Κατηγορία: ΓΕΝΙΚΑ ΝΕΑ

Οι πολυφαινόλες που περιέχει το λάδι της ελιάς όπως φαίνεται δεν ωφελούν μόνο την υγεία μας αλλά και το ίδιο το ελαιόλαδο, το οποίο τα τελευταία χρόνια κατακτά τις αγορές του πλανήτη ως ωφέλιμο τρόφιμο. Αυτές οι πολύτιμες ουσίες αναδεικνύονται επίσης σε ένα «δυνατό χαρτί» ικανό να δώσει νέα ώθηση στην παραγωγή ελαιολάδου στη χώρα μας. Τα ελληνικά ελαιόλαδα είναι όπως αποδεικνύεται ιδιαίτερα πλούσια σε φαινολικά συστατικά έναντι των ανταγωνιστών τους και χάρη σε αυτό το πλεονέκτημα μπορούν πλέον να αποκτήσουν ισχυρότερη παρουσία διεθνώς. Κάποια πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση έχουν μάλιστα ήδη αρχίσει να γίνονται.

ΠΡΩΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Στο διεθνές συνέδριο για τα βιοδραστικά συστατικά του ελαιολάδου που διοργανώθηκε στην Ορλεάνη της Γαλλίας από τον καθηγητή Λέανδρο Σκαλτσούνη, διευθυντή του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), σε συνεργασία με το εκεί πανεπιστήμιο, μία από τις παρουσιάσεις αφορούσε αυτήν ακριβώς την ελληνική υπεροχή. Εγινε από τον καθηγητή Γκίντερ Μπον, επικεφαλής του Ινστιτούτου Αναλυτικής Χημείας και Ραδιοχημείας του Πανεπιστημίου Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, ο οποίος στο πλαίσιο μιας μελέτης του διερεύνησε την περιεκτικότητα των ελαιολάδων του σουπερμάρκετ σε φαινολικά συστατικά. Ο καθηγητής πήρε δείγματα από ιταλικά, ισπανικά και ελληνικά ελαιόλαδα που κυκλοφορούν στην αυστριακή αγορά και τα ανέλυσε με την προτεινόμενη από το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου (IOC) μέθοδο της υγρής χρωματογραφίας HPLC. Οι αναλύσεις του έδειξαν ότι τα ελαιόλαδα της Ελλάδας είχαν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε φαινολικά συστατικά από εκείνα της Ιταλίας και της Ισπανίας- ήταν δηλαδή τα πλουσιότερα σε πολυφαινόλες στην Ευρώπη.

Ο «πολυφαινολικός πλούτος» των ελληνικών λαδιών διαπιστώνεται όμως συνεχώς και στην Ελλάδα, από τις αναλύσεις που κάνουν ο κ. Σκαλτσούνης και οι συνεργάτες του στο πλαίσιο της πολυετούς έρευνάς τους. «Στο εργαστήριό μας έχει ξεκινήσει τα τελευταία τρία χρόνια και συνεχίζει να πραγματοποιείται μια εις βάθος έρευνα στα φαινολικά συστατικά του ελαιολάδου» λέει ο Παναγιώτης Σταθόπουλος, ο οποίος ανήκει στο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό της Φαρμακευτικής Σχολής του ΕΚΠΑ. «Βασικός στόχος της έρευνας αυτής είναι η ανάδειξη των παραγόντων που επιδρούν θετικά στα φαινολικά συστατικά και η ανάπτυξη των κατάλληλων αναλυτικών μεθοδολογιών που θα επιτρέπουν την ανίχνευση και τον ποσοτικό προσδιορισμό τους». Στο πλαίσιο μιας εκτεταμένης χαρτογράφησης του ελληνικού ελαιολάδου οι επιστήμονες αναλύουν δείγματα (μέχρι στιγμής περισσότερα από 1.000) που τους αποστέλλουν παραγωγοί από διάφορες περιοχές της χώρας χρησιμοποιώντας την προτεινόμενη από το IOC τεχνική της υγρής χρωματογραφίας HPLC με ανιχνευτή υπεριώδους. Παράλληλα ελέγχουν όλες τις παραμέτρους που θα μπορούσαν να παίζουν ρόλο στη σύσταση του λαδιού: την περιοχή προέλευσης, την ποικιλία του ελαιόδεντρου, τις εδαφολογικές και κλιματικές συνθήκες της ελαιοπαραγωγικής περιοχής, τον τρόπο καλλιέργειας (αν είναι συμβατική, βιολογική ή ολοκληρωμένης διαχείρισης), το είδος του ελαιοτριβείου (διφασικό ή τριφασικό) και τις συνθήκες κατά τη διαδικασία της ελαιοποίησης (χρόνος μάλαξης, θερμοκρασία στον μαλακτήρα κ.λπ.).

ΤΟ «TOP 10» ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

Τα έως τώρα αποτελέσματα δείχνουν ότι σε μεγάλο ποσοστό τα ελληνικά ελαιόλαδα είναι ιδιαίτερα πλούσια σε πολυφαινόλες. Αρκετά από αυτά καλύπτουν και με το παραπάνω τις «απαιτήσεις» του ισχυρισμού υγείας που έχει εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), αφού βρίσκονται δύο και τρεις φορές πάνω από το όριο των 5 mg υδροξυτυροσόλης και παραγώγων της ανά 20 γραμμάρια ελαιολάδου (αναλυτικά για τον κανονισμό υγείας και τις βιοδραστικές ιδιότητες των φαινολών δείτε στις επόμενες σελίδες). 

