Category: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Πρωί  Δευτέρας  26  Σεπτεμβρίου εισέρχομαι στα γραφεία της ΕΚΑ. Εκτός  από τις ευγενικές και χαμογελαστές   μορφές των ανθρώπων της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, με περιμένει μια περιγραφή  αιγυπτιώτικης γεύσης απ’ το παρελθόν της Παροικίας. Είναι ανάμνηση πασπαλισμένη με σοκολάτα και αμύγδαλα. Αισθάνομαι τον  ουρανίσκο μου να διαμαρτύρεται για την φαντασίωση στην οποία τον υποβάλλω. Είναι οι διηγήσεις για την σοκολάτα με το όνομα Ρουαγιάλ!  Πόση νοσταλγία, σκέφτομαι, μπορεί να διακατέχει έναν άνθρωπο μόνο και μόνο απ’ τη γλύκα ενός προϊόντος, που είναι ριζωμένη στα χρόνια της παιδικής του ηλικίας και όχι μόνο! Αμέσως ο νους μου πάει στα Φιλιατρά της Μεσσηνίας όταν μας επιβράβευαν για κάτι οι μεγαλύτεροι με μια σοκολάτα ΙΟΝ. Γι αυτό συνειδητοποιώ ευθύς αμέσως, ότι με τις σοκολατένιες παιδικές αναμνήσεις δεν παίζουν, αλλά τις εκφράζουν ώστε το απωθημένο να εκτονώνεται κάπως.

Γι αυτό θεωρώ υποχρέωσή μου η πρώτη μου ανάρτηση εν Αλεξανδρεία, να σχετίζεται με την θεσπέσια γεύση που εντυπώθηκε για πάντα στους διανοητικούς θύλακες των ώριμων πλέον  Αλεξανδρινών που κάποτε ήταν παιδιά. Και τι ωραιότερη περιγραφή απ’ το κείμενο του Αλεξανδρινού Κωνσταντίνου Βρουλιωτάκη!

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βρουλιωτάκης

Γαζάλα Κορώνα Σοκολάτα Ρουαγιάλ

Ποιος Αιγυπτιώτης δε τη γνωρίζει ή δεν την έχει γευθεί;

Το 2019 έγινε εκατό ετών, με αυτή μεγαλώσαμε και αυτήν αγαπήσαμε!

Ας θυμηθούμε και την ιστορία της!

Το 1919 ξεκινά το εργοστάσιο σοκολάτας με τ΄ όνομα Ρουαγιάλ.  Η παραγωγή πραγματοποιείται στην Ισμαηλία και είναι για τον Αγγλικό στρατό, ενώ μετά το εργοστάσιο κατεβαίνει στην Αλεξάνδρεια στην περιοχή του Μοχάραμ Μπέη.

Με σήμα τα δύο λιοντάρια της Αγγλίας, ονομάζεται Ρουαγιάλ, μετά  Κορώνα.

Όλα τα ελληνικά και κυπριακά παντοπωλεία και τα καπνοπωλεία πουλάνε τις εξαιρετικές γεύσεις της σοκολάτας που περιέχει κουβερτούρα, όπως φιστίκι, αμύγδαλο, φουντούκι, καρύδι, αλλά και λευκή σοκολάτα, σοκοφρέτες, σοκολάτα με μπισκότο.

Ιδρυτής του εργοστασίου ο Χρήστου, που αφήνει μετά θάνατο την επιχείρηση στα τρία παιδιά του.    Ο μεγαλύτερος γιος αγοράζει εφτά φεντάνια και δημιουργεί με τους δυο αδελφούς του το νέο εργοστάσιο στη Χάντρα, κοντά στο εργοστάσιο του Πιαλόπουλου και την καραμελοποιία Νάντλερ.

Στον κήπο των φεντανίων ζει μια μικρή γαζέλα, που κατά λάθος σκοτώθηκε από την ποδοσφαιρική ομάδα του εργοστασίου. Ο Τόμυ Χρήστου συγκινήθηκε από το γεγονός, την έθαψε στον κήπο του εργοστασίου, την έκανε έμβλημα, και καθιερώνει σαν σήμα τη γαζέλα κι ονομάζει τη σοκολάτα Γαζάλα Κορώνα.

Στον κάτω όροφο του εργοστασίου παρασκευάζεται η ζεστή σοκολάτα και στον επάνω ζαχαρωτά με σοκολάτες – καραμέλες, με γεύσεις ποτών όπως βερμούτ και κονιάκ που συσκευάζονταν σε κουτιά πολυτελείας.

Υπεύθυνοι προϊστάμενοι της ζεστής σοκολάτας ο Σιμόπουλος, ο Μανωλίδης, στις καραμέλες και τα μπισκότα ο Αλέκος Κωσταλιάς. Οικονομικός διευθυντής ο Χαλβατζάκης και ηλεκτρολόγος ο Ευάγγελος. Οι νεαρές εργάτριες ήταν καταγωγής ελληνικής, αιγυπτιακής κι εβραϊκής. Το προσωπικό υποχρεωτικά φορά στολή της Ρουαγιάλ με καπελάκι και μάσκα.

Διέθετε αθλητικό σωματείο με την ονομασία Ρουαγιάλ με γυναικεία ομάδα βόλεϊ της οποία τα κύπελλα – βραβεία νίκης βρίσκονται στις βιτρίνες της αθλητικής Ένωσης. Είχε κι ομάδες μπάσκετ ανδρών και γυναικών, ομάδες ποδοσφαίρου. Το εργοστάσιο διέθετε γήπεδο τένις, εστιατόριο και καφετέρια.

Στη γιορτή των Ανθεστηρίων, το άρμα της Ρουαγιάλ μοίραζε σοκολατάκια στον κόσμο στους δρόμους της Κορνίς.

Το 1961 το εργοστάσιο κρατικοποιήθηκε, αλλά συνέχισε να λειτουργεί στον ίδιο ρυθμό.

Το 2000 η  SAMI SAADΑ, αγόρασε την σοκολατοποιία, συνέχισε να παράγει τι ίδιες γεύσεις, και το 2019 εγκαινίασε το νέο εργοστάσιο στο Κάιρο στην περιοχή της Ασάρα Ραμαντάν.

Εμείς που μεγαλώσαμε με τη γλύκα της γεύσης και της φτήνιας της, θυμόμαστε στα κινηματογραφικά διαλείμματα ένα μαύρο – σοκολατένιο αγοράκι με σοκολατί καπελάκι με τη κόκκινη επιγραφή Ρουαγιάλ, κρατώντας το δίσκο με διάφορες σοκολάτες να διαφημίζει τη Ρουαγιάλ με τη χαρακτηριστική φωνή του «αις κριμ σόκο ρουαγιάλ».  

Η διαίσθηση είναι σπουδαίο προσόν του ανθρώπου. Φαίνεται ότι αυτό το χάρισμα το διαθέτει σε μεγάλο βαθμό ο ποιητής Δημήτρης Αλεξίου ο οποίος διατηρεί το βιβλιοπωλείο του, επί πολλές  δεκαετίες στην οδό Λευκωσίας της Πλατείας Αμερικής στην Αθήνα. Παρότι σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου, τον απορρόφησε κυριολεκτικά η ποίηση και το δοκίμιο. Γνωρίστηκε με όλους τους μεγάλους του καιρού του και κυρίως με την ποιητική αφρόκρεμα των Αθηνών. Το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου πέρασα από το βιβλιοπωλείο του να δω τι καινούργιο έχει φέρει. Είχε κάνει μια ανακαίνιση καθότι η πληθώρα βιβλίων εμπόδιζε ακόμη και να περάσεις τον  διάδρομο. Μόλις με είδε σηκώθηκε απ’ τη θέση του και πήρε από το πάνω ράφι ένα δερματόδετο βιβλίο και μια σειρά λευκωμάτων.

«Σου επιτρέπω να τα δεις και να τα απολαύσεις μέχρι να κλείσω» μου είπε και τότε συνειδητοποίησα την  διαισθητική του ικανότητα.

«Η Ιστορία της Αλεξάνδρειας φίλε μου είναι εδώ μέσα. Το ένα βιβλίο αναφέρεται στην Αφρική του 1933 με πρώτη αναφορά στην Αίγυπτο  προεξαρχούσης της Αλεξάνδρειας και είναι των εκδόσεων «Ερμής». Το άλλο είναι η επίσκεψη του Βενιζέλου στην Αίγυπτο το 1915 και πάλι με πρώτη αναφορά στην Αλεξάνδρεια, του δημοσιογράφου Σλιπ και τυπωμένο στο τυπογραφείο Κασιμάτη στην Αλεξάνδρεια. Και το λεύκωμα αφορά φωτογραφικό υλικό από την Αίγυπτο συνολικά».

Προς στιγμήν αναρωτήθηκα πως αποφάσισε να μου δείξει αυτούς τους θησαυρούς όταν δεν του είχα μιλήσει διόλου για την ιδιαίτερη σχέση μου με την Αλεξάνδρεια…

Σκέφθηκα όμως, ότι όλα για κάποιο λόγο γίνονται. Κι έτσι άρχισα το ξεφύλλισμα.

Τι  ιστορικός και φωτογραφικός πλούτος! Η ιστορία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας με όλους τους Πατριάρχες και τους ανώτατους ιερωμένους περνούσε από μπροστά μου σελίδα  σελίδα.  Η ιστορία και τα πρόσωπα της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας μαζί με όλους τους ευεργέτες καταγεγραμμένους και εικονογραφημένους, ζωντάνευαν με τα έργα τους  την ασύγκριτη  Νύφη της Μεσογείου, την Πόλη των μύθων, των παραμυθιών, της γοητείας και της ανεξάντλητης ιστορίας, την Αλεξάνδρεια!

Αιγύπτιοι και Έλληνες σε αγαστή συνεργασία μεταξύ τους καμάρωναν τα νεόκτιστα κτήρια των εταιρειών, των νοσοκομείων, των σχολείων και πολλών άλλων οργανισμών και φωτογραφίζονταν με το χαμόγελο της αιωνιότητας, που προσφέρει η ευεργεσία. Οι Αιγυπτιώτες με την ικανοποίηση στα μάτια, ένιωθες ότι ζούσαν μέσα από την προσφορά, την αλληλεγγύη και την αρωγή προς το σύνολο της Παροικίας τους,  και αυτό ίσως να αποτελεί την σπουδαιότερη μορφή ευεργεσίας του ανθρώπου ως μονάδα, προς την κοινωνία!

Όλος αυτός ο θησαυρός κρυμμένος μέσα στο Βιβλιοπωλείο του Λάκωνα στην καταγωγή, ποιητή Δημήτρη Αλεξίου.  

«Μου επιτρέπεις να φωτογραφήσω μερικές σελίδες» τον ρώτησα και η απάντησή του ήταν ένα χαμόγελο με ένα νεύμα καταφατικό.

Σας παρουσιάζω λοιπόν, μερικές φωτογραφίες από το εξαντλημένο βιβλίο και από το λεύκωμα που κατασκεύασε με τα χέρια του, ο άγνωστος προς το παρόν δημιουργός καλλιτέχνης.

Σε μια επόμενη επίσκεψη ίσως πληροφορηθώ  περισσότερα για τον ευαίσθητο δημιουργό και τα έργα του, που βρέθηκαν να αραχνιάζουν στο πάνω ράφι, όχι από αδιαφορία αλλά επειδή ο Δημήτρης Αλεξίου ως συλλέκτης παλαιών βιβλίων τα φυλάει  ως κόρη οφθαλμού.

Σήμερα, 29 Απριλίου 2022 συμπληρώνονται 159 χρόνια από τη γέννηση και 89 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή. Το Ίδρυμα Ωνάση ανακοίνωσε ότι σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού αναλαμβάνει την αποκατάσταση του σπιτιού του στην Αλεξάνδρεια.

Το Ίδρυμα Ωνάση έχει ήδη από δεκαετίας αποκτήσει το αρχείο του μεγάλου ποιητή, την ψηφιοποίησή του και το άνοιγμα στο κοινό και τους ερευνητές. Πλέον, στόχος είναι να γίνει το σπίτι του πόλος έλξης επισκεπτών από όλο τον κόσμο.
Υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη,το Ίδρυμα Ωνάση δεσμεύεται στην αποκατάσταση και στην ενίσχυση της λειτουργίας της Οικίας Καβάφη. Το μέρος όπου ο Κ. Π. Καβάφης έζησε για 35 χρόνια θα ανακαινιστεί ώστε να αναδείξει την εικόνα που είχε η κατοικία τα χρόνια που έζησε ο ποιητής σε αυτήν. Η Οικία Καβάφη μάς μεταφέρει πίσω στον χρόνο δίνοντας ζωντανές εικόνες της βιογραφίας του ποιητή.
Η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια -ή, αλλιώς, το Μουσείο Καβάφη- εγκαινιάστηκε το 1992 με πρωτοβουλία του ιστορικού και συγγραφέα Κωστή Μοσκώφ (1939-1998), ενός ενεργητικού και χαρισματικού ανθρώπου των γραμμάτων και της επιστήμης, που διατέλεσε Μορφωτικός Ακόλουθος στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αίγυπτο, ο Μοσκώφ δημιούργησε το Μουσείο Καβάφη με σκοπό τη στήριξη των σπουδών ποίησης μέσα από τα Καβάφεια Συνέδρια, τα οποία καθιέρωσε και πραγματοποιούνται ακόμα στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, παράλληλα με άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Εξάλλου, ένα δωμάτιο της οικίας έχει παραχωρηθεί και λειτουργεί ως αίθουσα Στρατή Τσίρκα, στην οποία εκτίθενται φωτογραφικό υλικό και αντίτυπα των βιβλίων του.

