Ο.Α. ήταν -ή έγιναν στην πορεία- μέλη και του Ε.Ο. Αθήνας, ο οποίος κατά την περίοδο 1910-27 αριθμούσε 54 μέλη στην Αίγυπτο. Έτσι, τα 8 από τα 9 μέλη της Γενικής Επιτροπής του Ε.Ο.Α. ήταν μέλη και του αθηναϊκού Ομίλου. Στους ιδρυτές του Ε.Ο.Α. συγκαταλέγονται και οι Π. Πετρίδης και ο Ι. Ιορδανίδης, Α. Μαρσέλος και Κ. Φλώρης μέλη, επίσης, του Ομίλου της Αθήνας.  Τα κοινά μέλη δεν αποτελούν τη μόνη σχέση του Ε.Ο.Α. με τον αθηναϊκό Όμιλο. Το ιστορικό ενδιαφέρον προκαλούν και οι επαφές του Ε.Ο.Α. με τον Αλέξανδρο Δελμούζο.

Ο Ε.Ο.Α. στην Αλεξάνδρεια, με έδρα του το Κατάστημα του Μικρασιατικού Συνδέσμου στην οδό Βολανάκη 4, ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, όπως και στο Κάιρο. Κύριος στόχος του ήταν η υποστήριξη στο Πρότυπο σχολείο του Καφρ ελ Ζαγιάτ, αλλά και η ίδρυση νέων ανάλογων σχολείων. Προς την κατεύθυνση αυτή ενεργοποιήθηκε άμεσα το τμήμα του Καΐρου. Στα τέλη Ιανουαρίου, σε μια πρώτη συγκέντρωση στο σπίτι των αδελφών Βάθη, αποφασίσθηκε να ξεκινήσει διαφωτιστική εργασία με διαλέξεις και να ιδρυθεί Πρότυπο Δημοτικό στο Κάιρο το καλοκαίρι. Το σχέδιο ανέλαβε να προωθήσει μια εκτελεστική επιτροπή από τους Σκληρό, Σταυρινό και Χέλμη. Ο τελευταίος, μάλιστα, προσφέρθηκε να μισθώσει οίκημα για το πρώτο έτος. Αλλά, παρά την αρχική αισιοδοξία, το σχέδιο δεν προχώρησε. Οι συζητήσεις αναθερμάνθηκαν το καλοκαίρι, με την προοπτική να αναλάβει το σχολείο ο Ιορδανίδης, που δεν επιθυμούσε να συνεχίσει τη μεταρρυθμιστική του προσπάθεια στο Κοινοτικό σχολείο του Ζαγαζίκ. Μάλιστα, ο Μαρσέλος με τον Ιορδανίδη επισκέφθηκαν τον Σκληρό, για να προωθήσουν το σχέδιο. Φαίνεται, όμως, πως οι τεχνικές δυσκολίες, το συντηρητικό περιβάλλον του Καΐρου, η πολεμική στα πρόσωπα του Μαρσέλου και του Ιορδανίδη από μερίδα του καϊρινού τύπου, καθώς και η ασθένεια του Σκληρού οδήγησαν στην εγκατάλειψη του σχεδίου.

Η παραίτηση του Ιορδανίδη από τη διεύθυνση του σχολείου του Ζαγαζίκ ενεργοποίησε τον Όμιλο και στην Αλεξάνδρεια. Σε Γενική Συνέλευση τον Ιούλιο, αποφασίστηκε να υποστηριχτεί  ηθικά και υλικά ο Ιορδανίδης και ανατέθηκε σε μια επιτροπή να συνεννοηθεί άμεσα μαζί του για την ίδρυση Πρότυπου σχολείου. Όμως, η επόμενη ΓΣ, ένα μήνα αργότερα, κατέληξε ότι η ίδρυση Πρότυπου στην Αλεξάνδρεια δεν ήταν δυνατή εκείνη τη σχολική χρονιά για οικονομικούς, εκπαιδευτικούς και τεχνικούς λόγους. Ταυτόχρονα, επειδή αναγνώρισε ότι η πολύτιμη συνεργασία του Ιορδανίδη θα προήγαγε το έργο του Ομίλου, αποφάσισε να προσληφθεί με την ιδιότητα του Τεχνικού Συμβούλου του Ε.Ο.Α., προκειμένου να εργαστεί ως τακτικός αναλυτής ειδικών θεμάτων στο Δελτίο που επρόκειτο να εκδοθεί μελλοντικά, να επιστατεί στις εκδόσεις του Ομίλου και να οργανώνει παιδαγωγικές διαλέξεις.

Η οργάνωση διαλέξεων ήταν ένα από τα πεδία όπου δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα ο Ε.Ο.Α. κατά το 1919, εφόσον εκτιμούσε πως θα συντελούσαν ιδιαίτερα στη διαφώτιση του κοινού σχετικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Τον κύκλο άνοιξε ο Μαρσέλος, μιλώντας για «Το εκπαιδευτικό ζήτημα και το ‘Πρότυπο Σχολείο’». Ο ίδιος αργότερα μίλησε με θέμα τη «Συνεργασία Σπιτιού και Σχολείου». Πέντε διαλέξεις έδωσε ο Ιορδανίδης, δύο -«Το Εκπαιδευτικό μας ζήτημα» και «Το Πρότυπο κι ο δάσκαλός του»- ως διευθυντής ακόμη του σχολείου του  Ζαγαζίκ και τρεις για το εκπαιδευτικό σύστημα της Μοντεσσόρι ως Τεχνικός Σύμβουλος του Ομίλου. Άλλη μια διάλεξη έδωσε ο Φιλιππίδης με θέμα τα «Νέα Εκπαιδευτικά Νομοσχέδια». Όλες οι διαλέξεις πραγματοποιήθηκαν στην αίθουσα του Επιστημονικού Συλλόγου Πτολεμαίου. Οι διαλέξεις ήταν προγραμματικός στόχος και του τμήματος Καΐρου. Πράγματι, ο Σκληρός προετοίμασε εκεί κάποιες ομιλίες των Μαρσέλου, Ιορδανίδη και Πάργα, που παραμένει άγνωστο αν πραγματοποιήθηκαν. Τέλος, ο Ιορδανίδης προγραμμάτιζε να παρουσιάσει τη δράση του στο Ζαγαζίκ με διαλέξεις στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο το καλοκαίρι του 1919. Η διάλεξη αυτή πραγματοποιήθηκε, τελικά, στις αρχές του 1920 στην Αλεξάνδρεια.