Στο συνέδριο της Ορλεάνης όπου παρουσίασαν τα ευρήματά τους, οι ερευνητές παρουσίασαν επίσης και το «Top 10» των πλουσιότερων σε φαινολικά συστατικά ελαιολάδων για την ελαιοκομική περίοδο 2015-2016 (όπως είπαν, το κάνουν κάθε χρόνο). Τα «καλύτερα» από αυτή την άποψη ελαιόλαδα της εφετινής χρονιάς (μην τα αναζητήσετε στο σουπερμάρκετ, δεν θα τα βρείτε) έχουν παραχθεί τόσο από βιολογικές όσο και από συμβατικές ή ολοκληρωμένης διαχείρισης καλλιέργειες, καθώς και από διαφορετικές ποικιλίες ελιάς. Οι περιοχές που ξεχώρισαν ήταν η Κρήτη (Λασίθι, Ι. Χρονάκης – Ηράκλειο, Ι. Σφακιανάκης – Ρέθυμνο, Γ. Ξερουδάκης), η Λακωνία (Π. Κουσούλης και Π. Ρενιέρης), το Αγιον Ορος (Γ. Χατζόπουλος), η Αρκαδία (Κ. Μαθιόπουλος), η Μεσσηνία (Ευ. Μπουρλούκας), η Κέρκυρα (Ν. Πολυχρονιάδη) και η Κεφαλλονιά – Ιθάκη (Γ. Θεοτοκάτος).

Πέραν της δυναμικής παρουσίας της Κρήτης και της Λακωνίας, δεν μπορεί εύκολα κάποιος να εντοπίσει κοινά χαρακτηριστικά σε αυτόν τον κατάλογο. Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνει ένα λάδι να έχει περισσότερες πολυφαινόλες από κάποιο άλλο; «Σημαντικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζουν τόσο η χημική σύσταση του εδάφους όσο και οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στις επί μέρους περιοχές του ελλαδικού χώρου. Αυτοί οι παράγοντες δρουν συνεργιστικά και πιθανότατα ευνοούν τη βιοσύνθεση των φαινολών, οι οποίες από το ελαιόδεντρο περνούν στον καρπό και τελικά στο ελαιόλαδο μέσω της ελαιοποίησης» αναφέρει ο κ. Σταθόπουλος.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΗ

Όσον αφορά τις επί μέρους περιοχές του ελλαδικού χώρου, όπως επισημαίνει ο κ. Σταθόπουλος, οι δύο κύριες ελαιοπαραγωγικές περιοχές της χώρας μας, η Πελοπόννησος και η Κρήτη, φαίνεται να έχουν και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την άποψη των φαινολικών συστατικών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ελαιόλαδα από άλλες περιοχές δεν μπορούν να εμφανίσουν την ίδια δυναμική. «Το ενδιαφέρον μας επικεντρώθηκε στις περιοχές αυτές λόγω του μεγάλου αριθμού δειγμάτων που αναλύθηκαν στο εργαστήριό μας και τα οποία μάς επιτρέπουν να εξαγάγουμε στατιστικά ασφαλή συμπεράσματα για τη φαινολική σύσταση των ελαιολάδων των περιοχών αυτών» διευκρινίζει. «Έτσι λοιπόν, τα ελαιόλαδα της Κρήτης σε γενικές γραμμές φαίνεται να είναι πλούσια σε ελαιασίνη και ελαιοκανθάλη, ενώ τα ελαιόλαδα της Πελοποννήσου φαίνεται ότι είναι πλούσια σε υδροξυτυροσόλη και τυροσόλη».

Όπως προσθέτει ο ερευνητής, προκειμένου να ολοκληρωθεί η χαρτογράφηση του ελληνικού ελαιολάδου και να διερευνηθεί καλύτερα η φαινολική του σύσταση ανά περιοχή, πρέπει να αναλυθεί μεγαλύτερος αριθμός δειγμάτων. Όσοι ελαιοπαραγωγοί επιθυμούν να συμμετάσχουν στην έρευνα μπορούν να επικοινωνήσουν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στη διεύθυνση [email protected] ώστε να τους δοθούν κατάλληλες πληροφορίες για την αποστολή των δειγμάτων τους.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟΥ

Από εκεί και πέρα οι άλλες παράμετροι βρίσκονται ακόμη υπό διερεύνηση. Κάποια στοιχεία έχουν αρχίσει ωστόσο να αναδεικνύονται και ένα από αυτά είναι το είδος του ελαιοτριβείου. «Φαίνεται ότι το διφασικό ελαιοτριβείο, δηλαδή η απουσία νερού, οδηγεί σε ελαιόλαδα πλούσια σε πολυφαινόλες και γι’ αυτόν τον λόγο τώρα γίνεται μια προσπάθεια να αντικατασταθούν όλα τα παλιά τριφασικά ελαιοτριβεία με διφασικά» αναφέρει ο ερευνητής. «Στα τριφασικά ελαιοτριβεία προσθέτουν νερό, με αποτέλεσμα όλες οι φαινόλες να ξεπλένονται και να περνάνε στον κατσίγαρο. Βέβαια εμείς στο εργαστήριό μας έχουμε αναπτύξει εξειδικευμένα πρωτόκολλα σε εργαστηριακό και πιλοτικό επίπεδο με τα οποία μπορούμε από τα παραπάνω «υποπροϊόντα» των ελαιοτριβείων να αναπτύξουμε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας τα οποία έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται ευρέως στην αγορά ως πρόσθετα σε φαρμακευτικά σκευάσματα, συμπληρώματα διατροφής καθώς επίσης σε καλλυντικά προϊόντα».

Ένας άλλος παράγοντας που ενδεχομένως ευνοεί τη βιοσύνθεση των πολυφαινολών, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις των ερευνητών, φαίνεται να είναι το υψόμετρο, κάτι το οποίο οι επιστήμονες σκοπεύουν να εξετάσουν στην επόμενη μελέτη τους. «Αυτή η μελέτη θα ξεκινήσει εφέτος με συλλογή δειγμάτων από διάφορα πεδινά, ημιορεινά και ορεινά μέρη της Ελλάδας, για να μελετήσουμε πώς επηρεάζεται η φαινολική σύστασή τους σε σχέση με το υψόμετρο» επισημαίνει ο κ. Σταθόπουλος. «Επιπλέον συλλέγοντας στοχευμένα δείγματα από παραθαλάσσιες και απομακρυσμένες από τη θάλασσα περιοχές θα διερευνήσουμε το πώς επηρεάζουν οι τοπογραφικές διαφοροποιήσεις τα επίπεδα των πολυφαινολών στο ελαιόλαδο».

ΕΦΟΔΟΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΓΟΡΕΣ

Η υψηλή περιεκτικότητα των ελληνικών ελαιολάδων σε φαινολικά συστατικά που έχει αναδειχθεί από τις μελέτες του καθηγητή Γκίντερ Μπον στο Πανεπιστήμιο του Ίνσμπρουκ και του καθηγητή Λέανδρου Σκαλτσούνη στη Φαρμακευτική Σχολή του ΕΚΠΑ φαίνεται να δίνει στα ελληνικά ελαιόλαδα νέα θέση στις διεθνείς αγορές, και μάλιστα με τρόπους που ενδεχομένως κανείς δεν είχε φανταστεί ως πρόσφατα. Η αυστριακή εταιρεία Bonsalpo, για παράδειγμα, αποφάσισε να βάλει από το 2016 και στο εξής ελληνικό λάδι (από την Κρήτη) σε μπουκάλια διακοσμημένα με κρύσταλλα του διάσημου οίκου Swarovski, τα οποία διαθέτει ως προϊόν πολυτελείας στην ευρωπαϊκή και όχι μόνο αγορά.

Μια ελληνική βιομηχανία είχε ωστόσο μια ακόμη πιο πρωτοποριακή ιδέα. Το λάδι που είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες είναι επίσης πικρό και όχι και τόσο φιλικό προς τον ουρανίσκο, ιδιαίτερα των κατοίκων των χωρών που δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτό. Έτσι, σε μια παγκόσμια πρωτοτυπία, η InterMed σε συνεργασία με τη UNI-PHARMA -όμιλος Φαρμακευτικών Εταιρειών Τσέτη- σκέφθηκε να το κλείσει, μαζί με τα ευεργετικά φαινολικά συστατικά του, σε μια κάψουλα, η οποία ετοιμάζεται να κατακτήσει όχι μόνο την ελληνική και την ευρωπαϊκή αλλά και άλλες αγορές του πλανήτη. «Το ελαιόλαδο μπορεί να αποτελέσει τη μεσογειακή απάντηση στα ω3» λέει στο «Βήμα» η Ιουλία Τσέτη, φαρμακοποιός και πρόεδρος του ομίλου, ο οποίος μετέχει επίσης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για τη μελέτη της φαρμακολογίας των πολυφαινολών του ελαιολάδου που έχει αναλάβει η ομάδα του κ. Σκαλτσούνη σε συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Αυστρία, την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία.

Το σκεύασμα, με την ονομασία Olivomed, βρίσκεται στο τελικό στάδιο της ανάπτυξής του και θα κυκλοφορήσει μέσα στους επόμενους μήνες ως συμπλήρωμα διατροφής. «Θα είναι μια μαλακή κάψουλα η οποία θα περιέχει ελαιόλαδο και εκχύλισμα ελαιολάδου πλούσιο σε υδροξυτυροσόλη» διευκρινίζει ο Γρηγόρης Μούντριχας από το τμήμα έρευνας και ανάπτυξης της InterMed. «Σε δύο κάψουλες θα περιέχεται πολύ περισσότερη υδροξυτυροσόλη από όση μπορεί να πάρει κάποιος από 20 γραμμάρια ενός καλού ελαιολάδου. Και θα γλιτώνει την πικρή γεύση».