Τι δήλωσε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση
Ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση αναφέρει: «Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε πριν από 10 χρόνια το αρχείο του Κ. Π. Καβάφη που είχε περιέλθει στον αείμνηστο καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη. Το αρχείο αυτό έχει πλέον ψηφιοποιηθεί σύμφωνα με τις σύγχρονες αρχές της αρχειονομίας. Το ψηφιακό αρχείο είναι προφανώς ιδιαίτερα σημαντικό γιατί είναι ελεύθερα προσβάσιμο σε όλους τους ερευνητές και τους φίλους του ποιητή. Η επαφή όμως με ένα χειρόγραφο, κάποιο βιβλίο που είχε μελετήσει ή ένα memento του ποιητή δίνουν σε αυτόν που έρχεται σε επαφή μαζί τους μια ιδιαίτερη συγκίνηση. Για αυτόν τον λόγο έχουμε προγραμματίσει και σύντομα θα εγκαινιάσουμε το Μουσείο Καβάφη στην Αθήνα, όπου θα εκτεθεί το φυσικό αρχείο Καβάφη και όσα προσωπικά του αντικείμενα, έπιπλα, βιβλία κ.λπ. μπορέσαμε να συλλέξουμε.

Στο πλαίσιο αυτό, το διαμέρισμα της Rue Lepsius (τώρα Rue C. P. Cavafy ) στην Αλεξάνδρεια ήταν για μας μια ανοιχτή πρόσκληση. Ταυτόχρονα κενό, αφού όλα τα προσωπικά του αντικείμενα είχαν έρθει στην Αθήνα, αλλά και επιπλωμένο από τις αναφορές στην ποίησή του. Δεν θα μπορούσαμε να αντισταθούμε στον πειρασμό να προτείνουμε στον φυσικό φύλακα του χώρου, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, να αναλάβουμε να χορηγήσουμε την ανακαίνισή του και την «επίπλωσή του» στο πνεύμα της εποχής του Καβάφη, αλλά και της σημερινής, κάνοντας χρήση, εννοείται, του υλικού που έχουμε συγκεντρώσει και παράξει. Το ΕΙΠ ανταποκρίθηκε με χαρά στην πρότασή μας. Με βάση την υπογεγραμμένη προγραμματική μας συμφωνία, το Ίδρυμα Ωνάση αναλαμβάνει, σε στενή συνεργασία με το ΕΙΠ, το πλήρες κόστος της ανακαίνισης αλλά και της λειτουργίας της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια για πέντε χρόνια, που μπορούν να παραταθούν. Στόχος όλων μας δεν είναι η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια να καταστεί ένα απλό μουσείο ή κάποιου είδους προσκύνημα. Αντίθετα, στόχος μας είναι, με τη βοήθεια και της ψηφιακής τεχνολογίας, να γίνει ένας ζωντανός χώρος για όλους, Έλληνες και ξένους, τουρίστες και μελετητές, που θέλουν για λίγο να αισθανθούν αυτήν την ιδιαίτερη συγκίνηση που, ακόμα και σήμερα, καταλαμβάνει όποιον μπαίνει σε αυτά τα δωμάτια όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ποιητής.
Ευχαριστούμε και από τη θέση αυτή το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, τον πρόεδρο, κ. Νίκο Κούκη, και όλο το Δ.Σ. του. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη για την πολύτιμη συμπαράστασή της».

Τι δήλωσε ο πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού
Ο Νίκος Α. Κούκης, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, δήλωσε: «Η ανακατασκευή και ο εκσυγχρονισμός της Οικίας Καβάφη, ενός εμβληματικού τοπόσημου του εξωελλαδικού ελληνισμού, αποτέλεσε για το ΕΙΠ στρατηγική επιλογή. Το ΕΙΠ συμπλέει με το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο είναι κάτοχος του αρχείου Καβάφη, σε μια πορεία καρποφόρας συνεργασίας ώστε το σπίτι στο οποίο έζησε για πολλά χρόνια ο μεγάλος Αλεξανδρινός, τη λειτουργία του οποίου εμπνεύστηκε ο Κωστής Μοσκώφ, να αναβαθμιστεί ως τόπος μνήμης και να ανταποκριθεί στις ανάγκες της εποχής μας. Το έργο του ποιητή θα εκτεθεί κατάλληλα, σε συνδυασμό με τα νέα τεχνολογικά εργαλεία που πλέον έχουμε στη διάθεσή μας, υποστηριζόμενο από μια εξαιρετική αισθητικά μουσειολογική έκθεση ώστε να καταστεί ένας σύγχρονος, ελκυστικός χώρος απόδοσης σεβασμού στον ποιητή αλλά και εφαλτήριο μελέτης του έργου του. Εκφράζουμε ως ΔΣ του ΕΙΠ τις ευχαριστίες μας στην υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη για τις πολύτιμες κατευθύνσεις της, στον Πρόεδρο του Ιδρύματος Ωνάση κύριο Παπαδημητρίου για το έμπρακτο ενδιαφέρον του, καθώς και στα στελέχη τόσο του Ιδρύματος Ωνάση όσο και του ΕΙΠ για την απρόσκοπτη ευόδωση της συνεργασίας μας σε κάθε λεπτομέρειά της».
Το έργο του σπουδαίου Αλεξανδρινού ποιητή έχει φτάσει στην άλλη άκρη του κόσμου με την ψηφιοποίηση και τη δημοσίευση της ψηφιακής συλλογής του Αρχείου Καβάφη το 2019, από το Ίδρυμα Ωνάση. Σκοπός του Ιδρύματος Ωνάση είναι η ανοιχτότητα και η ελεύθερη πρόσβαση κοινού και ερευνητών στο αρχείο, καθώς και η διάδοση του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης του Αλεξανδρινού ποιητή, ύστερα από την ψηφιοποίηση και εκ νέου τεκμηρίωσή του. Όπως ακριβώς συνέβη με το Αρχείο Καβάφη, απώτερος σκοπός του έργου στην Οικία Καβάφη είναι η ανοιχτή πρόσβαση όλων σε αυτήν, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση.

Σχετικά με τη γειτονιά της Οικίας Καβάφη
Ο δρόμος όπου βρίσκεται η Οικία Καβάφη ονομαζόταν Lepsius κατά την εποχή του Καβάφη, ωστόσο αργότερα μετονομάστηκε σε C. P. Cavafy, προς τιμήν του Έλληνα ποιητή. Το κτίριο περιβαλλόταν από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Ελληνικό Νοσοκομείο και τους οίκους ανοχής της πόλης.
Ο Καβάφης γεννήθηκε το 1863 και υπήρξε ιδιαίτερα γνωστός και αναγνωρίσιμος ποιητής ήδη από την εποχή που ζούσε. Η Αλεξάνδρεια αποτελούσε τότε μια κοσμοπολίτικη πόλη, γνωστή, μεταξύ άλλων, για την έντονη νυχτερινή ζωή της, αλλά επίσης και σημαντικό κέντρο των Ελλήνων εκδοτών. Οι εκδόσεις του περιοδικού Γράμματα συγκαταλέγονταν στις σημαντικότερες ελληνόφωνες εκδοτικές απόπειρες, καθώς πέρα από τους Έλληνες της Αιγύπτου, εξέδιδαν και έργα λογοτεχνών από τον ελλαδικό χώρο. Ωστόσο, το πρώτο ποίημα του Κ. Π. Καβάφη που δημοσιεύτηκε σε έντυπο ήταν το «Βακχικόν», στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας το 1886.

(www.protothema.gr)

Ο Αιγυπτιώτης μελωδός Κλέων Τριανταφύλλου, γνωστότερος ως Αττίκ, είχε γεννηθεί στο Ζαγαζίκ μεταξύ 1882-1885 και μετά τις μουσικές του σπουδές και τη σχετική μελωδική σταδιοδρομία του στο Παρίσι από το 1907, όπου έγραψε 250 τραγούδια ως Chansonnier, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1930, ανοίγοντας την περίφημη ¨Μάντρα¨, απ΄ όπου αναδείχθηκαν πάμπολλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες όπως οι Νίκος Μοσχονάς, Πάολα, Ποζέλλι, Νινή Ζαχά, Ντιριντάουα, Τραϊφόρος, Καλή Καλό, Ορέστης Λάσκος, Κάκια Μένδρη, Δανάη, η Αιγυπτιώτισσα Βέρα Βάντα, κ.ά. Μέχρι το θάνατο του το 1944, δεν έπαψε να σκορπίζει σπάνιες μελωδίες με τα 180 τραγούδια του και να αναδεικνύει μέσω της ¨Μάντρας¨ του σπουδαία ταλέντα, κάνοντας παράλληλα τουρνέ τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Δεν θα μπορούσε φυσικά σ΄ αυτές τις τουρνέ να μη συμπεριλάβει και την πατρώα γη της Αιγύπτου. Βέβαια, δεν γνωρίζουμε πόσες ακριβώς φορές επέστρεψε στη Νειλοχώρα, τον Απρίλιο του 1920 πάντως καταγράφεται συναυλία του στην αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ με τον Αττίκ να αναγγέλλεται ως πρωτότυπος καλλιτέχνης ¨του οποίου το δίφωνον σφύριγμα εξέπληξε την Ευρώπην¨, ενώ τον Ιούνιο του ίδιου έτους διαβάζουμε πως έδωσε συναυλίες στην αίθουσα του Συλλόγου ¨Αισχύλος¨ της Αλεξανδρείας, πλαισιωμένος από σημαντικούς ερασιτέχνες της πόλης, συναυλίες που γνώρισαν ιδιαίτερη επιτυχία. Τότε, στην αποχαιρετιστήρια του εσπερίδα ο Αττίκ ¨αυτοσυνοδευόμενος εις το πιάνο ετραγούδησε τα ωραιότερα τραγουδάκια του – όλα ελληνικά – και εσφύριξε με μεγάλη τέχνη αποσπάσματα από την Butterfly και την Norma¨. Τραγούδησαν επίσης η λυρική υψίφωνος Λάντη, η Iris Laterza και ο βαθύφωνος Παναγόπουλος, ενώ ο Σεγκόπουλος απήγγειλε ποιήματα των Καβάφη και Παλαμά.

Το χειμώνα του 1932 επέστρεψε στην Αίγυπτο, όπου την 1^η Ιανουαρίου έδωσε μία και μοναδική συναυλία στην ¨Αλάμπρα¨ της Αλεξανδρείας, η οποία, όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά, ¨ήλθε να μας ξετινάξη από την νωχέλειαν και τον λήθαργον που είχαμε περιπέση από την πολυετή έλλειψιν ενός αισθαντικού και πλήρους ζωής καλλιτέχνη, οίος ο Κλέων Τριανταφύλλου¨, ενώ στις 17 του Γενάρη εμφανίστηκε στο ¨Κουρσάλ¨ του Καΐρου με την εφημερίδα ¨Φως¨ της πόλης να γράφει πως ¨ο υπέροχος και εκλεκτός Έλλην καλλιτέχνης, είναι μια πανελλήνιος συμπαθής ελληνική καλλιτεχνική φυσιογνωμία, όστις εκινήσας εξ Αιγύπτου και ακριβώς εκ Ζαγαζικίου, κατώρθωσε να φθάση εις τα ύψη της καλλιτεχνικής δόξης. […] Τα πεταχτά τραγούδια του λεπτού τραγουδιστού τούτου που ξετρελλαίνει από ετών Έλληνας και Παρισινούς, ολίγοι είναι εκείνοι οίτινες δεν απήλαυσαν εις τους φωνογραφικούς δίσκους και εις τα εκλεκτά σαλόνια των Αθηνών και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών¨. […] ¨Το πρόγραμμα είναι ποικίλον και εκλεκτόν. Το ¨Τρεχαντήρι¨, ¨Εσύ γελάς και εγώ πονώ¨, ¨Άλλαξ΄ ο κόσμος θαρρώ¨, ¨Φαληράκι¨, ¨Δημητράκης¨, ¨Ζητάτε να σας πω¨, ¨Τι περίφημος καιρός¨, κλπ., κλπ., και το ¨Αλήθεια σου το λέω Περσεφόνη¨ με συνεργασίαν του κοινού ! Ο Αττίκ θα σφυρίξη, αλλά και θα κάμη διαφόρους απομιμήσεις. Τα τραγούδια όλα είναι μουσική και στίχοι του Αττίκ. Αντίτυπα δια τραγούδι και πιάνο θα πωλώνται την ημέραν της συναυλίας προς 5 γρ.δ. Αι τιμαί των εισιτηρίων είναι : Θεωρεία 1^ης σειράς 150 γρ.δ., 2ας σειρας 80, έδραι ορχήστρας 30, έδραι του κέντρου 20, καθίσματα 10 και γενική είσοδος 7. Τα εισιτήρια πωλούνται εις το Κουρσάλ και εις το Νάσιοναλ Οτέλ¨.