Η διάλεξη του Μαρσέλου «Συνεργασία Σπιτιού και Σχολείου», όπου τόνιζε πως «Η συνεργασία η πραγματική σχολείου και σπιτιού είναι το μισό της εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως», εκδόθηκε σε αυτόνομο φυλλάδιο από τον Ε.Ο.Α. Η διάλεξη του Δ. Φιλιππίδη πρέπει να αποτέλεσε τη βάση για ένα ακόμη φυλλάδιο με τίτλο «Τα εκπαιδευτικά Νομοσχέδια του Ι. Τσιριμώκου» που εκδόθηκε τότε. Επίσης, κατά το 1919 ο Ε.Ο.Α. εξέδωσε ένα άτιτλο φυλλάδιο για το σκοπό του Ομίλου και μια συναγωγή κειμένων σχετικών με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τίτλο «Από την επίσημη Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα». Επίσης, συζητήθηκε η έκδοση ενός τριμηνιαίου Δελτίου του Ε.Ο.Α., η οποία, όμως, τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Το κενό καλύφθηκε εν μέρει από το περιοδικό Γράμματα. Οι Αιγυπτιώτες συνεργάτες του  τόμου καθώς και τα μέλη της κριτικής ομάδας των Γραμμάτων σχετίζονται στην πλειοψηφία τους με τον Ε.Ο.Α.

Στα Γράμματα είχε γράψει πολλά και ο Μαρσέλος. Παράλληλα, το καλοκαίρι του 1919, εκπόνησε και μια εκτενή μελέτη, όπου εξέθετε τις απόψεις του για τη δημοτική γλώσσα, το αναλυτικό πρόγραμμα κτλ. ως συμμετοχή στον εκπαιδευτικό διαγωνισμό για την κατεύθυνση που θα έπρεπε να ακολουθήσει η στοιχειώδης εκπαίδευση των Αιγυπτιωτών, που είχε προκηρύξει η Κοινότητα Μανσούρας, μια Κοινότητα της αιγυπτιακής ενδοχώρας με προϊστορία στις απόπειρες για εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης. Ο Ε.Ο.Α. αντιμετώπισε θετικότατα το γεγονός, εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία να προωθήσει προοδευτικές εκπαιδευτικές ρυθμίσεις και επιδιώκοντας να δείξει ότι η επιρροή του επεκτεινόταν και σε φορείς εξουσίας, όπως μια Κοινότητα.

Την εποχή εκείνη το Πρότυπο σχολείο του Μαρσέλου ετοιμαζόταν με την υποστήριξη του Ομίλου για τη δεύτερη σχολική χρονιά του, αφού είχε ολοκληρώσει την πρώτη κανονική χρονιά με μια τελετή απονομής των απολυτηρίων τον Ιούνιο του 1919, στην οποία παρευρέθηκαν και παράγοντες του Ε.Ο.Α. Όμως το τοπίο δεν ήταν ανέφελο. Οι συντηρητικοί πάροικοι, που δεν είχαν πεισθεί πως μια αλλαγή στη γλώσσα ή στις μεθόδους θα βοηθούσε στην προσαρμογή στις νέες συνθήκες, κρατούσαν εχθρική στάση απέναντι σε προτάσεις που έμοιαζαν επαναστατικές και αμφισβητούσαν καθιερωμένες ισορροπίες. Ο Μαρσέλος συναντούσε αντιδράσεις που στην αρχή του φαίνονταν αστείες, αλλά στη συνέχεια άρχισαν να τον κουράζουν. Οι ίδιες αντιδράσεις ανάγκασαν και τον Ιορδανίδη να παραιτηθεί από τη διεύθυνση του σχολείου του Ζαγαζίκ.

Απέναντι στις αντιδράσεις, ο Ε.Ο.Α. κρατούσε μετριοπαθή στάση, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι ακολουθεί την επίσημη ελλαδική εκπαιδευτική πολιτική. Χαρακτηριστικός είναι και ο τίτλος του φυλλαδίου «Από την επίσημη Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα». Με αυτή την προοπτική αναφέρεται στον Ε.Ο.Α. και ο Μαρσέλος στο τέλος της διάλεξής του «Συνεργασία Σπιτιού και Σχολείου». Το ίδιο επισημαίνει σε διάφορα σημεία της εργασίας, με την οποία συμμετείχε στο Διαγωνισμό της Κοινότητας Μανσούρας. Με μετριοπάθεια  αντιμετωπίζει ο Ε.Ο.Α. και το γλωσσικό ζήτημα.

Όλες αυτές οι δραστηριότητες επικεντρώνονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα εκπαιδευτικά. Στο Καταστατικό του Ομίλου, όμως, εξαγγέλλονταν και δραστηριότητες με καθαρά πολιτιστικό χαρακτήρα, όπως οι θεατρικές εκδηλώσεις. Έτσι, ο Ε.Ο.Α. το καλοκαίρι ανέβασε με επιτυχία μια θεατρική παράσταση. Στα πλαίσια αυτά, αλλά και με στόχο την προώθηση του δημοτικισμού, ο Όμιλος ξεκίνησε και μια σειρά λογοτεχνικών διαλέξεων, που εγκαινιάστηκαν το 1919 με δύο διαλέξεις του Πάργα και συνεχίστηκαν το επόμενο έτος.