(neoskosmos.com)

Στους εορτασμούς για τα 20 χρόνια δράσης του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Νιάρχος, Ανδρέας Δρακόπουλος, απάντησε σε σειρά ερωτήσεων.

«Το έργο περιλαμβάνει δυο μεγάλους εθνικούς φορείς, την Εθνική Βιβλιοθήκη και την Εθνική Λυρική Σκηνή. Δεν θα μπορούσαμε να το “τρέξουμε” εμείς», ήταν η απάντηση του Α. Δρακόπουλου. «Μέχρι τώρα έχουμε συνεργαστεί εξαιρετικά με περισσότερες από μια κυβερνήσεις. Δεν υπάρχουν κρυφές ατζέντες. Το ίδιο ελπίζουμε να γίνει και στο μέλλον. Το έργο το αναλαμβάνει το ελληνικό κράτος ως κοινό», συμπλήρωσε αναφέροντας, ωστόσο, ότι το ΚΠΙΣΝ θα ενισχύεται οικονομικά από το ΄Ιδρυμα. Με τι πσοό; Αυτό μένει να αποφασιστεί, όπως είπε. 

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια της συνέντευξης τύπου ήταν οι ερωτήσεις που δέχτηκαν οι ομιλητές, μεταξύ των οποίων και από τη μητέρα του Ανδρέα Δρακόπουλου, Ελένη Μερκάτη  που έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνουν για να σωθεί το Ιδρυμα Τζένης Καρέζη  καθώς αναρωτήθηκε αν θα συνεχιστεί η επιδότησή της πολύ σημαντικής ανακουφιστικής φροντίδας ασθενών που πάσχουν από καρκίνο κι άλλες σπάνιες παθήσεις από το ΄Ιδρυμα.    «Είναι η μητέρα μου», εξήγησε στο έκπληκτο ακροατήριο ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, και εγγονός του μεγιστάνα, Ανδρέας Δρακόπουλος, Και στη συνέχεια στρεφόμενος προς την ίδια την ενημερώνει: «Θα πρέπει να κάνετε την αίτησή σας και να αξιολογηθεί όπως συμβαίνει με όλες τις αιτήσεις…» 

Από τις αμέτρητες αιτήσεις για οικονομική ενίσχυση λαμβάνει ημερησίως το ΄Ιδρυμα «προχωρά» ένα 5%.. «Δεν εξετάζουμε τόσο έντονα σε το λέμε ναι αλλά σε τι λέμε όχι», ανέφερε μεταξύ άλλων ο Στέλιος Βασιλάκης, Γενικός Διευθυντής Προγραμμάτων και Στρατηγικής, ενώ είχε προηγηθεί ο χαιρετισμός του κ. Δρακόπουλου και η ομιλία του Δημήτρη Πρωτοψάλτου, γενικού διευθυντή του ΚΠΙΣΝ.

Μια άλλη ερώτηση που ακούστηκε στους χώρους του ΚΠΙΣΝ ήταν αν θα ερχόταν ποτέ στην Ελλάδα η μυθική συλλογή έργων τέχνης της οικογένειας Νιάρχου. «Οι πίνακες είναι προσωπική ιδιοκτησία. Είναι κάτι “έξω από τα χέρια μας”», ανέφερε ο κύριος Δρακόπουλος συμπληρώνοντας ωστόσο πως «ελπίδα πάντα υπάρχει». Απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις – εκκλήσεις ο κ. Δρακόπουλος ανέφερε επίσης ότι το ΄Ιδρυμα θα εξετάσει σοβαρά να ενισχύσει την έλλειψη ασθενοφόρων αλλά και τους καρκινοπαθείς που βιώνουν έναν προσωπικό Γολγοθά στη χώρα μας.

Από τις δωρεές που ακούστηκαν στο τομέα της Παιδείας ξεχώρισαν η ΄Ιδρυση έδρας αρχαϊκών και βυζαντνών σπουδών στην Κωνσταντινούπολη (από το 2015), η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο του Γιέιλ αλλά και σε 20 Πανεπιστήμια στην Κίνα, το πρόγραμμα της συνεργασίας διακεκριμένων Ελλήνων της διασποράς με ελληνικά Πανεπιστήμια, ενώ στον τομέα της Κοινωνικής Πρόνοιας και σε σχέση με την ανεργία, η χαρτογράφηση του ελληνικού αγροτικού χώρου με 20 μελέτες από ελληνικά και ξένα Πανεπιστήμια.

Θέμα χρόνου η επαναλειτουργία των κινηματογράφων Αττικό και Απόλλων

Οπως ανακοινώθηκε χθες από τους ανθρώπους του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, εγκρίθηκε δωρεά για τις εργασίες που χρειάζονται, ώστε να ξαναζωντανέψουν όχι μόνον οι δύο σημαντικοί για τη ζωή της πόλης κινηματογράφοι, αλλά και να αναπνεύσει μια περιοχή που τα τελευταία χρόνια είναι ανοικτή πληγή. 