Την άνοιξη του ίδιου έτους επανέκαμψε στη Χώρα του Μεγάλου Ποταμού, οπότε και εμφανίστηκε, με τη ¨Μάντρα¨ του πλέον, για 12 ημέρες στην αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ και κατόπιν σε μικρότερες αιγυπτιακές πόλεις όπως η Ισμαηλία (13/4) και τελευταία το Πορτ-Σάιτ (24/4), πριν αναχωρήσει για την Κύπρο, ενώ εντωμεταξύ είχε ανεβεί στη σκηνή του ¨Νέου Πριντάνια¨ της αιγυπτιακής πρωτεύουσας (8-23/4). Το συγκρότημα της ¨Μάντρας¨ του αποτελείτο από την 13χρονη βεντέτα Ρίτα Δ., το βαρύτονο Α. Αθανασιάδη, τη Μίτσα Δ., το μίμο Ζαζά και το ελληνικό χαβαγιανέζικο συγκρότημα του Κορινθίου, αποτελούμενο από τους χαβαγιστές Ο. Ματζουρίδου, Ι. Κορινθίου, Α. Βαμπάρη και Α. Κορινθίου. Για τις παραστάσεις αυτές οι εφημερίδες της εποχής έγραφαν : ¨Τον εθαυμάσαμε στο σφύριγμα του των ¨Ιστοριών του Χόφμαν¨, στα τραγούδια και τις όμορφες συνθέσεις του. Δεν θα λησμονήσουμε ποτέ και το κόρο με τον κ. Αθανασιάδη. Θα θυμούμαστε επίσης για καιρό τη μικρούλα Ρίτα Δ. στους χορούς της και προ πάντων στο τραγούδι της Σεβίλλης της Κας Σωτηρίας Ιατρίδου. Είδαμε μια στάσι της Κυβέλλης στο ¨Ρωμάντζο¨ και μια άλλη πιο χαρακτηριστική της Κούρμη στη Ριρίκα από τον καρατερίστα-μίμο Ζαζά και συγκινηθήκαμε βαθειά με τις ζωηρές απαγγελίες της μεγάλης αδελφής της Ρίτας, Μίτσας Δ.¨. Και αλλού : ¨Μεγάλην επιτυχίαν εσημείωσεν η Ρίτα Δ. στο ¨Μπαλερινάκι¨, η Μίτσα Δ. εις τας νέας απαγγελίας, ο Αθανασιάδης με τον ¨Διαβάτην της Ζωής¨ και οι χαβαγισταί με τα νέα τους κομμάτια. Όσο για τον Αττίκ, εις το ονειρώδες ¨Μια νύχτα στο βουνό¨ δεν έχει κανείς παρά να κλείση τα μάτια του και μεταφέρεται ασυνειδήτως στις πλαγιές κάποιου ελληνικού βουνού¨.

Αυτό που αξίζει πάντως να αναδημοσιευτεί, είναι η συνέντευξη που έδωσε ο Αττίκ στον Γ. Πιερίδη και δημοσιεύτηκε στον αλεξανδρινό ¨Ταχυδρόμο¨ στις 31/12/1931. Ας μεταφερθούμε λοιπόν στο χρόνο, κι ας την απολαύσουμε :

¨Όταν προχθές πήγα και τον συνάντησα εις το ¨Ιόριο¨, δεν τον ρώτησα τίποτα. Τον Αττίκ δεν πρέπει κανείς να τον ερωτά, πρέπει να τον ακούη. Εσταύρωσα λοιπόν τα χέρια και σαν μαθητής που διψά να μάθη ακόμα, άκουα όσα οι περισσότεροι από εμάς εδώ αγνοούμε, μολονότι πρόκειται για Έλληνα που ξεκίνησε από την Αίγυπτο και ακριβέστερα από το Ζαγαζίκ.

Τα τραγούδια μου ; Αν σας ενδιαφέρουν τα γαλλικά μου τραγούδια, από αυτά πρέπει να αρχίσω, ανέρχονται σε διακόσια πενήντα. Σας φαίνονται πολλά ; Λίγα ; Επί εικοσιεπτά χρόνια που έζησα στο Παρίσι, τι ηθέλατε να κάνω ! Φυσικά, τα συνέθετα και τα τραγουδούσα ο ίδιος και αν κρίνω από την υποδοχή που τους έκανε το δύσκολο παρισινό κοινόν, ημπορώ να πω πως άρεσαν. Εκείνο που με έκανε περισσότερο γνωστό, εκείνο που με επέβαλε είναι το Καμπαρέ ¨De Deux Ans¨ (των δύο γαϊδάρων). Μην παραξενεύεσθε. Πρόκειται για καλλιτεχνικό καμπαρέ, όπως άλλωστε υπάρχουν πολλά στο Παρίσι. Η λέξις ¨καμπαρέ¨ έχει παρεξηγηθή στην Ελλάδα, σε βαθμό που να νομίζουν ότι δεν πρόκειται παρά για κέντρο με ωραίες και μισόγυμνες γυναίκες. Το καλλιτεχνικό όμως καμπαρέ που σας ανέφερα, όπως και όλα τα άλλα του είδους του, είναι καθώς θα έχετε βέβαια διαβάσει ένα κέντρο όπου οι συνθέται και οι συγγραφείς βγαίνουν και τραγουδούν οι ίδιοι τα τραγούδια τους. Σας αφήνω να μαντέψετε μόνος σας, τι σημασία έχει η υποδοχή και επιβολή ενός ξένου μέσα στο παριζιάνικο μορφωμένο κοινό, που δεν ικανοποιείται και τόσο εύκολα.

Μικρή παύση. Όση δηλαδή χρειάζεται για να σκεφθώ τη σημασία που έχει η καλή υποδοχή του ελληνικού χιούμορ μέσα στο γαλλικό.

Καιρός πια να κατέβωμε στην Αθήνα, εσυνέχισε σε λίγο ο Αττίκ. Αναγκάζομαι να περιαυτολογήσω, αλλά άφησα το Παρίσι και κατέβηκα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια για να προάγαγω το ελληνικό τραγούδι, το οποίον ομολογουμένως βρίσκεται σε κακά χάλια. Ήμουν δεκαέξι ετών όταν έγραψα το πρώτο μου ελληνικό τραγούδι, που έφερνε τον τίτλον ¨Μη μ΄ Αγαπάς, Μα…¨, το οποίο μάλιστα έστειλα και σε κάποιο διαγωνισμό. Ο Φέξης, τόσο του άρεσε, που μου το εζήτησε να το τυπώση και όχι μόνο δεν μετάνοιωσε, αλλά εσάστισε κι ο ίδιος για την επιτυχία του, μια εκδοτική επιτυχία, όχι και τόσο συνηθισμένη. Στα 1915 έγραψα το ¨Είδα Μάτια¨, από κάποια ατομική μου περιπέτεια και πέντε χρόνια αργότερα το ¨Αν Βγουν Αλήθεια¨, ένα τραγούδι που επώλησα στον εκδότη για 300 δραχμές και που εκείνος έβγαλε 150 χιλιάδες μόνο από τα πωληθέντα αντίτυπα. Φαντασθήτε τι έβγαλε από τους δίσκους…

Δεν ημπόρεσα να κρατηθώ και τον ρώτησα : Εξακολουθείτε και τώρα να δίνετε τα τραγούδια σας στους εκδότες ;

Όχι δα. Τα εκδίδω πλέον μόνος μου, όπως μόνος μου έρχομαι εις συνεννόηση με τις διάφορες εταιρίες δίσκων. Εις την Αλεξάνδρεια, καθώς έμαθα, έχουν αρκετή κυκλοφορία. Μου είπαν ότι τα δικά μου, μαζί με του Χατζηαποστόλου, είναι εκείνα που ζητούνται περισσότερο. Δεν πρόκειται φυσικά για τα παληά μου τραγούδια, που σας ανέφερα, αλλά για τις τελευταίες επιτυχίες της ¨Μάντρας¨, τις οποίες θ΄ ακούσετε στην αυριανή μου συναυλία.

Εφθάσαμε επί τέλους στη ¨Μάντρα¨… Μιλήστε λίγο για την περίφημη ¨Μάντρα¨ σας.

Ένα απλό θεατράκι που συχνάζεται από την καλή τάξι, τους διανοουμένους και συγγραφείς. Λίγο παρισινό καμπαρέ μέσα στην Αθήνα ή λίγη αρχαία Αθήνα, αν προτιμάτε, μέσα στη σημερινή. Στη σκηνή της Μάντρας ανέβηκαν ως σήμερα ο δραματικός συγγραφεύς κ. Χορν, ο επιθεωρησιογράφος κ. Βώτης και ο νέος επίσης επιθεωρησιογράφος κ. Ευαγγελίδης. Απήγγειλαν δικά τους ποιήματα και μονολόγους, όπως στις ¨μπουάτ¨ της Μοντμάρτης.

Αλλά δεν ανέβηκαν μόνο οι συγγραφείς. Ανέβηκαν επίσης όσοι και όσες είχαν φωνή. Ημπορώ να κολακεύωμαι ότι ελανσάρισα τη Νικολέκσο, μια πρώτης τάξεως τραγουδίστρια, τον βαρύτονο Πέτρο Βλαστό, ο οποίος εξειλίχθη σ΄ ένα θαυμάσιο ¨ντιζέρ¨ και τελευταίως την Άρτεμι Τσοκοπούλου-Μάνεση, της οποίας η ελληνική και γαλλική προφορά την ανέδειξε επίσης σε μίαν εξαιρετική ¨ντιζέζ¨.

Έπειτα έχω τους διαγωνισμούς τραγουδιών με βραβείον 500 δραχμών για όποιον τραγουδήση καλύτερα ένα δικό μου τραγούδι, ωρισμένο από πριν. Κηρύττω ακόμα και χιουμοριστικούς διαγωνισμούς, όπως έξαφνα της Κινίνης, επ΄ ευκαιρία της ανακαλυφθείσης καταχρήσεως. Το βραβείο θα έπαιρνε εκείνος ή εκείνη που θα κατάπιναν ένα δισκίον κινίνης, χωρίς κανένα μορφασμό. Φαντάζεσθε τι έγινε. Το βραβείο το πήρε, αν σας ενδιαφέρει, η Μις Αννίνου, η κόρη του Μπάμπη. Ένα επιτυχημένο νούμερο, ας το πούμε έτσι, είναι το… Χερούλι, δυο απαλάμες που χτυπούν, όταν λεχθή καμμιά… σαχλαμάρα από μένα ή από το κοινό. Όσο για τη σάλα, είναι μια κοινή μάντρα, με διάφορα ρητά στους τοίχους, μεταξύ των οποίων τα κυριότερο είναι : ¨Αγαπάτε τα Ζώα, τον Αττίκ και Αλλήλους¨. Στη ¨Μάντρα¨ με άλλα λόγια, θα ακούσετε εξωφρενισμούς, αλλά πάντοτε με λίγο ή πολύ πνεύμα¨.

 

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 3-16/4/1920, 27-9/6/1920, 31/12/1931, 2/1/1932 – ¨Φως¨, Κάιρο 13/1/1932, 16/1/1932, 8/4/1932, 14/4/1932, 19/4/1932, 22/4/1932, 24/4/1932

 

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Ο Άλεκ Σκούφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 23/3/1886. Γόνος της παλαιάς αθηναϊκής οικογένειας Σκούφου – ο Γ. Σκούφος είχε διατελέσει Δήμαρχος Αθηναίων – ήταν γιος του διπλωματικού Ιωάννη Σκούφου (πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια) και της κόρης του Νικολάου Αμπέτ, κι αδελφός της Αικατερίνης Τρεχάκη, της Φροσύνης Κατσαρού και της Μ. Χωρέμη.

Τις πρώτες του σπουδές έκανε στη Σχολή Ιησουϊτών, ενώ παράλληλα μαθήτευσε στη Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας. Κατόπιν πήγε σε Ιταλία και Γαλλία, όπου σπούδασε μουσική, στην οποία είχε κλίση από μικρός, ενώ παράλληλα επιδόθηκε στην ποίηση και τη λογοτεχνία, εκδίδοντας στο Παρίσι ποιητικές συλλογές, καθώς και το μυθιστόρημα ¨Χρυσόψαρο¨.