Το 1921 τερματίζεται η λειτουργία του Προτύπου σχολείου λόγω οικονομικών δυσκολιών και την ίδια χρονιά τερματίζεται και η λειτουργία του Ε.Ν.Ο.Α.

(Πηγές:1)http://www.eriande.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio3/praltika%2011/papadimitriou.htm

2)Χατζηφώτη, Ι.Μ. Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου ελληνισμού 19^ος-20^ος αιών, Αθήνα, 1999.)

Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας μαζί με τις εμπορικές και κοινωνικές τους δραστηριότητες, από νωρίς άρχισαν να ασχολούνται οργανωμένα και με τον αθλητισμό, ιδρύοντας αθλητικούς συλλόγους.

Ο αρχαιότερος υπήρξε ο γυμναστικός σύλλογος “Μίλων” που ιδρύθηκε το 1873. Υπήρξε ο πρώτος αθλητικός σύλλογος της Αιγύπτου και διατηρήθηκε σε λειτουργία σχεδόν 40 χρόνια. Ο “Μίλων” διατηρούσε γυμναστήριο με αποδυτήρια και λουτρά κοντά στον Ι.Ν. του Αγίου Σάββα, σε χώρο που του παραχωρήθηκε από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο Δ’. Οι αθλητές του συλλόγου πραγματοποιούσαν γυμναστικές επιδείξεις σε όργανα της ενόργανης γυμναστικής, καθώς και στην αναρρίχηση. Μια από τις σημαντικότερες δραστηριότητες του συλλόγου ήταν η διοργάνωση “Παναιγύπτιων Αγώνων” που έλαβαν μέρος αθλητές από την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο. Το 1910 το γυμναστήριο του Μίλωνα μεταφέρθηκε στην περιοχή Σάτμπι, σε έκταση που παραχωρήθηκε από το Δήμο της πόλης. Την περίοδο αυτή εκτός από το γυμναστικό και αθλητικό, διατηρούσε επίσης και τμήματα ξιφασκίας, τέννις και σκοποβολής, για την οποία είχε δημιουργήσει Σκοπευτήριο. Η ίδρυση το 1905 του “Ομίλου Φιλάθλων Αλεξανδρείας” είχε ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό των Ελλήνων αθλητών με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση του Μίλωνα. Ως το 1912 ήταν ενεργό σωματείο, λαμβάνοντας την ίδια χρονιά μέρος στους Πανελλήνιους Αγώνες στο Παναθηναϊκό στάδιο, όπου ο αθλητής του συλλόγου Λουγγής πήρε χρυσό μετάλλιο στα 110μ. με εμπόδια. Το ξέσπασμα των Βαλκανικών πολέμων το 1912 οδήγησε στη διάλυση του. Το 1931 ο σύλλογος ιδρύεται ξανά με πρωτοβουλία των Α. Καπώνη, Γ. Ταράφτη, Ε. Λαλαΐτη, Ν. Πατρικίου και Δ. Κοντόπουλου. Στη νέα του περίοδο καλλιέργησε διάφορα αθλήματα με σημαντικές διακρίσεις. Η δράση του ανακόπηκε με το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά από το 1945 επανέλαβε τη δράση του μέχρι και το 1950, χωρίς όμως επιτυχία.

Ο “Όμιλος Φιλάθλων Αλεξανδρείας” ιδρύθηκε το 1905 στην Αλεξάνδρεια και ήταν καθαρά γυμναστικό σωματείο. Πρόεδρος ανέλαβε ο Β. Σαράντης, ο οποίος ήταν μέλος και στο Μίλωνα, και γυμναστής ο Α. Κόκκινος. Ο Όμιλος Φιλάθλων εξασφάλισε γυμναστήριο σε έκταση που παραχώρησε ο Ι. Καζούλης στην περιοχή του θεάτρου Αλάμπρα, την οποία πήραν πίσω οι κληρονόμοι του με το θάνατο του τελευταίου το 1907, αναγκάζοντας τον Όμιλο να αναστείλει τις δραστηριότητες του έως το πρώτο τρίμηνο του 1908, οπότε αναλαμβάνει πρόεδρος ο Δ. Κωνίδας, ο οποίος βρήκε νέο χώρο για γυμναστήριο στην οδό Γερμανίας. Στις 8 Μαΐου 1909 ο Όμιλος διοργάνωσε εσωτερικούς αθλητικούς αγώνες για πρώτη φορά, οι οποίοι περιελάμβαναν αγωνίσματα στίβου, άρσης βαρών, πάλης και διελκυνστίδας. Αλλά η σημαντικότερη δραστηριότητα που πραγματοποίησε ο Όμιλος στη βραχύχρονη ζωή του ήταν η διοργάνωση στς 18-20 Μαρτίου 1910 του Πανελλήνιου πρωταθλήματος στίβου και ταυτόχρονα των Παναιγύπτιων Αγώνων. Ήταν η μοναδική φορά που το Πανελλήνιο πρωτάθλημα έγινε στην Αίγυπτο. Για το σκοπό αυτό κατασκευάστηκαν ξύλινες εξέδρες στο στάδιο χωρητικότητας 6.000 θεατών. Στους αγώνες μετείχαν συνολικά 30 σύλλογοι και 230 αθλητές από την Αθήνα, τη Σμύρνη, την Πάτρα και άλλες πόλεις του Ελληνισμού. Μετά τη διοργάνωση των αγώνων το μέλλον του Ομίλου φάνταζε λαμπρό, ωστόσο η επιστράτευση πολλών Ελλήνων της Αλεξάνδρειας λόγω των Βαλκανικών πολέμων, είχε ως αποτέλεσμα να περιπέσει ο Όμιλος σε αδράνεια. Το γυμναστήριο μεταφέρθηκε στο Σάτμπι και ουσιαστικά ενοποιήθηκε με την Αθλητική Ένωση Ελλήνων Αλεξανδρείας.