Από την έναρξη της λειτουργίας του, το 1996, έως σήμερα το ΙΣΝ έχει διαθέσει συνολικά €1,56 δισεκατομμύρια, μέσω 3.646 δωρεών προς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, σε όλο τον κόσμο, σε τέσσερις βασικούς τομείς: Τέχνες και Πολιτισμός, Παιδεία, Υγεία και Αθλητισμός, και Κοινωνική Πρόνοια. H έως τώρα δράση του ΙΣΝ εξαπλώνεται σε 111 χώρες, με ιδιαίτερη έμφαση στην Ελλάδα, όπου εκτός των άλλων αναπτύσσονται και ορισμένες από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες του Ιδρύματος, όπως είναι η ανάπτυξη του ΚΠΙΣΝ, καθώς και πρωτοβουλίες που εστιάζουν στην καταπολέμηση των συνεπειών της κρίσης και της νεανικής ανεργίας.

Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των 20 τελευταίων ετών, το ΙΣΝ, έχει πραγματοποιήσει συνολικά:

Τέχνες & Πολιτισμός: 752 δωρεές (ύψους €387 εκατ.), με κύριους στρατηγικούς στόχους να διευρυνθεί η πρόσβαση του κοινού στις Τέχνες, να προωθηθεί η ελληνική τέχνη και ο πολιτισμός σε παγκόσμιο επίπεδο, να ενθαρρυνθούν οι δημιουργικές συνεργασίες μεταξύ φορέων, οργανισμών και καλλιτεχνών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και να ενισχυθεί ο κοινωνικός ρόλος που μπορεί να επιτελέσουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί σήμερα.

Παιδεία: 1.107 δωρεές (ύψους €484 εκατ.), μέσω των οποίων υλοποιούνται καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα, θεμελιώνονται νέα, πρωτοποριακά εκπαιδευτικά κέντρα σε Ελλάδα και εξωτερικό, και δημιουργούνται σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης ικανοτήτων (προγράμματα capacity building) προς όφελος ποικίλων κοινωνικών ομάδων.

Υγεία & Αθλητισμός: 672 δωρεές (ύψους €287 εκατ.), που έχουν ως στόχο να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη διεύρυνση της προσβασιμότητας σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες υγείας και φροντίδας.

Κοινωνική Πρόνοια: 1.115 δωρεές συνολικά (ύψους €409 εκατ.), που εστιάζουν κυρίως στις ανάγκες των πλέον ευπαθών κοινωνικών ομάδων (παιδιά, ηλικιωμένοι, πρόσφυγες, άστεγοι, άτομα με αναπηρία, κ.ά.).

Πρωτοβουλίες Ενάντια στην Κρίση & για την Επανεκκίνηση και Ενίσχυση των Νέων

 Επιπλέον των τακτικών δωρεών του, και με στόχο να συνδράμει στις προσπάθειες αντιμετώπισης των πολύπλευρων συνεπειών της κρίσης στην ελληνική κοινωνία, το ΙΣΝ ξεκίνησε από το 2012 νέες επιμέρους πρωτοβουλίες, συνολικού ύψους €300 εκατομμυρίων, με στόχο την άμεση παροχή βοήθειας σε όλους όσοι βάλλονται περισσότερο από την κρίση, καθώς και τη δημιουργία νέων ευκαιριών και καλύτερων προοπτικών εργασίας για τη νέα γενιά, η οποία πλήττεται από ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας στην Ευρώπη.

Από το σύνολο των δωρεών του Ιδρύματος, 494 δωρεές ύψους €164 εκατομμυρίων εντάσσονται στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Ενάντια στην Κρίση.  

Στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας για την Επανεκκίνηση και Ενίσχυση των Νέων το ΙΣΝ έχει πραγματοποιήσει 57 δωρεές ύψους €38 εκατομμυρίων.

(www.kerdos.gr)

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες
ΗΘΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Zιμπάμπουε Σεραφείμ Κυκκώτη

Με τη σύντομη αναφορά μου σε ηθικές πτυχές του ποιητικού έργου του Καβάφη μπορούμε να προσεγγίσουμε περισσότερο τόσο τη ποίηση του ποιητή όσο και την εποχή του, αλλά και τις εποχές που η ποίησή του αναφέρεται.

Φυσικά μέσα στα πλαίσια του περιορισμένου χρόνου της αναφοράς μου, η όλη προσέγγιση μου δεν έχει πρόθεση να εξαντλήσει το όλο θέμα, αλλά μια προσπάθεια εισαγωγής στο θέμα για περισσότερο προβληματισμό.

Όταν ομιλούμε για ηθικές πτυχές του ποιητικού έργου του Καβάφη πρέπει να έχουμε υπόψιν μας τα βασικά πιστεύω του ποιητή. Έτσι μέσα από τη ποίηση του η ηθική του καθορίζεται από τους ακόλουθους παράγοντες:

1.     την οικογενειακή του επίδραση

2.     τη μόρφωση του και την φιλοσοφική του τοποθέτηση

3.      την Ελληνική εθνική του ταυτότητα και μάλιστα την Αλεξανδρινή

4.     την ατομική και κοινωνική του ταυτότητα

5.     και τέλος την θρησκευτική του ταυτότητα

Ο παράγοντας όμως εκείνος που έπαιξε σημαδιακό ρόλο στη ζωή του ήταν η πρόωρη ορφάνεια του κι η καταστροφή της καλά στημένης κι οργανωμένης επιχείρησης της οικογένειας μετά το θάνατο του πατέρα του από τα δύο μεγαλύτερα αδέλφιά του. Ο Νικολαρεϊζης στην εργασία του «Η διαμόρφωση του Καβαφικού Λυρισμού» αναφέρει ότι «η ποίηση του Καβάφη είναι οικοδομημένη επάνω σε περιστατικά που του πρόσφερε η ζωή, είναι δεμένη με την πραγματικότητα. Και σ’ αυτό, νομίζω, χρωστά ένα μέρος της επιτυχίας της» (Κ. Π. Καβάφη, Κριτικές Μελέτες, εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σελ. 132, Αθήναι).