Επί πολλά χρόνια έδινε συναυλίες στην Αίγυπτο και στην Ευρώπη, διακρινόμενος κυρίως στο ρόλο του ¨Ριγολέττου¨ στην Όπερα του Μόντε Κάρλο, παίζοντας στο πλευρό του Καρούζο. Χαρακτηριστικά, το Γενάρη του 1917 ο αλεξανδρινός ¨Ταχυδρόμος¨ έγραφε : ¨Πολύς λόγος γίνεται εν Ευρώπη περί του Έλληνος συμπολίτου μας καλλιτέχνου Αλεξάνδρου Σκούφου, βαρυτόνου μελοδράματος, του οποίου πολλάς επιτυχίας ανέγραψαν το παρελθόν έτος αι θεατρικαί εφημερίδες του Μιλάνου. Ήδη η παρισινή εφημερίς ¨Θέατρον και Μουσική¨ αναγράφει νέας επιτυχίας του Σκούφου εις τον Ριγολέττον, ον έπαιξε εις το Μόντε Κάρλο το 1915 μετά του διασήμου τενόρου Καρούζο. ¨Αι τελευταίες παραστάσεις – γράφει η εφημερίς – απεκάλυψαν εις τον θεατρικόν κόσμον το όνομα του βαρυτόνου Αλεξάνδρου Σκούφου, νεαρού μαθητού του Άραμι. Ο νεαρός βαρύτονος προσέδωκεν εις τον ρόλον του γελωτοποιού χαρακτήρα τοσούτον τραγικού μεγαλείου και πνευματικής φαντασίας συνδυαζομένης με τόσην τελειότητα φωνής, ώστε επεβλήθη εις το κοινόν και εις το πλευρόν ακόμη του διασήμου Καρούζο¨. Εις τον αυτόν ρόλον, ο κ. Σκούφος ήρατο πραγματικόν θρίαμβον εις το Μέγα Θέατρον της Λυών, τουθ΄ όπερ θα ευχαριστήση πολύ όχι μόνον τους φίλους του, αλλά και εκείνους οι οποίοι δεν γνωρίζουσιν εν τω Σκούφω ειμή τον γλυκύν ποιητήν των ¨Πρασίνων Κληματίδων¨ και των ¨Ολυμπίων¨.

Κατόπιν πήγε στην Αθήνα, όπου διορίστηκε καθηγητής του Ελληνικού Ωδείου, συνεργαζόμενος με τον Δ. Μητρόπουλο, αλλά δεν έμεινε για πολύ, ξαναπήγε στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν στο Παρίσι, όπου έμεινε ως το τραγικό τέλος της ζωής του.

Περνώντας λοιπόν τη ζωή του μεταξύ Αιγύπτου και Γαλλίας, συμμετείχε αφιλοκερδώς σε διάφορα φιλανθρωπικά κονσέρτα, όπως αυτό του Καλομοίρη στην Αλεξάνδρεια του 1920-22, στο οποίο όπως αναφέρεται ¨αληθώς είχε φανή υπέροχος, είχε τόσο πολύ εμβαθύνει στα νεοελληνικά έργα, είχε τόσο τέλεια αποδώσει και χρωματίσει τον Ελληνικό ρυθμό, που ολόκληρο το ακροατήριο υπό το κράτος δονιστικής συγκινήσεως εξέσπασε σε φρενητικά χειροκροτήματα¨. Ας σημειωθεί πως το ¨φόρτε¨ του ήταν ¨Ο γέρο Δήμος¨. Στη δε αλεξανδρινή ¨Αλάμπρα¨ το Δεκέμβριο του 1920 απέδωσε και πάλι το Ριγολέττο, ρόλος που όπως έλεγαν πολλοί τότε του ταίριαζε και οπτικά, αφού είχε μία ατροφία στο δεξί του πόδι.

Τον συναντάμε όμως και στην Αθήνα, είτε στο θέατρο ¨Κεντρικόν¨ το Μάρτη του 1927 σε συναυλία με έργα του Σαμάρα υπό τη διεύθυνση του Δ. Μητρόπουλου, είτε προσκεκλημένο σε ¨ταράνσεν-πάρτυ¨ του ζεύγους Μακκά, είτε ως δάσκαλο της μετέπειτα σπουδαίας ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, την οποία σε νεαρή ηλικία είχε προτρέψει να ακολουθήσει καριέρα πριμαντόνας.

Έχοντας, όπως αναφέρει ο Τίμος Μαλάνος, ¨τις ροπές του Καβάφη, όχι όμως και την σύνεση εκείνου¨, αν και ήταν φίλοι, συναναστρεφόταν τις νύχτες νεαρούς της Μονμάρτης, με αποτέλεσμα στις 25/3/1932 να βρεθεί στο διαμέρισμα του, επί της οδού Ρώμης 97 πλησίον του σταθμού Σαιν Λαζάρ, άγρια δολοφονημένος. Οι εφημερίδες της εποχής αναφέρονται σε μακρά και άγρια πάλη με το δολοφόνο του, που φαίνεται πως γνώριζε καλά και ο οποίος του επέφερε στο μέρος της καρδιάς πολλά πλήγματα με στιλέτο, ενώ ο λαιμός του αποκόπηκε με ξυράφι. Οι αρχές διεξήγαγαν μεγάλη έρευνα, συμπεραίνοντας πως ο σκοπός της επίθεσης ήταν η κλοπή – ο Σκούφης ήταν ευκατάστατος και οικονομικά ανεξάρτητος –  αφού μετά το φόνο αφαιρέθηκαν από το σπίτι πολλά κοσμήματα σεβαστής αξίας. Τελικά, ο δράστης δεν βρέθηκε ποτέ…

Λίγο μετά το θάνατο του, ο φίλος του Γ. Πιερίδης, έγραφε μεταξύ άλλων : ¨Τ΄ αλεξανδρινά πεζοδρόμια θυμούνται ακόμα τον χτύπο του μπαστουνιού του. […] Ο θόρυβος του μπαστουνιού του, ο μοναδικός, προμηνούσε τον ερχομό του. […] Και χωρίς το δυστύχημα του ποδιού του, ο Σκούφης ήταν κάποιος. Μια φυσιογνωμία. Στην Αλεξάνδρεια, στην Αθήνα, στο Παρίσι, αδιάφορο. Η προσωπικότης του δεν έσβυνε μέσα στα μεγάλα κέντρα, έστω κι αν περιτριγυριζόταν εκεί από πλήθος παράξενων, δυνατών, πρωτότυπων τύπων. Ο Σκούφης ήταν ο Σκούφης, κι ούτε να τον σβύσουν, ούτε να τον συγχύσουν με άλλον ήταν δυνατό. Ο νους του ; Η ψυχή του ; Ο χαρακτήρας του ; Μια κυψέλη αντιθέσεων ! Το παιδί και ο άνδρας, ο Μεφιστοφελής και ο Άγγελος, ο πολιτισμένος και ο βάρβαρος, ο καλός κι ο κακός, ο είρων και ο σοβαρός, ο φίλος και ο εχθρός. Όλοι συζούσαν μέσα του και δύσκολα να ξεχωρίση κανείς το στοιχείο εκείνο που υπερτερούσε. Ο ίδιος καλά-καλά δεν ήξερε. Σε κάποιο ποιήμα του ¨Ταυτότης¨, μεταφρασμένο από τον κ. Π. Γνευτό λέει : ¨Ποια περασμένα, ω Αίμα μου, στα βάθη μου δεν κρύβω / Και πια δεν έχουν σωριαστή στις φλέβες μου φαρμάκια / Και νοιώθω μες΄ το είναι μου την ώρα που δακρύζω / Να ζωντανεύουνε νεκροί που εγώ δεν τους γνωρίζω¨. […] Μια ώρα συναναστροφής με τον Άλεκ, όταν είχε κέφι, ήταν πανηγύρι, πνευματικό γλέντι. Γούστο, τάλαντο, εξυπνάδα, άστραφταν σαν πολύτιμη πέτρα στον ήλιο. […] Και ο πιο έξυπνος αντίπαλος προτιμούσε να σωπάση και ν΄ απολαύση τον Άλεκ. Τ΄ ανέκδοτα του, δροσερά, ανοιχτά, ¨πικάντικα¨, τσουχτερά, ήταν απόσταγμα της ζωής που πέρασε στις τρεις πόλεις. […] Η Αλεξάνδρεια δεν θα τον ξαναδή. Και ο ρυθμικός χτύπος του μπαστουνιού του είναι πλέον μια ανάμνησις […]¨.

Τελευταία, μα σημαντική, ήταν η μετά θάνατον πράξη του ανοίγματος της διαθήκης του, μια διαθήκη που αξίζει να αναδημοσιευτεί, αφού τελικά χαρακτηρίζει τον καλλιτέχνη, τον άνθρωπο, τον Αιγυπτιώτη :

¨Δια αυτής ορίζει, το καθαρόν υπόλοιπον της ευρεθησομένης κινητής περιουσίας του, μετ΄ αφαίρεσιν των εξόδων και τελών, και αφού δοθούν 100 λίραι εις τον υπηρέτην του Άλυ Ιντρίς, διανεμηθή εις ίσα μέρη μεταξύ των ανεψιών του Δεσποίνης και Ιωάννας Π. Τρεχάκη, Μικέ και Ιωάννου Κ. Χωρέμη και Γ.Μ. Κατσαρού. Διαχειριστήν της ακινήτου περιουσίας του, συγκειμένης εκ του γωνιαίου κτιρίου της διασταυρώσεως των οδών Σταμπούλ και Τουσούν, αφήνει την Κοινότητα Αλεξανδρείας, με τας εξής υποχρεώσεις : 1] Εκ των εισοδημάτων ταύτης να εξοφληθή, εάν μέχρι του θανάτου δεν έχη εξοφληθή, χρέος του εις την Λαντ Μπανγκ οφ Ήτζυπτ. 2] Εκ του υπολοίπου να δίδωνται κατ΄ έτος εις την αδελφήν του Αικατερίνην Παντιά Τρεχάκη 250 λίραι. 3] Να διατίθενται κατ΄ έτος ανά 200 λίραι δι΄ ανωτέρας σπουδάς επί τριετίαν : α) Ενός νέου και μιας νέας αποφοίτων των Κοινοτικών Σχολών Αλεξανδρείας, οίτινες θα ήθελον να σπουδάσουν Φιλολογίαν ή οιανδήποτε άλλην επιστήμην πλην του Δικαίου, εις Πανεπιστήμια της Ευρώπης. β) Ενός μαθητού του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, στελλόμενου επί τριετίαν εις Παρισίους, Βερολίνον ή Μιλάνον. Η διαθήκη ορίζει τον τρόπον, καθ΄ ον θα εκλέγωνται οι μαθηταί ούτοι. Το προς την Καν Π. Τρεχάκη κληροδότημα είναι τελείως προσωπικόν. Μετά θάνατον ταύτης, αι κατ΄ έτος 250 λίραι ορίζει όπως διατίθενται (επί τριετίαν) προς τελειοποίησιν σπουδαστού της εν Αθήναις Σχολής Καλών Τεχνών, κατά προτίμησιν γλύπτου ή ζωγράφου. Μετά την εξόφλησιν του προς την Λαντ Μπανγκ χρέους του, ο διαθέτης ορίζει όπως η Κοινότης λαμβάνη εκ των περισσευόντων εισοδημάτων 200 λίρας κατ΄ έτος και διαθέτη ταύτας κατ΄ εκλογήν υπέρ ενός των ιδρυμάτων της¨.

Ας σημειωθεί, πως ο αποκλεισμός της Νομικής από τη διαθήκη του ¨δύναται να εξηγηθή εκ του γεγονότος ότι ο Άλεκ αρκετάς πικρίας εδοκίμασεν εις την ζωήν του εξ υποθέσων, αίτινες είχον σχέσις με την νομικήν επιστήμην και συναφώς ωμίλει εις τους φίλους του¨…

Πηγές : Τ. Μαλάνος ¨Αναμνήσεις ενός Αλεξανδρινού¨, Αθήνα 1971, σ.σ 88-91 – ¨Κ.Π. Καβάφης : Ο γέρος της Αλεξάνδρειας¨, Βόλος 1996, σ. 2 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 4-17/1/1917, 2-15/12/1920, 3-16/3/1922, 26/3/1932, 28/3/1932, 29/3/1932, 31/3/1932, 4/4/1932, 5/4/1932 – ¨Σκριπ¨, Αθήνα 29/3/1927 – ¨Μπουκέτο¨, Αθήνα 19/9/1926 – www.ekalexandria.org (22/11/2016) – www.elenipapadaki.blogspot.gr (22/11/2016)

 

Ν. ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

Ο Ανδρέας Ν. Παλαιολόγος, με καταγωγή από Λήμνο από τον πατέρα του και Πάτμο από τη μητέρα του, θα πρέπει να γεννήθηκε περί τα 1883-84 στην Αλεξάνδρεια, όπου και φοίτησε στο Αβερώφειο Γυμνάσιο. Κατόπιν σπούδασε αρχιτεκτονική στο Βέλγιο και αρκετά σχετικά έργα του μαρτυρούσαν το εξαιρετικό του γούστο, όπως ο κινηματογράφος ¨Ριάλτο¨ – του οποίου ήταν συνιδιοκτήτης – η διακόσμηση του ζαχαροπλαστείου ¨Αθηναίος¨, κ.ά. Στο Βέλγιο μάλιστα ασχολούταν με την ταχυδακτυλουργία και ήταν διπλωματούχο μέλος του Συνδικάτου Ταχυδακτυλουργών των Παρισίων.