Το 1910 ιδρύθηκε ο Ελληνικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος Αλεξανδρείας από τους Έλληνες αθλητές, που κάθε Κυριακή πρωί έπαιζαν ποδόσφαιρο στο γήπεδο Ρόν Πουάν. Με την ίδρυση του ο Ποδοσφαρικός Όμιλος άρχισε να χρησιμοποιεί ως γήπεδο το στάδιο του Σάτμπι με ενοίκιο που πλήρωνε ο πρόεδρος Αλέξανδρος Μπενάκης. Μεταπολεμικά ο Όμιλος συγχωνεύθηκε με την Αθλητική Ένωση Ελλήνων Αλεξανδρείας, αποτελώντας το ποδοσφαρικό τμήμα της.

Ο “Κρατίνος” διαδέχθηκε το 1919 τους γυμναστικούς συλλόγους που διαλύθηκαν. Αρχικά είχε το γυμναστήριο του στο Ατταρίν. Μετά το μετέφερε στη συνοικία Παολίνο του Μοχάραμ-Μπέι. Πρόεδρος του ήταν ο Ι. Σαριδάκης. Η λειτουργία του Κρατίνου κράτησε λίγα χρόνια.

Το 1922 ιδρύθηκε ο ποδοσφαιρικός σύλλογος “Άρης” που από το 1925 επεξέτεινε τις δραστηριότητες του στο χώρο του αθλητισμού και εγκατέστησε γυμναστήριο κοντά στο καζίνο “Μπελβεντέρε” σε έκταση που του παραχώρησε ο Ι. Καζούλης και ο Σύνδεσμος Ελλήνων Μικρασιατών.

Η Αθλητική Ένωση Ελλήνων Αλεξάνδρειας είναι Ελληνικός αθλητικός σύλλογος με έδρα την Αλεξάνδρεια. Ιδρύθηκε το 1910 με χρώματα το μπλε και άσπρο και έμβλημα το δικέφαλο αετό με ανοιχτά φτερά. Στην πολύχρονη ιστορία της η Ένωση διέθετε τμήματα ποδοσφαίρου αντρών και γυναικών, καλαθοσφαίρισης αντρών και γυναικών, πετοσφαίρισης αντρών και γυναικών, ενόργανης γυμναστικής, κλασικού αθλητισμού, χόκεϊ επί χόρτου και επιτραπέζιας αντισφαίρισης. Διαθέτει ιδιόκτητο οίκημα και αγωνίζεται στο κοινοτικό στάδιο της Ελληνικής Κοινότητας. Το τμήμα στίβου έχει συμμετάσχει σε πολλά πανελλήνια πρωταθλήματα έχοντας αναδείξει πολλούς πανελληνιονίκες. Τον Ιούλιο του 1939 η Ένωση ξεκίνησε την έκδοση αθλητικού περιοδικού με τίτλο: “Αθλητική Ένωσις”, Δελτίον της Αθλητικής Ενώσεως Ελλήνων Αλεξανδρείας, το οποίο εκδιδόταν τουλάχιστον ως το 1975. Στον κλασσικό αθλητισμό η ΑΕΕΑ έχει συμμετάσχει σε πολλά πανελλήνια πρωταθλήματα όπως και στα τοπικά πρωταθλήματα της Αιγύπτου. Έχει αναδείξει πολλούς μεγάλους αθλητές. Πολλοί από αυτούς διετέλεσαν αθλητές της εθνικής ομάδας, όπως η Νικολάου στα 60μ., η Γερολαίμου στο άλμα εις μήκος, δισκοβολία και σφαιροβολία, ο Κ. Βαρότσης στα άλματα, ο Α. Παρόδος επίσης στα άλματα, ο Χατζηκώστας στη σφαιροβολία, οι Γιαννόπουλος και Ασσουάντ στη δισκοβολία, η Κουτλάκη, η Μπορζ, η Άννυ Σοκ, η Σούαρτζ και η Νικολάου στους δρόμους ταχύτητας, η Μαχά στη δισκοβολία, η Βλαστουδάκη στον ακοντισμό που είχε καταρρίψει πολλάκις το Παναιγυπτιακό ρεκόρ. Το 1955 η ΑΕΕΑ κατέκτησε το διασυλλογικό πρωτάθλημα Αιγύπτου με 69 βαθμούς έναντι 68 της Νάσιοναλ Καΐρου, με 6 χρυσά, 5 αργυρά και 7 χάλκινα μετάλλια. Από τους αθλητές ήταν όλοι ομογενείς εκτός από έναν Αιγύπτιο.Το ποδοσφαιρικό τμήμα αγωνιζόταν αρχικά στο τοπικό πρωτάθλημα της Αλεξάνδρειας κατακτώντας πολλές φορές το πρωτάθλημα με μεγάλο αντίπαλο την “Γιούνον Ρεγκρέσιον”. Την εποχή εκείνη στην Αίγυπτο γίνονταν τρία τοπικά – περιφερειακά πρωταθλήματα: του Καΐρου, της Αλεξάνδρειας και της Διώρυγας. Οι πρώτοι διεκδικούσαν το Αιγυπτιακό πρωτάθλημα. Με την καθιέρωση της εθνικής κατηγορίας στην Αίγυπτο η ΑΕΕΑ αγωνίστηκε δύο χρονιές στην Α΄ Εθνική της Αιγύπτου ενώ έχει πολλές παρουσίες στην Β’ Εθνική. Μετά το 1960, όταν η Ελληνική κοινότητα συρρικνώθηκε, το ποδοσφαιρικό τμήμα κατά περιόδους συμμετείχε σε πρωταθλήματα υποδομών ή στα τοπικά της Αλεξάνδρειας. Τα τμήματα καλαθοσφαίρισης και πετοσφαίρισης της ΑΕΕΑ συμμετείχαν στα τοπικά πρωταθλήματα κατακτώντας πολλά από αυτά. Το τμήμα χόκεϊ ιδρύθηκε το 1937 και ήταν από τις πρώτες ομάδες που καλλιέργησαν το άθλημα στην Αίγυπτο. Οι πρώτοι αγώνες λόγω έλλειψης πρωταθλήματος ήταν με αγγλικές στρατιωτικές ομάδες και την ομάδα “Γαλλική Ένωση”, η οποία στην πορεία διαλύθηκε και οι αθλητές της προσχώρησαν στην ΑΕΕΑ. Με το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου συμμετείχε στο αιγυπτιακό πρωτάθλημα πρωταγωνιστώντας σε πολλές διοργανώσεις. Το τμήμα επιτραπέζιας αντισφαίρισης της ΑΕΕΑ είχε πολλούς αθλητές που συμμετείχαν κυρίως στα ομογενειακά πρωταθλήματα και στα τοπικά της Αλεξάνδρειας. Ο μεγαλύτερος αθλητής που ανέδειξε ήταν ο Αλέκος Κασσαβέτης, πρωταθλητής Αιγύπτου το 1948 και αργότερα Αυστραλίας όταν μετανάστευσε εκεί. Το γυναικείο τμήμα ανέδειξε πολλές μεγάλες αθλήτριες. Ανάμεσα τους ήταν οι: Λαΐτου και Καριδιά.