Η άριστη ιστορική γνώση κι η επιστημονική του έρευνα που έκανε ο ίδιος μέσα από τις προσωπικές του μελέτες τον οδήγησαν σε μια προσωπική πεποίθηση ότι όλα τα πράγματα έχουν την ακμή τους και την παρακμή τους. Στο σημείο αυτό μας θυμίζει τους αρχαίους Έλληνες λυρικούς ποιητές, ακόμη και το συμπέρασμα του μεγαλύτερου ιστορικού της ανθρωπότητας, του Θουκυδίδη, ότι  «τα πράγματα της ζωής μέσα στη πορεία του χρόνου θα εξελίσσονται με τον ίδιο τρόπο, εφ’ όσον η φύση του ανθρώπου παραμένει η ίδια».

Ο Κώστας Ουράνης αναφέρει ότι ο Καβάφης «είχε απέραντες γνώσεις ιστορίας όλων των εποχών – και ιδίως της Αλεξανδρινής εποχής, ότι κατείχε βαθιά τους κλασικούς μας κι ότι οι λογοτεχνικές του κρίσεις ήταν πάντα προσωπικές και αξιόλογες» (Κ.Π. Καβάφη, Κριτικές Μελέτες, εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σελ. 20, Αθήναι).

Ενώ όμως ο ηθικός χαρακτήρας των αρχαίων Λυρικών είναι περισσότερο κοινωνικός και κατά κάποιο τρόπο εξωτερικός, ο ηθικός χαρακτήρας του ποιητικού έργου του Καβάφη είναι εσωτερικός και μάλιστα ατομικός. Στρέφεται δηλαδή προς τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και μάλιστα μέσα από την εσωτερική πάλη του ποιητή. Οι διάφορες ιστορίες και περιστατικά που αναφέρονται στη ποίηση του με μία φαινομενική σύγχυση του χρόνου δεν είναι τυχαία. Είναι μια εσωτερική πάλη του ποιητή για το νόημα της ζωής. Μέσα από την κατανόηση του εσωτερικού του κόσμου προσπαθεί να καταλάβει τη ζωή. Ο Καβάφης δεν ενδιαφέρεται για τον εξωτερικό κόσμο. Ίσως αυτή η πραγματικότητα να αποτελεί και μια εξήγηση γιατί τα έργα του Ποιητή δημοσιεύθηκαν μετά το θάνατό του.

Ο Κώστας Βάρναλης στο βιβλίο του «Άνθρωποι» αναφερόμενος στο ποιητικό έργο του Καβάφη σημειώνει ότι «ο ποιητής δε φιλοσοφεί μονάχα για λογαριασμό των άλλων. Φιλοσοφεί πρώτα – πρώτα για τον εαυτό του. Το δράμα των άλλων είναι και δικό του δράμα» (Κ.Π. Καβάφης, Κριτικές Μελέτες, εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, σελ. 13, Αθήναι).

Ο Φόρστερ που γνωρίζει πολύ καλά την ποίηση του Καβάφη θα μας πει ότι «ο λογοτεχνικός πρόγονος του Καβάφη – εάν έχει – είναι ο Καλλίμαχος» κι ότι η ποίηση του Καβάφη «αρχίζει από μέσα του» (στο ίδιο βιβλίο, σελ.196 και 200).

Τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στη ποίηση του δεν έχουν το κίνητρο της αναφοράς στην κοινωνία, αλλά για να μπορέσουμε να καταλάβουμε περισσότερο τις ηθικές δομές και διεργασίες του εσωτερικού κόσμου ενός ανήσυχου πνευματικού ανθρώπου, και μάλιστα σπουδαίου, στη συγκεκριμένη περίπτωση του Καβάφη.