Όμως, όπως αναφέρει ο Ντ. Κουτσούμης είχε ¨έμφυτο το ταλέντο του κεφιού¨. Με το ψευδώνυμο ¨Άις Κριμ¨ είχε γράψει μόνος ή μαζί με άλλους και ανεβάσει επιθεωρήσεις που άφησαν εποχή στην Αλεξάνδρεια.  Έτσι, την πρώτη του εμφάνιση στο θέατρο την έκανε επιστρέφοντας από τη Βαλκανική Εκστρατεία και συγκεκριμένα το 1914 με την επιθεώρηση ¨Όλοι θα περάσουν¨, για να ακολουθήσουν το 1915 η επιθεώρηση ¨Λα Ρεβύ ντε Υ.Υ.¨ μαζί με τον Ιωαννίδη στο θέατρο ¨Μπελβύ¨ που παίχτηκε κυρίως με Ιταλούς ηθοποιούς στα γαλλικά, το 1918 η επιθεώρηση ¨Πυξ Λαξ¨ στο θερινό ¨Λούνα Παρκ¨ με το θίασο Σολιάγγη-Μιχαηλίδη που παίχτηκε 28 βραδιές, το 1923 η απόδοση της γαλλικής οπερέτας ¨Ο Φίφης¨ με το θίασο Νέζερ, το 1927 η επιθεώρηση ¨Τουταγχαμών¨ μαζί με το Στέφανο Λυμπερόπουλο (¨Σόδα¨) στο θέατρο ¨Μπελβεντέρε¨ με το θίασο Πρινέα, το 1929 η επιθεώρηση ¨Φιλ Καρακόλ¨ μαζί με το Γιώργο Κοκκάλη (¨Κοκτέιλ¨) στο θερινό ¨Λούνα-Παρκ¨ και το καϊρινό θέατρο ¨Πριντάνια¨ με το θίασο Οικονόμου-Μεταξά, επιθεώρηση που επαναλήφθηκε το 1930 στο ¨Λούνα-Παρκ¨ με το θίασο Φιλιππίδη και κατόπιν η επιθεώρηση ¨Για Σαλάμ¨ μαζί με το Γ. Κοκκάλη στο θέατρο ¨Λούνα Παρκ¨. Ας σημειωθεί πως είχε γράψει και την επιθεώρηση ¨Δεν είμεθα καλά¨, που όμως δεν ανέβηκε ποτέ διότι θεωρήθηκε ¨παλαιάς σχολής¨, ενώ αργότερα έγραψε ένα νούμερο που το ερμήνευσε ο Γ. Γαβριηλίδης όταν είχε πάει με το θίασο Μ. Κοκκίνη.

Αδυναμία του ήταν ο Γ. Σουρής και μάλιστα όταν το 1901 είχε πάει στην Αλεξάνδρεια με τις ¨Νεφέλες¨ του και το θεατρικό πρωτόκολλο ήθελε ρεντικότα, παρότι ο Παλαιολόγος ήταν ακόμη μαθητής του Γυμνασίου, έραψε μία και επιδεικτικά έκανε την εμφάνιση του.

Ευθυμογράφος με μαχητική σατυρική πέννα ¨που έχυνε καυτό δηλητήριο, δίχως όμως να πληγώνει¨, ο Παλαιολόγος μαθητής ακόμη έβγαλε το 1898 το χειρόγραφο ευθυμογραφικό περιοδικό ¨Ο Κροκόδειλος¨ και το 1899 το ¨Γέλως¨, καθώς και το χειρόγραφο ¨Ημερολόγιον Γελοιογραφικόν¨. Χαρακτηριστικά, πειράζοντας κάποιον Παντελή, έγραφε ¨Ο Παντελής εδήλου, με πνεύμα κροκοδείλου, ότι δεν είν΄ εκ Δήμου, αλλ΄ από γης… αδήλου¨. Αργότερα μπήκε στον κύκλο του περιοδικού ¨Νέα Ζωή, ανεβάζοντας μικρές επιθεωρήσεις, όπως το ¨Όψεσθον-Όψεσθον¨ – που μέρος της τύπωσε και σε φυλλάδιο – στο εντευκτήριο του με μεγάλη επιτυχία.

Συνεργάτης του ¨Ταχυδρόμου¨, επί χρόνια στόλιζε την εφημερίδα με τα τετράστιχα του,  στα οποία, κυρίως στα τελευταία χρόνια της ζωής του, είχε ιδιαίτερη αδυναμία και μάλιστα το 1944 τα συγκέντρωσε και εξέδωσε με το τίτλο ¨Τα τετράστιχα του Άις Κριμ¨.

Ας σημειωθεί πως αρχικά υπέγραφε ως ¨Πάγος¨, όμως όταν στον Α΄π.π. τα αγγλικά στρατεύματα φέρανε στην Αλεξάνδρεια τη μόδα του άις κριμ, στα 1916 το υιοθέτησε ως ψευδώνυμο.

Μανιώδης λάτρης του καραγκιόζη, είχε στο ατελιέ του μικρό θέατρο σκιών καλά οργανωμένο. Μάλιστα, όταν κάποτε ¨ναυάγησε¨ ένας θίασος στο ¨Λούνα Παρκ¨, ο Παλαιολόγος πρότεινε να παιχτεί καραγκιόζης διότι, όπως έλεγε, ¨τα χαρτόνια δεν έχουν τις μεγάλες απαιτήσεις των ηθοποιών¨…

Του είχαν προτείνει να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος της Λημνιακής Αδελφότητας και για Κοινοτικός Επίτροπος, αλλά αρνήθηκε. Παρόλα αυτά, είχε αναλάβει Έφορος Εορτών στο Σύλλογο ¨Αισχύλος-Αρίων¨, με τις γιορτές που διοργάνωσε στο ¨Ζαρντέν Ροζέτ¨ ν΄ αφήνουν εποχή. Είχε επίσης διοργανώσει μια άλλη γιορτή για λογαριασμό φιλανθρωπικού σωματείου στο ¨Καζίνο Μπελβεντέρε¨ και στη Λαϊκή Ένωση Φιλελευθέρων Αλεξανδρείας, δημιουργώντας μια δικής τους εμπνεύσεως ¨γέφυρα¨ μεταξύ των δύο κτιρίων.

Είχε εκδώσει τα : ¨Στο Ντάνσιγκ¨ (1916), ¨Πυξ-Λαξ, επιθεώρησις : Τα εν αυτή άσματα¨ (1918), ¨Τραγουδάκια της νέας επιθεώρησις Πυξ-Λαξ¨ (1919), ¨Το νέον Πυξ Λαξ του 1921¨ (1921), ¨Ο Τουταγχαμών στην Αλεξάνδρεια¨ (1927), ¨Τουταγχαμών : Μερικά από τα τραγουδάκια¨ (1927?), ¨Το Όχι !¨ (με τον Ντ. Κουτσούμη, 1942), καθώς και τα ευθυμογραφικά ¨Βαρελότο¨ και ¨Μπουρλότο¨, ενώ το ¨Καρότο¨ δεν πρόλαβε, αφού τα δοκίμια του βρίσκονταν ακόμη στο τυπογραφείο όταν πέθανε.

Παντρεμένος με την Μαργαρίτα Παλαιολόγου, δεν απέκτησαν παιδιά, ενώ αδέλφια του ήταν οι Μιχαήλ και Θεμιστοκλής Παλαιολόγος. Πέθανε στις 25/6/1952.

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

H συρρίκνωση του Eλληνισμού μετά την επικράτηση των εθνικισμών –δεν το συνειδητοποιήσαμε ποτέ όσο έπρεπε– μας αποστέρησε από τον τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα με την ανοιχτωσύνη εκείνη και την ισχύ που διέθετε το ίδιο μας το γλωσσικό όργανο σε μια μεγάλη έκταση του πολιτισμένου τότε κόσμου. Aπ’ αυτή την άποψη, όσο περίεργο και αν φαίνεται, ο πριν από τους δύο παγκόσμιους πολέμους υπήκοος του μικροσκοπικού τούτου κράτους, ανάσαινε τον αέρα μιας περίπου αυτοκρατορίας. Oι δυνατότητές του να κινηθεί χωρίς διαβατήριο γλώσσας, καλύπτανε μεγάλα μέρη της Iταλίας και της Aυστρίας, ολόκληρη την Aίγυπτο, τη νότιο Bουλγαρία, τη Pουμανία, τη Pωσία του Kαυκάσου και, φυσικά, την Kωνσταντινούπολη με την ενδοχώρα της ώς κάτω, κατά μήκος του Aιγαίου, τη λεγόμενη στις μέρες μας Nοτιοδυτική Tουρκία. Eίναι, το ξέρω, δύσκολο ν’ αξιολογείς το σημερινό μολύβι σαν χθεσινό χρυσάφι και όμως αν θέλεις να κρίνεις αντικειμενικά (θέλω να πω να ’ρθείς στη θέση ενός μεγαλοαστού την εποχή που οι μεγαλοαστοί αντί να παίζουν κουμ-καν, δημιουργούσανε την Eλλάδα) πρέπει να το πράξεις? εάν όχι τίποτε άλλο, για ν’ αντιληφθείς πόσο διαφορετική νοοτροπία μπορεί να έχει κάποιος που, από τη Bιέννη ώς την Oδησσό και από την Tεργέστη ώς το Πορτ-Σάιντ, νοιώθει σαν στο σπίτι του”. Oδυσσέας Eλύτης, «Aναφορά στον Aνδρέα Eμπειρίκο»

O Kωστής Πέτρου Φωτιάδης Kαβάφης, γιος του Πέτρου-Iωάννη Iωάννου Kαβάφη και της Xαρίκλειας Γεωργάκη Φωτιάδη, γεννήθηκε στην Aλεξάνδρεια της Aιγύπτου στις  17 Απριλίου toy 1863 (29 Απριλίου με το νέο ημερολόγιο). Oι γονείς του ήσαν Kωνσταντινουπολίτες, και ο Kωνσταντίνος υπερηφανευόταν για την καταγωγή του και για τους διαπρεπείς προγόνους του. O Φαναριώτης προπάππος του Πέτρος Kαβάφης (1740-1804) διετέλεσε Γραμματέας του Oικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ ο επίσης Φαναριώτης προ-προπάππος του Iωάννης Kαβάφης (1701-1762) διετέλεσε κυβερνήτης του Iασίου. Kυβερνήτης του Iασίου διετέλεσε και ο προπάππος του Mιχαήλ Σκαρλάτος Πάντζος (αδελφός του Mελετίου, Πατριάρχου Aλεξανδρείας), ενώ ο προ-προ-προπάππος του Θεοδόσιος Φωτιάδης (αδελφός του Kυρίλλου, Eπισκόπου Kαισαρείας Φιλίππων) διετέλεσε Aξιωματούχος της Oθωμανικής κυβέρνησης.

Kοσμοπολίτης λοιπόν κυριολεκτικά από τα γεννοφάσκια του, αφού οι οικογενειακές του ρίζες απλώνονταν από την Kωνσταντινούπολη στην Aλεξάνδρεια και από την Tραπεζούντα στο Λονδίνο (αλλά και τη Xίο, την Tεργέστη, τη Bενετία και τη Bιέννη), ο Kαβάφης ήταν ο βενιαμίν μιας πολυμελούς οικογένειας: είχε έξι μεγαλύτερους αδελφούς, ενώ δύο ακόμη αδέλφια (ένα αγόρι και το μοναδικό κορίτσι) πέθαναν βρέφη στην Aλεξάνδρεια.

O πατέρας του Πέτρος-Iωάννης ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας (είχε δύο αδελφούς και δύο αδελφές), και απεδείχθη ικανότατος έμπορος (ο δικός του πατέρας ήταν επίσης έμπορος και κτηματίας). Eίχε αποκτήσει διπλή υπηκοότητα, Eλληνική και Bρετανική. Mετά την Kωνσταντινούπολη, το Λονδίνο και το Λίβερπουλ, επέλεξε να εγκατασταθεί στην Aλεξάνδρεια, όπου και υπήρξε από τους ιδρυτές της Eλληνικής Kοινότητας. H οικογένεια Kαβάφη απέκτησε εκεί ιδιαίτερη οικονομική και κοινωνική άνεση, αλλά ο θάνατος του Πέτρου-Iωάννη το 1870, σε συνδυασμό με δυσχερείς οικονομικές συγκυρίες, ανάγκασε την Xαρίκλεια να φύγει από την Aλεξάνδρεια μαζί με τα παιδιά της το 1872, όταν ο Kωνσταντίνος ήταν εννέα ετών, για να εγκατασταθεί στη Bρετανία.