Ο Ελληνικός Ναυτικός Όμιλος Αλεξάνδρειας (ΕΝΟΑ) ιδρύθηκε το 1909 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος στην Κολυμβητική Ομοσπονδία Ελλάδος. Το πρώτο Δ.Σ. αποτέλεσσαν οι: πρόεδρος Γ. Ζερβουδάκης, αντιπρόεδρος Γ. Ρούσος, ταμίας Ιω. Ζαρακούδης, γραμματέας Ρ. Καρυδιάς, έφορος υλικού Π. Βασιλειάδης, έφορος ασκήσεων Θ. Βασιλειάδης, έφορος νεωσοίκων Π. Αρκουδάρης, και μέλη: Γ. Αρχοντούλης, Κ. Πηλαβάκης, Γ. Λεχωνίτης και Κ. Ζερβουδάκης. Το πρώτο εντευκτήριο στεγάστηκε στο Ρας ελ Τιν. Από το 1912 λειτουργούσε στην Αλεξάνδρεια ο Κολυμβητικός Όμιλος “Δελφίνι”, ο οποίος στην ουσία αποτελούσε το φυτώριο κολυμβητών του ΕΝΟΑ, αν και ήταν ανεξάρτητος όμιλος. Από το 1919 στεγαζόταν στην παραλία του Σάτμπι και από το 1923 στο Καμπ Σέζαρ του συλλόγου “Σπόρτιγκ”, με τον οποίο συνεργαζόταν. Είναι άγνωστο μέχρι πότε λειτούργησε.

Ως το 1945 πρόεδροι του ομίλου διετέλεσαν οι: Γ. Ρούσος, Αντ. Μπενάκης, Α. Λεοντόπουλος, Κ. Κάσδαγλης, Γ. Πηλαβάκης, Γ. Οικονόμου. Στα χρόνια του β΄ παγκοσμίου πολέμου τα γραφεία του ΕΝΟΑ στέγασαν το Αρχηγείο του Ελληνικού Στόλου.

Το 1958 οι εγκαταστάσεις του Ομίλου μεταφέρθηκαν στη θέση Αμφούσι, όπου υπάρχουν ως σήμερα. Παρά τη συρρίκνωση της ελληνικής παροικίας, ο Όμιλος συνεχίζει τη λειτουργία του, έστω και με μικρό αριθμό αθλητών, οι οποίοι όμως προσφέρουν μεγάλες επιτυχίες. Ο ΕΝΟΑ διατηρεί τρία τμήματα:

• Κολύμβησης
• Υδατοσφαίρισης
• Ιστιοπλοΐας

 (Πηγή: Ι.Μ. Χατζηφώτης, Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου Ελληνισμού (19ος-20ος), 1999: σσ. 461-463 και 481-484)

Πρόσκοποι

Η Προσκοπική κίνηση ξεκίνησε τα πρώτα της βήματα στην Αλεξάνδρεια το 1911 με επικεφαλής τον Α. Κόκκινο, ο οποίος δημιούργησε 4 συνοικιακές ομάδες με 150 παιδιά συνολικά. Η πρώτη αυτή προσπάθεια αντιμετώπισε πολλά προβλήματα αλλά κατάφερε να αντέξει και το 1914 δημιουργήθηκε η Κεντρική Επιτροπή Αιγύπτου, η οποία υπαγόταν στο Σώμα Ελλήνω Προσκόπων της Ελλάδας, και είχε Πρόεδρο τον Αντώνιο Μπενάκη και έδρα την Αλεξάνδρεια. Στη διάδοση του Προσκοπισμού στην Αλεξάνδρεια συνέβαλαν εκτός από το Μπενάκη, ο Αλεξ. Χωρέμης, ο Αλ. Μπενάκης, ο Στ. Σαλβάγος, ο Γ. Πηλαβάκης, ο Π. Αρκουδάρης και ο Αν. Λεοντόπουλος. Συγκροτήθηκαν συνολικά 8 ομάδες που αριθμούσαν 400 προσκόπους και η παρουσία τους στη ζωή της παροικίας ήταν έντονη.

Την 1η Ιουνίου 1914 εκδόθηκε το πρώτο τεύχος του επίσημου οργάνου της Κεντρικής Επιτροπής Αιγύπτου με τον τίτλο “Έσο Έτοιμος”. Τα ιδεώδη του προσκοπισμού, όπως τα συμπύκνωνε, ήταν: “τιμή του ατόμου και σταθερότητα χαρακτήρα, σεβασμός προς τη θρησκεία και τους γονείς, λατρεία προς την πατρίδα”.