Ο Νίκος Καζατζάκης στο κείμενο του «ο Αλεξανδρινός ποιητής Καβάφης» τονίζει ότι «η πιο εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου είναι χωρίς άλλο ο ποιητής Καβάφης» (Κ.Π. Καβάφη, Κριτικές Μελέτες, Εκδόσεις Γιάννη Οικονόμου, Αθήναι, σελ.28). Και πράγματι ένα μεγάλο πνεύμα μόνο από ένα άλλο μεγάλο πνευματικό ανάστημα θα μπορούσε να αναγνωρισθεί. Όσοι δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τον Ποιητή μέσα στο μικρό τους πνευματικό ανάστημα εκφράσθηκαν περιφρονητικά και υβριστικά για το πρόσωπό του και το έργο του. Κι αυτή ακόμη την ασυνείδητη ψυχολογική ανάγκη του Ποιητή να αισθάνεται μια πλατωνική αγάπη για την στοργική αγάπη ορισμένων ανθρώπων  που αναπλήρωνε την πρόωρη απουσία του πατέρα του από τη ζωή την είδαν ως ηδονισμό κι ομοφυλοφιλία. Το ίδιο αντιγράφοντας και σήμερα πολλοί αυτούς που τον μίσησαν και τον περιφρόνησαν και δεν τον κατανόησαν, συνεχίζουν να μας παρουσιάζουν τις ίδιες ευτελείς ιδέες. Μέσα σ’ αυτή τη συνάφεια οι ερασιτέχνες και οι άσχετοι της φιλολογίας τον παρουσιάζουν ανήθικο και άθρησκον, ένα από τα μεγαλύτερα πνεύματα του πολιτισμού μας που δίδαξε ολόκληρη την ανθρωπότητα ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να ανταποκρίνεται στις ευθύνες του κοινωνικού του ρόλου.

Ο στίχος του «Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες» εκφράζει και την ηθική πτυχή του ποιητικού έργου του ποιητή. Απλώς για να φθάσει σ’ αυτό το καταστάλαγμα πέρασε μέσα από συμπληγάδες και καθημερινές πάλες με τη ζωή και το θάνατο. Γι’ αυτό και τα υπόλοιπα ποιήματα του δείχνουν αυτή τη πάλη του ανθρώπου με την ύλη, την αμαρτία και τη σύγχυση. Στο τέλος όμως είναι σαφής ο ποιητικός του λόγος «τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες». Όσοι αναφέρονται στην ποίηση του Καβάφη κι ο επίλογος τους δεν τελειώνει με αναφορά στον στίχο των Θερμοπυλών είναι ως να ομιλούν μόνο για τους εξευτελισμούς που δέχθηκε ο Χριστός χωρίς να κάνουν αναφορά στην Σταύρωση και στην Ανάστασή του.

Ο Νίκος Καζαντζάκης συνεχίζει για να μας πει ότι «ο εξωτερικά πρόχειρος μα σοφά μελετημένος στίχος του Καβάφη, η θεληματικά αλλοπρόσαλλη γλώσσα του, η απλοϊκή ρίμα του, είναι το μόνο σώμα που μπορούσε πιστά να περικαλύψει και να φανερώσει τη ψυχή του. Σώμα και ψυχή στα τραγούδια του είναι ένα. Σπάνια στην ιστορία της φιλολογίας μας μια τέτοια ενότητα υπήρξε οργανικά τέλεια. Ο Καβάφης είναι από τα τελευταία άνθη ενός πολιτισμού» (στο ίδιο βιβλίο σελ. 29).

Τελικά η σύγκρουση της ηθικής του εσωτερικού του κόσμου με την κοινωνική ηθική του εξωτερικού  κόσμου, που εκπροσωπεί τη λεγόμενη συλλογική κοινωνική ηθική, που έχει και μυθικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι διαμορφώνεται πολλές φορές όχι από την αλήθεια και την πρόοδο του ανθρώπου, αλλά από προλήψεις και συναισθηματικούς φανατισμούς, είναι αναπόφευκτη. Αυτή η σύγκρουση εκφράζεται από τον ποιητή με σαρκασμό και ειρωνεία για να φανεί κι η διαφορά κι η ματαιότητα του κόσμου όταν απουσιάζει το ενδιαφέρον για πανανθρώπινες αξίες.

Ο Κώστας Βάρναλης προσεγγίζοντας το όλο θέμα επιγραμματικά αναφέρει ότι ενώ ο εθνικός μας ποιητής «Σολωμός έζησε στα χρόνια της ανόδου του νέου κόσμου κι έψαλε με πάθος το μέγα και άφταστο ιδανικό κάθε καιρού και τόπου την ελευθερία: εθνική, πολιτική, πνευματική. Ο Καβάφης πρόφτασε να ιδεί τις στερνές αναλαμπές αυτού του κόσμου, που έσβηνε, και είδε τη κατηφοριά του. Την είδε με τραγικά γελούμενη ειρωνεία και συγνώμη. Είδε και ξεσκέπασε, αφ’ υψηλού την ματαιότητα των πίστεων και των προλήψεων, των αρετών και των αμαρτιών» (στο ίδιο βιβλίο, σελ. 15).

Η αρετή του Ποιητή στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι με ηρωισμό, χωρίς να σκέφτεται το οποιοδήποτε κοινωνικό κόστος, τι θα πει ό ένας και τι ανόητο θα πεί ο άλλος, να δίνει τη δική του μάχη για την ηθική του εσωτερικού του κόσμου. Η επιμονή του προς την κατεύθυνση αυτή θα οδηγήσει, όπως ήδη ανάφερα, σε θαυμασμό, σε παρεξηγήσεις και σ’ ακρότητες και υπερβολές για το πρόσωπο και το έργο του Ποιητή. Τελικά το γόνιμο και δημιουργικό πνεύμα του Αλεξανδρινού Ποιητή δεν περνά απαρατήρητο. Σημαδεύει όχι μόνο τον Ελληνικό Ποιητικό Λόγο αλλά και τον Παγκόσμιο.