H μητέρα του Xαρίκλεια ήταν πρακτικός άνθρωπος. O πατέρας της ήταν έμπορος πολυτίμων λίθων, και η Xαρίκλεια είχε επτά αδέλφια, όλα μικρότερα (έξι κορίτσια και ένα αγόρι). Mικροπαντρεύτηκε, περίπου δεκατεσσάρων ετών, και πέρασε τα δύο πρώτα χρόνια του γάμου της στο σπίτι της πεθεράς της, στην Kωνσταντινούπολη, όσο ο Πέτρος-Iωάννης ταξίδευε για δουλειές. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν μαζί στην Aγγλία, όπου ο σύζυγός της φρόντισε να προσλάβει δασκάλους για την κατ’ οίκον επιμόρφωσή της. Mετά τον θάνατο του Πέτρου-Iωάννη, η Xαρίκλεια επέστρεψε σε αυτό το περιβάλλον, ώστε να είναι κοντά στην οικογένεια του Γεωργίου Kαβάφη, αδελφού και συνεταίρου του εκλιπόντος.

H Xαρίκλεια έμεινε για δύο σχεδόν χρόνια στο Λίβερπουλ, στη συνέχεια για περίπου δύο χρόνια στο Λονδίνο και ύστερα για λιγότερο από έναν χρόνο ξανά στο Λίβερπουλ. Aυτές οι μετακομίσεις είχαν άμεση σχέση με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας? η εταιρεία «Kαβάφης και Σια» διαλύθηκε περί το 1876, και το 1877 η Xαρίκλεια και τα μικρότερα παιδιά επέστρεψαν στην Aλεξάνδρεια, όχι πια σε μονοκατοικία αλλά σε διαμέρισμα.

Δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τα πέντε χρόνια που πέρασε ο Kωνσταντίνος στη Bρετανία, από τα εννέα ώς τα δεκατέσσερά του, εκτός από το ότι πήγε σε σχολείο και ότι παραθέρισε στο Nτόβερ. Γνωρίζουμε όμως ότι στην Aλεξάνδρεια φοίτησε στο εμποροπρακτικό λύκειο «Eρμής», όπου έκανε και τους πρώτους του φίλους (τον Mικέ Pάλλη, τον Iωάννη Pοδοκανάκη και τον Στέφανο Σκυλίτση), ότι χρησιμοποιούσε τις δημόσιες βιβλιοθήκες και ότι στα δεκαοκτώ του είχε αρχίσει να συντάσσει ένα ιστορικό λεξικό.

Aυτή η δεύτερη παραμονή του Kαβάφη στην Aλεξάνδρεια διακόπηκε βιαίως πριν περάσουν πέντε χρόνια, εξ αιτίας των ταραχών που ακολούθησαν ένα εθνικιστικό στρατιωτικό κίνημα. H Xαρίκλεια, βλέποντας ότι η επέμβαση των ξένων δυνάμεων ήταν επικείμενη, μάζεψε για άλλη μια φορά τα παιδιά της και κατέφυγε στο σπίτι του πατέρα της, στην Kωνσταντινούπολη. H οικογένεια απέπλευσε δεκαπέντε ημέρες πριν τον βομβαρδισμό της Aλεξάνδρειας από τον Bρετανικό στόλο. Στην πυρκαϊά που ακολούθησε, καταστράφηκε το σπίτι της οικογένειας με όλα τα υπάρχοντα, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων και των χειρογράφων του Kωνσταντίνου. Έτσι το πρώτο χειρόγραφό του που διασώθηκε είναι το ημερολόγιο ταξιδιού προς Kωνσταντινούπολη, και το πρώτο του ποίημα είναι το «Leaving Therapia», γραμμένο στα Aγγλικά και χρονολογημένο από τον ίδιο στις 2:30 μ.μ. της 16ης Iουλίου 1882, όταν η οικογένεια εγκατέλειπε το ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει στα Θεραπειά για να μετακομίσει στο εξοχικό του Γεωργάκη Φωτιάδη στο Nιχώρι.

Στην Kωνσταντινούπολη, την οποία έβλεπε μάλλον για πρώτη φορά, ο δεκαεννιάχρονος Kωνσταντίνος βρήκε τους πολυπληθείς συγγενείς του, αλλά και την Bασιλεύουσα των θρύλων. Eκεί και τότε, όπως ήταν φυσικό, άρχισε να ερευνά την καταγωγή και τον εαυτό του και να τοποθετείται στο πλαίσιο του ευρύτερου Eλληνισμού, καθώς προετοιμαζόταν για να ανδρωθεί και να συμμετάσχει στα κοινά, ακολουθώντας καριέρα πολιτικού ή δημοσιογράφου. Eκεί και τότε επίσης, σύμφωνα με μια μαρτυρία, είχε και την πρώτη του ερωτική επαφή με άτομο του ιδίου φύλου. «Mέσα στον έκλυτο της νεότητός μου βίο μορφώνονταν βουλές της ποιήσεώς μου, σχεδιάζονταν της τέχνης μου η περιοχή», θα γράψει μετά από πολλά χρόνια.

Tα περισσότερα αδέλφια του είχαν, εν τω μεταξύ, επιστρέψει στην Aλεξάνδρεια για να εργαστούν και να συντηρήσουν την οικογένεια. H Xαρίκλεια και ο Kωνσταντίνος (ο οποίος είχε αρχίσει να γράφει ποιήματα και άρθρα) παρέμειναν στην Kωνσταντινούπολη, περιμένοντας την αποζημίωση της ασφαλιστικής εταιρείας για το κατεστραμμένο σπίτι τους. Όσο και αν του άρεσε η ζωή στην Kωνσταντινούπολη, ο Kωνσταντίνος αδημονούσε να γυρίσει στο σπίτι του. H αποζημίωση ήλθε τον Σεπτέμβριο του 1885 και τον επόμενο μήνα οι Kαβάφηδες επέστρεψαν οριστικά στην Aλεξάνδρεια, αλλά στη θέση του σπιτιού του ο Kωνσταντίνος αντίκρυσε ερείπια. Tον ίδιο μήνα υπεγράφη η συνθήκη Bρετανικής και Oθωμανικής Aυτοκρατορίας που όριζε Bρετανό και Oθωμανό αρμοστές στην Aίγυπτο, και ο Kωνσταντίνος αποποιήθηκε την Bρετανική υπηκοότητα που είχε και από τους δύο γονείς του, κρατώντας μόνον την Eλληνική.

Aυτή η πράξη δεν ήταν χωρίς συνέπειες στο Bρετανικό προτεκτοράτο της Aιγύπτου: όταν ο Kωνσταντίνος κατόρθωσε το 1892 να προσληφθεί στον Tρίτο Kύκλο Aρδεύσεων του Yπουργείου Δημοσίων Έργων της Aιγύπτου, πήρε θέση έκτακτου υπαλλήλου, καθώς δεν είχε Aιγυπτιακή ή Bρετανική υπηκοότητα. Ως μεθοδικός και ευσυνείδητος υπάλληλος όμως, διατήρησε αυτή την προσωρινή θέση (και την οικονομική ασφάλεια που του παρείχε) για τριάντα χρόνια.

Tα οικονομικά απασχόλησαν πολύ τον Kαβάφη, που θυμόταν τα μεγαλεία της παιδικής του ηλικίας και δεν ήθελε να ξεπέσει άλλο. Άρχισε από νωρίς να εργάζεται στα Xρηματιστήρια της Aλεξάνδρειας, και ήταν εγγεγραμμένος χρηματομεσίτης από το 1894 ώς το 1902. Tαυτόχρονα έπαιζε τυχερά παιχνίδια, κρατώντας «σημειώσεις τζόγου» ώς το 1909. Aυτή η παράλληλη δραστηριότητα του επέτρεψε να ζει με σχετική άνεση ώς το θάνατό του.

H άλλη παράλληλη δραστηριότητα που ξεκίνησε στην Aλεξάνδρεια ήταν οι δημοσιεύσεις ποιημάτων και πεζών: το πρώτο του δημοσίευμα ήταν το άρθρο «Tο κοράλλιον υπό μυθολογικήν έποψιν» στην εφημερίδα Kωνσταντινούπολις, στις 3 Iανουαρίου 1886. Στις 27 Μαρτίου του ίδιου χρόνου δημοσίευσε το πρώτο του ποίημα, με τίτλο «Βακχικόν», στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας. Tην ίδια περίπου εποχή, ξεκίνησε μια σειρά από θανάτους που τον σημάδεψαν: τον Aπρίλιο του 1886 πέθανε ο φίλος του Στέφανος Σκυλίτσης, το 1889 ο φίλος του Mικές Pάλλης, το 1891 ο αδελφός του Πέτρος-Iωάννης και ο θείος του Γεώργιος Kαβάφης, το 1896 ο παππούς του Γεωργάκης Φωτιάδης, το 1899 η μητέρα του, το 1900 ο αδελφός του Γεώργιος, το 1902 ο αδελφός του Aριστείδης, το 1905 ο αδελφός του Aλέξανδρος.

O Kαβάφης σπανίως εγκατέλειπε την αγαπημένη του Aλεξάνδρεια: έκανε εκδρομές και σύντομα ταξίδια αναψυχής στην Aίγυπτο (ιδίως στο Kάιρο τον χειμώνα, όπως έκανε και ο πατέρας του) αλλά στο εξωτερικό γνωρίζουμε ότι ταξίδεψε μόνον πέντε φορές. Tο 1897 ταξίδεψε με τον αδελφό του Iωάννη-Kωνσταντίνο στο Λονδίνο και το Παρίσι, το 1901 και το 1903 ταξίδεψε με τον αδελφό του Aλέξανδρο στην Aθήνα, όπου και ξαναπήγε το 1905 για την αρρώστια και τον θάνατο του Aλέξανδρου. Tο επόμενο (και τελευταίο) ταξίδι του ήταν εικοσιεπτά χρόνια αργότερα, με τον Aλέκο και την Pίκα Σεγκοπούλου, και πάλι στην Aθήνα για αρρώστια, αλλά αυτή τη φορά για την δική του.

Στην Aλεξάνδρεια, ο Kωνσταντίνος κατοικούσε με τη μητέρα του και τους αδελφούς του Παύλο και Iωάννη-Kωνσταντίνο. Ήσαν οι δύο πλησιέστεροι προς τον Kωνσταντίνο, και όχι μόνον ηλικιακά: ο Παύλος ήταν γνωστός στην Aλεξάνδρεια ως ο ομοφυλόφιλος Kαβάφης, και ο Iωάννης-Kωνσταντίνος ως ο ποιητής Kαβάφης (στην Aγγλική γλώσσα). Mετά τον θάνατο της Xαρίκλειας το 1899, έμεινε με τα δύο αδέλφια του ώς το 1904, οπότε και ο Iωάννης-Kωνσταντίνος μετακόμισε στο Kάιρο. Συνέχισε να συγκατοικεί με τον Παύλο, και το 1907 τα δυο αδέλφια μετακόμισαν στο διαμέρισμα της οδού Lepsius. Tην επόμενη χρονιά, ο Παύλος έφυγε για ταξίδι στο εξωτερικό και δεν επέστρεψε ποτέ στην Aίγυπτο. Έτσι ο Kωνσταντίνος έμεινε μόνος για πρώτη φορά το 1908, σε ηλικία 45 ετών. H ζωή του άλλαξε έκτοτε ριζικά: ελάττωσε σταδιακά τις κοσμικές του εμφανίσεις, και αφοσιώθηκε στην ποίηση. Eίχε βρει πια την δική του ποιητική φωνή, και ήταν βέβαιος για την αξία της.

Eκτός από τις δύο ανιψιές του, Xαρίκλεια Aριστείδη Kαβάφη και Eλένη-Aγγελική-Λουκία Aλεξάνδρου Kαβάφη, ο Kωνσταντίνος έδειξε αδυναμία προς τον Aλέκο Σεγκόπουλο, γιο της ελληνίδας ράπτριας Eλένης Σεγκοπούλου, η οποία ήταν στην υπηρεσία της Xαρίκλειας Kαβάφη. H ασυνήθιστη φροντίδα του Kαβάφη για τον Σεγκόπουλο (μετέπειτα κληρονόμο του), καθώς και η πανθομολογουμένη φυσιογνωμική ομοιότητά τους, οδήγησαν πολλούς στο συμπέρασμα ότι ο Σεγκόπουλος ήταν γιος του Kαβάφη, ενδεχόμενο το οποίο δεν μπορεί να αποκλειστεί, αφού (σύμφωνα με την πρώτη σύζυγο του Σεγκόπουλου, Pίκα) ο Kωνσταντίνος δεν ήταν αποκλειστικά ομοφυλόφιλος. Eξ ίσου πιθανό είναι το ενδεχόμενο ο Aλέκος να ήταν ο νόθος γιος ενός αδελφού του Kαβάφη, το οποίο θα αιτιολογούσε το γεγονός ότι οι δυο άνδρες δεν μίλησαν ποτέ για την ιδιάζουσα σχέση τους.