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Έλληνες πρόσκοποι παρείχαν τις υπηρεσίες του ως ταχυδρόμοι, τραυματιοφορείς και οδηγοί, δεχόμενοι τα συγχαρητήρια και τις ευχαριστίες των συμμάχων στρατηγών, στους οποίους παρείχαν τις υπηρεσίες τους.

Δυστυχώς η περίοδος μετά τον πόλεμο υπήρξε άσχημη αφού το Σώμα διαλύθηκε μέχρι και το 1924 όπου παλαιά στελέχη με επικεφαλής τον Γ. Πηλαβάκη το επαναλειτούργησαν. Ο Πηλαβάκης αναλαμβάνει Περιφερειακός Έφορος Αλεξανδείας έχοντας πλέον την έδρα της στο Σάτμπυ. Πλέον αρχίζουν να αναπτύσονται συστήματα, στα πλαίσια των οποίων λειτουργούν εκτός από τις ομάδες των προσκόπων και οι αγέλες των λυκοπούλων, οι οποίες οργανώνονται για πρώτη φορά το 1932 με επικεφαλής τον Κ. Στεφανουδάκη, καθώς και η Εφορία Ναυτοπροσκόπων, η έδρα των οποίων βρισκόταν στη Μεσάλα απέναντι από τον Άγιο Σάββα.

Την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Πρόσκοποι συνεργάστηκαν στενά με την Ελληνική Αεράμυνα, κόλλησαν τα χαρτιά στα τζάμια του Κοτσικείου Νοσοκομείου και προέβησαν στην απογραφή της παροικίας.

Στην Αλεξάνδρεια εκδόθηκαν διάφορα προσκοπικά έντυπα, όπως η “Ελπίς” (1926), ο “Ανιχνευτής” (1929), ο “Ηρακλής” (1929), ο “Λύκος” (1938), η “Νάρκη” (1941), το “Δελτίο μας” (1943), η “Φωνή μας” (1944), ο “Πρόσκοπος” (1945), το “Αιέν Αριστεύειν” (1947), η “Πρόοδος” (1950) και το “Τριφύλλι μας” (1952). Το 1952 επανεκδόθηκε το “Έσο Έτοιμος”. Οι ναυτοπρόσκοποι εξέδωσαν το 1935 το περιοδικό “Ναυτοπούλι” και το 1943 “Το τιμόνι”. Ενώ για τα λυκόπουλα εκδιδόταν το περιοδικό “Ο Μόγλης”.

Τη δεκαετία του ’70 Περιφερειακός Έφορος ήταν ο Αζαρίας, ο οποίος έδωσε τη σκυτάλη τη δεκαετία του ’80 στον Καλόγηρο και εν συνεχεία στο Χριστοδουλίδη. Τη δεκαετία του ’90 αναλαμβάνει Περιφερειακός Έφορος ο Κατσιμπρής και από το 2000 μέχρι και σήμερα στη θέση του Περιφερειακού βρίσκεται ο Άρης Μαρκοζάνης.

Ο Προσκοπισμός στην Αλεξάνδρεια ακολουθεί το πρόγραμμα του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, από το οποίο προμηθεύεται σήματα και διακριτικά. Παρά τη συρρίκνωση της Ελληνικής Παροικίας, οι Πρόσκοποι της Αλεξάνδρειας παραμένουν δραστήριοι και παρόντες σε κάθε δραστηριότητα της παροικίας. Το καλοκαίρι οργανώνει κατασκηνώσεις, ενώ κατά τη διάρκεια του έτους προσφέρει πρόγραμμα ποικίλων δραστηριοτήτων στα παιδιά της παροικίας, τα οποία πραγματώνονται από άρτια εκπαιδευμένους βαθμοφόρους, οι οποίοι παρακολουθούν από κοντά τις εξελίξεις της επιστήμης της παιδαγωγικής, ενώ συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία σεμιναρίων σχετικά με το προσκοπικό πρόγραμμα.

Παράλληλα συμμετέχει στις επίσημες διοργανώσεις της ομογένειας και τις θρησκευτικές εορτές.

Οδηγοί

Το 1927 ιδρύεται το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών στην Αλεξάνδρεια. Πρωτοπόρες στην οργάνωση υπήρξαν η Ιωάννα Γρυπάρη, η Ειρήνη Μπενάκη, η Άννα Κουρμούλη και η Τζένη Χρηστομάνου. Τη δεκαετία του ’80 Αρχηγός του Τμήματος Οδηγών Αλεξανδρείας υπήρξε η Πένη Κουτσούμη, και εν συνεχεία η Χριστίνα Κωνσταντίνου και Τοπική Έφορος η Ειρήνη Μανικάρου, η οποία βρίσκεται σε αυτή τη θέση μέχρι και σήμερα. Αρχηγός των Οδηγών Αλεξανδρείας σήμερα είναι η Μαίρη Κάβουρα.

Την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Οδηγίνες της Αλεξάνδρειας υπηρέτησαν στην Ελληνική Αεράμυνα μαζί με τους Προσκόπους, στις Πρώτες Βοήθειες, στον Ερυθρό Σταυρό, οργάνωσαν  ψυχαγωγικές εκδηλώσεις για τους επίστρατους στο στρατόπεδο του Σίντι Μπισρ, συγκέντρωσαν ρούχα για τους πρόσφυγες, έπλεξαν τη “φανέλα του στρατιώτη”, έκαναν εράνους για αγαθοεργούς και πατριωτικούς σκοπούς, στελέχωσαν το Στρατιωτικό Νοσοκομείο και το Σώμα των Εθελοντών Νοσοκόμων.

Σήμερα οι οδηγοί έχουν ενεργεί παρουσία συμμετέχοντας σε κάθε δραστηριότητα της παροικίας, ενώ προσφέρουν από κοινού με τους Προσκόπους πρόγραμμα που καλύπτει κάθε ενδιαφέρον των παιδιών της παροικίας.