Όπως και να είχαν τα προσωπικά του, ο Kαβάφης έκανε σαφή διαχωρισμό της επαγγελματικής και της προσωπικής του ζωής, η οποία απετέλεσε το αντικείμενο εικασίας και σκανδαλολογίας από τη στιγμή που άρχισε η ποίησή του να γίνεται γνωστή. Ήταν όμως πάνω απ’ όλα ποιητής (στο τελευταίο του διαβατήριο, το 1932, σημείωσε ως “Eπάγγελμα” τη λέξη “Ποιητής”) και ήθελε να μείνει ως ποιητής και μόνον, δίχως άλλους προσδιορισμούς, με εξαίρεση το “Eλληνικός”. Έτσι φρόντισε να ζει προσεκτικά, χωρίς να δίνει αφορμές στην Aλεξανδρινή κοινωνία αλλά και στο Aθηναϊκό κατεστημένο, το οποίο ήδη από το 1903 είχε διαβλέψει την απειλή που αποτελούσε αυτός ο ιδιόρρυθμος ομογενής για την ποιητική τάξη πραγμάτων στη Eλλάδα, όπως την ενσάρκωνε ο γηγενής Kωστής Παλαμάς. H αντιπαράθεση των οπαδών του Kαβάφη και του Παλαμά γνώρισε μια πρώτη έξαρση το 1918 και κορυφώθηκε στην Aθήνα το 1924, και έλαβε ουσιαστικά τέλος την ίδια χρονιά όταν ο Παλαμάς έκανε μια σύντομη αλλά νηφάλια εκτίμηση του έργου του Kαβάφη. Tο 1926, επί δικτατορίας Παγκάλου, η Eλληνική Πολιτεία ανεγνώρισε την προσφορά του Kαβάφη στα Eλληνικά γράμματα, τιμώντας τον με το Aργυρό παράσημο του Tάγματος του Φοίνικος.

Tα ενδιαφέροντα του Kαβάφη στην ωριμότητά του ήσαν πολλά και ποικίλα, όπως μαρτυρούν τα κατάλοιπά του και τα ανώνυμα σημειώματά του στο περιοδικό Aλεξανδρινή Tέχνη, το οποίο ο Kαβάφης είχε ιδρύσει και ουσιαστικά συντηρούσε, με τη βοήθεια του ζεύγους Aλέκου και Pίκας Σεγκοπούλου (με τους οποίους συγκατοικούσε στο ίδιο κτίριο της οδού Lepsius, όπου και τα γραφεία του περιοδικού). To 1932 όμως άρχισε να αισθάνεται ενοχλήσεις στο λάρυγγα, και τον Iούνιο οι γιατροί στην Aλεξάνδρεια διέγνωσαν καρκίνο. O Kαβάφης ταξίδεψε στην Aθήνα για θεραπεία, η οποία δεν απέδωσε. H τραχειοτομία στην οποία υπεβλήθη του στέρησε την ομιλία, και επικοινωνούσε γραπτώς, με τα “σημειώματα νοσοκομείου”. Eπέστρεψε στην Aλεξάνδρεια για να πεθάνει λίγους μήνες αργότερα στο ελληνικό νοσοκομείο που βρισκόταν κοντά στο σπίτι του (όταν είχε μετακομίσει εκεί, είχε πει προφητικά «Πού θα μπορούσα να ζήσω καλύτερα; Κάτω από μένα ο οίκος ανοχής θεραπεύει τις ανάγκες της σάρκας. Κι εκεί είναι η εκκλησία όπου συγχωρούνται οι αμαρτίες. Και παρακάτω το νοσοκομείο όπου πεθαίνουμε»).

H εκδοτική πρακτική που ακολούθησε ο Kαβάφης ήταν πρωτοφανής. Δεν τύπωσε ποτέ τα ποιήματά του σε βιβλίο, και μάλιστα αρνήθηκε δύο σχετικές προτάσεις που του έγιναν, μία για ελληνική έκδοση και μία για αγγλική μετάφραση των ποιημάτων του. Προτιμούσε να δημοσιεύει τα ποιήματά του σε εφημερίδες, περιοδικά και ημερολόγια, και να τα τυπώνει ιδιωτικά σε μονόφυλλα, κάνοντας στη συνέχεια αυτοσχέδιες συλλογές που μοίραζε στους ενδιαφερόμενους. Έτσι η πρώτη συλλογή με τα 154 ποιήματα του καβαφικού “Kανόνα” (ο ποιητής είχε αποκηρύξει 27 πρώιμα έργα του) κυκλοφόρησε σε βιβλίο μετά θάνατον στην Aλεξάνδρεια, με επιμέλεια Pίκας Σεγκοπούλου. Στην Eλλάδα η συλλογή αυτή κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1948, από τις εκδόσεις «Ίκαρος» των Nίκου Kαρύδη, Aλέκου Πατσιφά και Mάριου Πλωρίτη. Aπό τον ίδιο εκδοτικό οίκο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1963 η προσιτή δίτομη “λαϊκή” έκδοση των ποιημάτων, με επιμέλεια και σχολιασμό Γ.Π. Σαββίδη, με την οποία ο Kαβάφης αποκαταστάθηκε οριστικά στη συνείδηση του ελλαδικού κοινού.

O ποιητής κατέλιπε ένα τακτοποιημένο αρχείο το οποίο πέρασε στην κατοχή του Σαββίδη το 1969, μετά τον θάνατο του Σεγκόπουλου. Tμήματα του Aρχείου Kαβάφη αξιοποιήθηκαν και δημοσιεύτηκαν από πολλούς ερευνητές, αλλά οι σημαντικότερες εκδόσεις (πάντοτε από τις εκδόσεις «Ίκαρος») ήταν τα “Aνέκδοτα” (1968) ή “Kρυμμένα” (1992) ποιήματα, με επιμέλεια Σαββίδη, και τα “Aτελή” (1994) ποιήματα, με επιμέλεια Renata Lavagnini, ενώ είχαν προηγηθεί τα “Aποκηρυγμένα” (1983) ποιήματα. Έτσι ολοκληρώθηκε η έκδοση όλων των ποιητικών καταλοίπων του Kαβάφη, που συμπλήρωσαν και φώτισαν το αναγνωρισμένο έργο του, και το 2003 εκδόθηκε ο πρώτος τόμος των “Πεζών” του, με επιμέλεια Mιχάλη Πιερή, ενώ επίκειται η έκδοση των Σχολίων του Kαβάφη στα ποιήματά του, με επιμέλεια Diana Haas.

Ως προς τη μελέτη του Kαβάφη, αξεπέραστος οδηγός παραμένει ακόμη το πρώτο «Σχεδίασμα Xρονογραφίας του Bίου του» που δημοσίευσε ο Στρατής Tσίρκας στην Eπιθεώρηση Tέχνης το 1963, και συμπληρώθηκε από το Λεύκωμα Kαβάφη 1863-1910 (1983) με επιμέλεια Λένας Σαββίδη από τις εκδόσεις «Eρμής», και το O Bίος και το έργο του K.Π. Kαβάφη (2001) των Δημήτρη Δασκαλόπουλου και Mαρίας Στασινοπούλου από τις εκδόσεις «Mεταίχμιο», ενώ το 2003 εκδόθηκε η Bιβλιογραφία K.Π. Kαβάφη 1886-2000 του Δημήτρη Δασκαλόπουλου από το Kέντρο Eλληνικής Γλώσσας.

H διεθνής απήχηση της ποίησης του Kαβάφη, όπως πιστοποιείται από τις πολλαπλές μεταφράσεις του έργου του σε ξένες γλώσσες, δεν θα ξένιζε διόλου τον ίδιον. O Kωνσταντίνος Kαβάφης μπορεί να πέθανε από επιπλοκές του καρκίνου του λάρυγγος στο ελληνικό νοσοκομείο της γενέτειράς του Aλεξάνδρειας τα ξημερώματα των εβδομηκοστών του γενεθλίων, στις 29 Aπριλίου 1933, αλλά ως άνθρωπος είχε τελειωθεί προ πολλού: ο Kωστάκης του Πέτρου-Iωάννη Kαβάφη και της Xαρίκλειας Φωτιάδη, μέσα από το ανοιχτό μυαλό του, την ευρεία παιδεία του, την μεθοδική εργασία και την δύναμη και την ιδιαιτερότητα της προσωπικότητάς του, είχε γίνει ο ποιητής K.Π. Kαβάφης. Tα υπόλοιπα ήταν ζήτημα χρόνου.

* Κείμενο του Μανόλη Σαββίδη από τον επίσημο δικτυακό τόπο του αρχείου του Κ. Π. Καβάφη 

(tvxs.gr)

Του Μαϊού ροδοφαίνεται η μέρα

που ωραιότερη φύση ξυπνάει

και την κάνουν λαμπρά και γελάει

πρασινάδες, αχτίδες, νερά.

Άνθη κι άνθη βαστούνε στο χέρι

παιδιά κι άνδρες, γυναίκες και γέροι

ασπροεντύματα, γέλια και κρότοι,

όλοι οι δρόμοι γιομάτοι χαρά.

Ναι, χαρείτε του χρόνου τη νιότη,

άνδρες, γέροι, γυναίκες παιδιά

Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ

Από τα βάθη του χρόνου έρχονται τ΄ αρχαία έθιμα για την Πρωτομαγιά, την ημέρα που στέκει ολόδροση μεταξύ της εαρινής ισημερίας και του θερινού ηλιοστασίου, στ΄ αρχίνημα της Άνοιξης.

Και είναι η μέρα αυτή που οι Αιγυπτιώτες ξεχύνονταν στην εξοχή, σε κέντρα ή στην ύπαιθρο, γιορτάζοντας τη χαρά της ύπαρξης κάτω απ΄ το ζωογόνο λαμπύρισμα του ήλιου και πλέκοντας το μαγιάτικο στεφάνι από τα μυρωδάτα λουλούδια της καρπερής και φιλόξενης αιγυπτιακής γης.

Ας ταξιδέψουμε λοιπόν στο αιγυπτιώτικο χθες και μέσα από σχετικές διαφημιστικές καταχωρήσεις του 1922-23 ας μεταφερθούμε υπερβατικά στην εποχή κάποιας προγονικής νιότης:

¨Πρωτομαγιά ! Πρωτομαγιά ! Εις το Καζίνον ¨Ο Νείλος¨, Μωχαρέμπεη : Ωμορφότερη, διασκεδαστικώτερη και απολαυστικώτερη πρωτομαγιά δεν θα εύρητε άλλην απ΄ αυτή που σας ετοιμάζει ο ρέκτης και δημοφιλής κ. Κωνστ. Κούρτης ή Γαλατάς εις το παρά το Μωχαρέμβεη εξοχικόν του Καζίνον ¨Ο Νείλος¨. Η αξιότιμος και πολυπληθής πελατεία του θα εύρη στέφανα και ανθοδέσμας πρώτης τάξεως, ποτά αγνά και καθαρά, διαφόρους καθαρούς μεζέδες, αρνιά ψητά και κοκορέτσι και υπηρεσίαν προθυμοτάτην. Την δε πρωΐαν, γάλα, γιαούρτια, ριζόγαλα αγνά, κατασκευασμένα από τον ίδιον τον Γαλατά. Επίσης, επί της πελωρίας και ανθοστολίστου βεράνδας του θα παιανίζη ανατολική μουσική από εσπέρας μέχρι πρωΐας. Το κατάστημα θα διανυκτερεύση. Όλοι και όλαι στου Γαλατά¨.

¨Ζυθοπωλείον ¨Το Πήλειον¨ Κώστα Μαλαμίτσα. Εις Μωχαρέμβεη παρά τον Νείλον :Την πρωτομαγιά σας όλοι εις το άνω θαυμάσιον κέντρον. Εκεί θα εύρητε παγωμένην μπύραν μετ΄ αφθονίας εκλεκτών μεζέδων, καθαριότητα άμπεμπτον, υπηρεσίαν προθυμοτάτην υπό την αυστηράν επίβλεψιν του κ. Νικ. Νέου. Επίσης θα εύρητε αγνόν πρωτομαγιάτικον γάλα, επί πλέον δε την θαυμασίαν Ανατολίτικην μουσικήν, ήτις θα τέρπη μεγάλους και μικρούς μέχρι των πρωϊνών ωρών. Ειδικοί τεχνίται θα ασχολώνται εις την κατασκευήν στεφάνων από εκλεκτά άνθη. Όλοι λοιπόν εις το ¨Πήλειον¨.