(Πηγή: Ι.Μ. Χατζηφώτης, Αλεξάνδρεια: Οι δύο αιώνες του νεότερου Ελληνισμού (19ος-20ος), Αθήνα, 1999, σσ.458-461)

Το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο ιδρύθηκε το 1909 με δωρεά της οικογένειας Μπενάκη και συγκεκριμένα των Εμμανουήλ και Βιργινίας Μπενάκη. Το Μπενάκειο έκανε δεκτά κορίτσια τα οποία ήταν ορφανά από δύο γονείς, ή είχαν μόνο έναν γονεά ο οποίοι αδυνατούσε να καλύψει τις ανάγκες του παιδιού.

Το ίδρυμα παρείχε τη στοιχειώδη εκπαίδευση (δημοτικό) στις τροφίμους κοπέλες που φυσικά έμεναν εσώκλειστες και δεν δικαιούταν να αποχωρήσουν από το ίδρυμα πριν ολοκληρώσουν τη βασική τους μόρφωση. Όσες το επιθυμούσαν στέλνονταν στα δευεροβάθμια σχολεία της Ε.Κ.Α. (Σαλβάγειος, Αβερώφειο, Αγγλικές Σχολές κ.ά.), ενώ οι υπόλοιπες μπορούσαν να παρακολουθήσουν το τμήμα Οικοκυρικής που λειτουργούσε στο Ορφανοτροφείο. Η προσφορά του ιδρύματος ήταν μεγάλη. Μέσα σε αυτό οι εσώκλειστες κοπέλες μάθαιναν κοπτική και ραπτική, καθώς και κάποιες άλλες εργασίες τεχνικής φύσης.

Το ίδρυμα είχε κατά κάποιο τρόπο μια αυτοτέλεια, υπό την εποπτεία της ΕΚΑ φυσικά. Η εποπτεία όμως της καθημερινής δραστηριότητας βρισκόταν κάτω από τη φροντίδα επιτροπής, της οποίας πρόεδρος ήταν για πολλά χρόνια η Αργίνη Μπενάκη Σαλβάγου, γόνος της ιδρύτριας οικογένειας. Είναι εξάλλου γνωστό ότι πριν λειτουργήσει ως Μπενάκειο Ορφανοτροφείο, είχε δημιουργηθεί το “Μικρό Άσυλο”, που είχε τη φροντίδα της Βιργινίας Μπενάκη, συζύγου του Εμμανουήλ, καθώς και της Πηνελόπης Μπενάκη Δέλτα, πριν εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια.

Από την ίδρυση του και μέχρι τη δεκαετία του ’60 το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο φιλοξένησε περίπου 1.200 κοπέλες ορφανές. Το 1967 αποχώρησε η Δ/τρια Θ. Βαλασίδου και ανέλαβε τη διεύθυνση η Σοφία Στεφανάκη, ήδη Δ/τρια της Σχολής Αμφιέσεως που είχε μεταφερθεί από το Ζερβουδάκειο στο Μπενάκειο Μέγαρο.

Το 1970 έπαψε να λειτουργεί το Ορφανοτροφείο που επί τόσες γενιές είχε εκπαιδεύσει και γενικότερα μορφώσει κοπέλες της Ελληνικής παροικίας Αλεξανδρείας. Το κτίριο του Μπενακείου Ορφανοτροφείου παραχωρήθηκε το 1971-1972 στο Ελληνικό Δημόσιο και εκεί στεγάστηκαν οι υπηρεσίες του Γενικού Προξενείου της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια, που λειτουργούν μέχρι και σήμερα.

(Πηγή: Σουλογιάννης, Ε. Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας 1843-1993, Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α, 2005, σσ. 241-242)

Πριν από μερικές μέρες βρέθηκα στο σπίτι ενός Αλεξανδρινού, γνωστού σε όλους με την ιδιότητα του τυπογράφου. Ονομάζεται Παναγιώτης Βελετζάς και διατηρούσε μαζί με τ’ αδέλφια του το ομώνυμο τυπογραφείο στην Αλεξάνδρεια. Πηγαίνοντας στην Αγγλία έμαθε την μοντέρνα φωτολιθογραφία και έφερε μαζί του μια τελευταίου τύπου τυπογραφική μηχανή με την οποία έκανε θαυμάσια πράγματα, όπως μας λέει ο ίδιος. Όμως το 1989 αποφάσισε να πουλήσει την επιχείρηση και να μετακομίσει μόνιμα στην Αθήνα μαζί με την οικογένειά του. Τον συνάντησα στο σπίτι του στο Παλαιό Φάληρο. Στο τραπέζι βρισκόταν ένα μικροσκοπικό μοντέλο πολεμικού αεροπλάνου τύπου «Spitfire» που του χάρισε ο γιος του και ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Ήταν σαφές ότι σήμερα, παραμονές της 28^ης Οκτωβρίου, θα μου μιλούσε για κάτι εντελώς διαφορετικό. Θα μου εξιστορούσε τις περιπέτειές του ως πιλότου της πολεμικής αεροπορίας κατά την διάρκεια του πολέμου. Τον αφήνουμε να μας τις διηγηθεί:

«Από μικρό παιδί μου άρεσε να πετάω. Έκανα χάρτινα αεροπλανάκια και τα πετούσα μέσα στην τάξη. Έτσι όταν ήρθαν να με επιστρατεύσουν εγώ τους ζήτησα αμέσως να πάω στην αεροπορία. Ήταν βλέπεις η μοναδική μου ευκαιρία να πετάξω. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και συγκροτήθηκε ο στρατός της Μέσης Ανατολής στον οποίο υπηρέτησαν πολλοί Αιγυπτιώτες εγώ ήμουν μόνο δεκαεννέα χρονών. Μαζί λοιπόν με τον ξάδελφό μου τον Σπύρο Αλμπάνη καταταγήκαμε στην αεροπορία, αλλά από τα 150 άτομα που επιστρατεύτηκαν μόνο οι είκοσι γίναμε πιλότοι. Εκπαιδευτήκαμε στη Νότιο Ροδεσία και ταξιδέψαμε με ένα υδροπλάνο του καιρού εκείνου κάνοντας τέσσερις πτήσεις για να φτάσουμε στη Νότιο Αφρική. Εκεί έμαθα πώς πετάνε και μετά από έξι με οκτώ μήνες εκπαίδευσης με θεώρησαν πλέον ικανό να γίνω πιλότος μονοκινητήριου. Οδηγούσα αεροπλάνο διώξεως τύπου «Spitfire» σαν αυτό εδώ το μοντέλο, που ήταν ένα μικρό και ευέλικτο αεροπλάνο. Ώρες πτήσεις έχω γράψει και με ένα άλλο καταδιωκτικό τύπου «Hurricane» αλλά πολύ λιγότερες σε αριθμό. Στο αεροπλάνο ήμουν ολομόναχος και έχω καταγράψει συνολικά 514 ώρες πολέμου που δεν είναι πολλές σε σχέση με άλλους που έχουν 1000.

Τελειώνω λοιπόν τη σχολή της Ροδεσίας και μας στέλνουν πρώτα στην έρημο και μετά στην Ελλάδα όπου λάβαμε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις. Στο Ελ Αλαμέιν η δική μου μοίρα δεν συμμετείχε γιατί χρησιμοποίησαν βομβαρδιστικά αεροπλάνα που έριχναν βόμβες.

Στο στρατό υπηρέτησα συνολικά τρεισήμιση χρόνια και εκεί έμαθα ότι ο πόλεμος είναι τρομερό πράγμα. Θυμάμαι ένα περιστατικό που μου είχε συμβεί και με είχε τρομοκρατήσει. Όταν ήρθα στην Ελλάδα με έστειλαν στη Μήλο σε μυστική αποστολή. Μας έδωσαν λοιπόν διαταγή να ελέγξουμε αν υπήρχαν ακόμα γερμανικά υποβρύχια κρυμμένα στους δύο μεγάλους κόλπους του νησιού. Την ώρα όμως που εγώ κι ένας φίλος μου πετούσαμε πάνω από το νησί και φωτογραφίζαμε, οι αντίπαλοι άρχισαν να μας βομβαρδίζουν. Εκείνη τη στιγμή κυριολεκτικά «έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου» και άκουσα τον φίλο μου να φωνάζει μέσω ασυρμάτου: «Ρε Τάκη βάλε μούρη μπροστά και πέσε να φύγουμε…». Εκείνη τη φορά πραγματικά φοβήθηκα πάρα πολύ. Μιας όμως κι έχουμε την επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου σε δύο μέρες, θα σου διηγηθώ κι έναν ακόμα κίνδυνο που πέρασα κατά τη διάρκεια των πτήσεών μου. Είχε μόλις ελευθερωθεί η Αθήνα και θα γινόταν η πρώτη παρέλαση για τον εορτασμό της 28^ης Οκτωβρίου. Ήρθε λοιπόν διαταγή να παρελάσει και η αεροπορία. Την ώρα της παρέλασης εμείς -16 αεροπλάνα το ένα δίπλα στο άλλο- θα περνούσαμε πάνω από τη βουλή και τους επισήμους. Κατά τη διάρκεια όμως της δοκιμής εγώ έμενα πίσω γιατί το αεροπλάνο μου παρουσίασε πρόβλημα και δεν ανέπτυσσε ταχύτητα. Βλέποντας ο αρχηγός την καθυστέρησή μου, μου λέει από τον ασύρματο: «Βελετζά αν μπορείς έλα, αλλιώς γύρνα πίσω μόνος σου». Και ευτυχώς που επέστρεψα, διαφορετικά θα είχα προσγειωθεί πάνω στην παρέλαση και ποιός ξέρει πόσους θα είχα πάρει μαζί μου.

Ένα άλλο περιστατικό που θυμάμαι είναι από την εποχή που είχε ελευθερωθεί η Θεσσαλονίκη. Εμένα η Μοίρα μου ήταν η 336η και είχε ως βάση της την Αθήνα. Κάποια στιγμή όμως μου ανέθεσαν μια αποστολή στη Θεσσαλονίκη (να παραδώσω έναν φάκελο στο εκεί αρχηγείο της αεροπορίας) την οποία θα εκτελούσα με το αεροπλάνο μου. Όταν το άκουσα σκέφτηκα αμέσως ότι στη μέση της διαδρομής ήταν το χωριό μου, ο Κισσός Πηλίου, όπου είχα πολλούς συγγενείς. Έκανα λοιπόν κάτι που είχα ακούσει από έναν φίλο. Πήρα έναν άδειο κάλυκα από κανόνι, έβαλα μέσα ότι χρήματα είχα κι ένα γράμμα και τον έκλεισα. Στη συνέχεια αγόρασα μια κορδέλα 5 μέτρων και την έδεσα πάνω στον κάλυκα. Όταν απογειώθηκα τον πήρα μαζί μου και άρχισα να ψάχνω με το αεροπλάνο το χωριό μου. Μόλις το βρήκα άρχισα να κάνω βόλτες πάνω από την κεντρική πλατεία. Από το θόρυβο που έκανε το αεροπλάνο όλο το χωριό βγήκε έξω να δει τι γίνεται. Στην τρίτη βόλτα έκοψα μηχανή, πέταξα τον κάλυκα από το αεροπλάνο και έτσι όπως άνοιξε η κορδέλα μπόρεσαν οι κάτοικοι να δουν σε πιο σημείο θα έπεφτε. Πολλά χρόνια αργότερα έμαθα ότι αυτά τα χρήματα βοήθησαν πολύ το χωριό εκείνα τα δύσκολα χρόνια».

Μετά την αποστράτευσή του ο κ. Βελετζάς δεν ξαναπέταξε ποτέ μόνος.