¨Πρωτομαγιά : Με λουλούδια, με χαρές και γλέντια μέσα στου Κήπου τις δροσιές, τον ίσκιο και τη χάρη. Πρωτομαγιά Αθηναίϊκια ειν΄ αυτή που ετοιμάζει του Κήπου η Διεύθυνση των Ζυθοποιείων της Γκίζας. Τρέξετε το Μάη σας να δρέψετε, το γάλα σας να πιήτε με τσουρέκια και Μαγιάτικες κουλούρες. Απ΄ το Σάββατο τ΄ απόγευμα, όλη τη νύχτα και την Κυριακή είσαμε το πρωΐ, άλλως τε, όπως και κάθε μέρα, ο Κήπος θάναι στη διάθεσι σας για τη διασκέδασι σας. Τ΄ αυτοκίνητα μας, ως γνωστόν, θα σας περιμένουν στη Γέφυρα την Αγγλική, μετά όμως από την διακοπή των Τραμ θα σας περιμένουν μετά τη Γέφυρα του Κασρ ελ Νιλ, μπρος στο Πατινάζ, για να σας μεταφέρουν στον Κήπο¨.

¨Η πρωτομαγιά εις το Αμπουκίρ : Αναντιρρήτως η καλλίτερη πρωτομαγιά, η διασκεδαστικωτέρα και απολαυστικωτέρα θα είναι η πρωτομαγιά του ¨Ζεφυρίου¨, του δροσολούστου παραλιακού κέντρου του Αμπουκίρ, όπου θα συγκεντρωθούν όσοι θέλουν να αναπνεύσουν την ζωογόνον αύραν της Μεσογείου. Το ¨Ζεφύριον¨ του ρέκτου κ. Δ. Κρισταλλίδη είναι έτοιμον καθ΄ όλα και εφοδιασμένον με όλα να δεχθή και την μάλλον αθρόαν…επιδρομήν των θελόντων να πανηγυρίσουν αύριον το εσπέρας και μεθαύριον Κυριακήν την Ελληνικήν Πρωτομαγιάν εις το ύπαιθρον, εις την δροσιάν, εις την μαγευτικήν ακροθαλασσιάν του Αμπουκίρ και υπό τους ήχους της στρατιωτικής μουσικής¨.

¨Η πρώτη Μαΐου : Μίαν αλησμόνητον πρωτομαγιάν θα περάσουν εφέτος οι φίλοι του εν Κάμπο τσέζαρε Καζίνου ¨Μιραμάρε¨. Οι ρέκται κ.κ. Ματσάκης και Μακρίδης, γνήσια παιδιά του λαού, θα διοργανώσουν επί τη ευκαιρία ταύτη εντελώς λαϊκήν εορτήν. Ρωσσική μουσική, φωταψία, άνθη, στέφανα. Πάντα ταύτα θα κάμουν τους θαμώνας να νομίζουν δ΄ ολίγας ώρας ότι δεν ευρίσκονται εις την Αλεξάνδρειαν. Εν γένει το λαϊκόν Καζίνον υπόσχεται ότι η εντύπωσις από την ωραίαν εορτήν θα μείνη πραγματικά αλησμόνητος. Όλοι λοιπόν εις το ¨Μιραμάρε¨.

¨Καζίνον Αμφούσι. Διευθ. Θεόδ. Πάγκαλος : Κυριακή 1^η Μαΐου με την ελληνικήν Φιλαρμονικήν. Ανακαινισθέν και εξωραϊσθέν κείμενον επί των μαγευτικών ακτών του Αμφούσι επί ρωμαντικής τοποθεσίας, με ποτά αγνά, με τιμάς εξαιρετικώς ευθυνάς, με ρεστωράν, θέατρον και μουσικήν. Είσοδος ελευθέρα¨.

¨Νέος Κόσμος. Καφενείον και Μπαρ : Την προσεχή Κυριακήν, επί τη ευκαιρία της πρωτομαγιάς, το ανωτέρω κατάστημα, κείμενον παρά την γέφυραν Ράγκεπ, θα διανυκτερεύση, χάριν των εορταστών της πρωτομαγιάς, οίτινες θα εύρουν όλα τα σχετικά¨.

¨Καζίνο Δορέ. Κάμπο Τσέζαρε : Τας Κυριακάς Φιλαρμονική 25 προσώπων. Πάντοτε μεζέδες εκλεκτοί. Περιποίησις τελεία. Την 1^ην Μαΐου γάλα και άνθη¨.

Πηγές : ¨Ταχυδρόμος¨, 30-13/5/1922, 11/5/1923, 12/5/1923 – ¨Ομόνοια¨, Αλεξάνδρεια 29-12/5/1922

 

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ

[…] Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ την Άνοιξιν αγγέλει,

της εξοχής πανήγυρις αθώα.

Κενούτ΄ η Αλεξάνδρεια κ΄ οι δρόμοι οι πυκνοί της.

Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ να εορτάση θέλει

ο αγαθός Αιγύπτιος και γίνεται σκηνίτης […]

Κ.ΚΑΒΑΦΗΣ

 

Το Σαμ ελ Νεσίμ είναι μια εθνική αιγυπτιακή εορτή που σηματοδοτεί τ΄ αρχίνημα της Άνοιξης και συμπίπτει με τη χριστιανική Δευτέρα του Πάσχα, μια εορτή που οι ρίζες της φθάνουν στην αρχαιότητα, τότε που εορταζόταν η ¨Shemu¨, η μέρα της δημιουργίας, που χρονικά τοποθετούταν στην περίοδο της συγκομιδής. Αργότερα, κατά τον 1^ο αι. μ.Χ., αναφορές θέλουν τους Αιγυπτίους εκείνη την ημέρα να προσφέρουν στις διάφορες θεότητες τους παστά ψάρια, μαρούλια και κρεμμύδια, ημέρα που μετά τον εκχριστιανισμό της χώρας τελικά συνδέθηκε με το Πάσχα

Σήμερα, την ημέρα αυτή, στο μεγάλο πανηγύρι της Άνοιξης, οι Αιγύπτιοι κατακλύζουν τις όχθες του Νείλου, τα πάρκα και γενικότερα την εξοχή, ενώ παραδοσιακά καταναλώνουν ¨φυσίχες¨ (αποξηραμένα ψάρια), μαρούλια, κρεμμύδια, λούπινα και χρωματιστά αυγά, συνδέοντας κατά κάποιον τρόπο το απώτατο χθες με το τώρα.

Σχετικά, η αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ημερήσια Νέα¨ έγραφε στα 1873 : ¨Είναι γνωστόν ότι πας Αιγύπτιος οιασδήποτε θρησκείας ή εθνικότητος οφείλει, κατά το εξ΄ αμνημονεύτων χρόνων επικρατήσαν έθιμον, να διέλθη εν τη εξοχή ολόκληρον την ημέραν του Σιαμ ελ Νεσίμ. Η εορτή αύτη έχει την καταγωγήν από των Κοπτών, παρ΄ ων την παρεδέχθησαν και οι Αιγύπτιοι. Την παραμονήν του Σιαμ ελ Νεσίμ θέτουσι κρόμμυα υπό τα προσκεφάλαια των οι πανηγυρισταί και την επαύριον άμα τη πρωΐα φροντίζουσι πρωτίστως να οσφρανθώσι την ισχυράν των κρομμύων οσμήν. Δοξάζουσιν, ότι η οσμή αύτη έχει την ιδιότητα του προφυλάττειν αυτούς, εν καιρώ του θέρους, από παντός μιάσματος και από πάσης φθοροποιάς και δυσώδους αναθυμιάσεως¨.

Ως προς τον ίδιο τον εορτασμό της μέρας, χαρακτηριστικά είναι τα γραφόμενα της εφημερίδας της Αλεξάνδρειας ¨Μεταρρύθμισις¨ του 1895 : ¨Ευτυχώς η χθεσινή ημέρα μας απεζημίωσε πληρέστατα και η διεθνής εορτή του Σαμ ελ Νεσίμ ουδέποτε άλλοτε εωρτάσθη μετά τοσαύτης ζωηρότητος και φαιδρότητος. Γλυκυτάτη εαρινή ημέρα, την οποίαν σπανίως απαντά τις και υπό τον Αττικόν ουρανόν. Η ζεφυρίτις αύρα ηδέως πνέουσα συνεκέρα […] των ηλιακών ακτίνων, ανέπνεε δε τις εν τη εξοχή το άρωμα της σπαργώσης και περικαλλούς φύσεως μετ΄ αρρήτου ευφροσύνης. Η έξοδος ήτο γενική από πρωΐας. Κατάμεστοι οι σιδηροδρομικαί αμαξοστοιχίαι μετέφερον διαρκώς οικογενείας και ευθύμους ομίλους εις τα διάφορα εξοχικά μέρη της πόλεως εις το Ράμλι, εις το Μεξ, εις το Σίδη Γκάμπερ, ενώ πολλοί προετίμησαν την δια λέμβων εκδρομήν εις την μαγικήν του Ρας ελ Τιν ακτήν, άλλοι δε τους παρανείλιους κήπους. Υπό τα φυλλώματα των δένδρων, εν μέσω χλοερών αγρών, εν μέσω ευωδών κήπων, παρετίθετο φαιδρόν το γεύμα καταρδευόμενον δι΄ αφθόνου οίνου, άσματα δ΄ αντηχούσαν πανταχού και φαιδροί κώμοι και προς την χαράν της φύσεως ημιλλάτο η ευθυμία των εορταζόντων. Προς το εσπέρας ο συνωστισμός του επιστρέφοντος πλήθους εις τους διαφόρους σταθμούς ήτο πρωτοφανής, θαύμα δε είναι πως δεν συνέβησαν δυστυχήματα. Αγών δεινός συνεκροτείτο προς κατάληψιν θέσεων, στένουσαι δε υπό το ανθρώπινον βάρος αφικνούντο βραδέως αι αμαξοστιχίαι εις τον σταθμόν της Αλεξανδρείας. Εν γένει, η χθεσινή εορτή του Σαμ ελ Νεσίμ εωρτάσθη μετά πρωτοφανούς ζωηρότητος¨.

Και οι Αιγυπτιώτες Έλληνες, κοντά στο φίλο αιγυπτιακό λαό, να γιορτάζουν σ΄ ένα μικτό εθιμικό πανηγύρι σ΄ όλα εκείνα τα μέρη της Νειλοχώρας που η θεία πρόνοια του έταξε να ζουν…

Έτσι, το 1959 διαβάζουμε για το ελληνικό γιορτάσι στη Μανσούρα : ¨Η Κοινότης Μανσούρας έχει καθιερώσει τον εορτασμό του Σαμ ελ Νεσίμ από τριακονταετία προς αντιμετώπισιν των εξόδων των παιδικών εξοχών. Αλλ΄ αν αυτός είναι ο κύριος σκοπός δια τον οποίον καταβάλλεται μεγάλος κόπος προς πληρεστέραν επιτυχίαν, ο εορτασμός αυτός έχει γίνει ανάγκη δια τους ομογενείς της Μανσούρας και τον πέριξ Παροικιών Μεχάλλας, Τάντας, Ζίφτας, Μιτ Γαμρ, Ζαγαζίκ και Φακούς. Όλοι με ανυπομονησίαν αναμένουν την διοργάνωσιν της εορτής αυτής δια να απολαύσουν μιας Ελληνικής συγκεντρώσεως εις το ύπαιθρον. Διοργανούμενος εντός του εκτεταμένου κήπου των Εκπαιδευτηρίων (Σερεμέτιος Κήπος), ο εορτασμός αυτός έχει γίνει θεσμός δια την Παροικίαν. Μικροί και Μεγάλοι αναμένουν την ημέραν αυτήν να ευρεθούν εις την εξοχήν εν μέσω ελληνοπρεπούς περιβάλλοντος. Εφέτος καταβάλλεται προσπάθεια όπως και ο πλέον δύσκολος ευρεθή ικανοποιημένος. Αρίστη ορχήστρα θα παιανίζη από τας μεσημβρινάς ώρας και εκλεκτή Τζαζ Μπαντ δια χορούς Ελληνικούς και Ευρωπαϊκούς θα παίζη αργά την νύκτα μέχρι των πρωϊνών ωρών. Ούτω, εάν κατ΄ έτος η εορτή αυτή αφήνει αίσθημα ικανοποιήσεως δια τον σκοπόν που διοργανώνεται, εφέτος η επιτυχία είναι περισσότερον εξησφαλισμένη προς μεγάλην χαράν των παιδιών που θα επωφεληθούν κατά την θερινήν εκδρομή των¨. Και μερικά χρόνια αργότερα, το 1965, ανακοινώνεται πως στη Μίνια : ¨Την Δευτέρα του Πάσχα ήτοι το Σαμ ελ Νεσίμ (εορτή της φύσεως) ο Ελληνικός Σύλλογος Μίνιας θα παραμείνη ανοικτός όλην την ημέρα δι΄ όσους από τους παροίκους Μινίας και περιχώρων θέλουσι διέλθει το Σαμ ελ Νεσίμ σ΄ ένα ευχάριστο περιβάλλον και υπό τους ήχους του γραμμοφώνου μας¨.

 

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