Την ίδια εξελεγκτική πορεία που ακολούθησε το Ελληνικό κοινό για την ποίηση του Καβάφη, την ακολούθησε ο πρώτος απ’ όλους ο ίδιος ο Καβάφης. Η πάλη με τα ηθικά του διλήμματα τελειώνει με το θρίαμβο της επικρατήσεως της νίκης της ελπίδας για το πραγματικό νόημα της ζωής μέσα από τα κορυφαία γνωστά ποιήματα του «Ιθάκη» και «Θερμοπύλες».

Ο πατέρας του Σωκράτη είχε πολλά παιδιά, κι όμως η ανθρωπότητα μιλάει κι επηρεάζεται από το Σωκράτη και τις ιδέες του, το ίδιο για το Πλάτωνα, το ίδιο για τον Μότσαρτ, το ίδιο για το Μαντέλα, το ίδιο για κάθε μεγάλο πνευματικό ανάστημα που ανέδειξε το ιστορικό προσκήνιο της Παγκόσμιας Ιστορίας. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για το Καβάφη και μάλιστα ότι απ’ όλα τα ποιήματα του, η ανθρωπότητα ομιλεί και επηρεάζεται ιδιαίτερα από  τα δύο πνευματικά δημιουργήματα του, την Ιθάκη και τις Θερμοπύλες.

Αλοίμονο στον άνθρωπο που δεν κινείται μέσα στα διάφορα στάδια της ζωής για να φτάσει στην πραγματικότητα ότι «πάντα στο νου σου νάχεις την Ιθάκη». Αυτή την πνευματική αφετηρία της ζωής ο ποιητής την εκφράζει στο ποίημα του «Το πρώτο Σκαλί» με τους στίχους «κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος».

Αν όμως βρέθησαν πολύ δικοί του άνθρωποι να τον κακολογήσουν και μάλιστα δήθεν ποιητές, ποιητές πάλι τον εξύψωσαν και τον ερμήνευσαν σωστά. Προσωπικά όταν ακούω κάτι από την ποίηση του Καβάφη προβληματίζομαι για τη ζωή και γίνομαι δημιουργικός. Προσωπικά όταν ακούω να απαγγέλλουν τη ποίηση του Καβάφη σε μεγάλες και σημαντικές εκδηλώσεις και μάλιστα σε διεθνείς και παγκόσμιες όπως ήταν το μεγάλο ιστορικό γεγονός των επισήμων εγκαινίων της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης, όπου ανέγνωσαν σε πολλές γλώσσες το ποίημα του «Ιθάκη», τότε δεν αισθάνομαι μόνο τις ευθύνες που έχω μπροστά μου αλλά κι εθνική περηφάνεια. Η οργάνωση κι η λειτουργία της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης ήταν ένας από τους οραματισμούς του Καβάφη που τελικά επιτεύχθηκε. Έτσι η ανάγνωση ποιημάτων του την ημέρα της τελετής ήταν και μια έκφραση ευγνωμοσύνης προς το πρόσωπο του για ότι έδωσε στην ανθρωπότητα με το ποιητικό του έργο.

Τελικά ο ηθικός χαρακτήρας του ποιητικού έργου του Καβάφη για να κατανοηθεί σωστά δεν πρέπει να περιορισθεί η αναφορά μας σε ένα από τα στάδια της πνευματικής του πορείας, αλλά στο τελικό στάδιο που ο ίδιος ήθελε να μας οδηγήσει. Να μας δώσει το μήνυμα της ελπίδας για της συναίσθησης της ευθύνης του κοινωνικού ρόλου που ο καθένας μας έχει να επιτελέσει στη ζωή του για να ζήσουμε σ’ ένα καλύτερο κι ομορφότερο κόσμο.

Τελειώνοντας, επιτρέψατέ μου να αναφέρω ένα απόσπασμα από τον επικήδειο λόγο του τότε Γενικού Προξένου της Ελλάδος στην Αλεξάνδρεια Σκέφερη στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Σάββα στις 29 Απριλίου το 1933 που μας εκφράζει όλους.

«Δεν τολμώ νάχω για σκοπό να εξυμνήσω εγώ, στη θλιβερά αυτή στιγμή, τον υπέροχο ποιητή και το σπάνιο τεχνίτη. Εκπρόσωπος όμως εδώ του Ελληνισμού, πως να μην τον αναλογισθώ αυτήν την στιγμή τον αντάξιο υμνητή μιας από τας ενδόξους σελίδας του πολιτισμού μας. Αλεξανδρινός, πνεύμα και ψυχή – περήφανος που αξιώθηκε μια τέτοια πόλη, θα μείνει για όλους ο Καβάφης ο υπέρτατος υμνητής του Αλεξανδρινού Ελληνικού Πνεύματος. Κι όπως εκείνο εχάραξε μια ολόκληρη περίοδο του πολιτισμού μας, έτσι κι ο Καβάφης κατορθώνοντας με την τέχνη του να το ξαναζήσει, δημιούργησε ποίηση και σχολή δική του – καινούργια άνθηση ελληνικού πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια. Σοφός, με πνεύμα λεπτό, χαρακτήρα αριστοκράτης, καλλιτέχνης, εκτιμητής του ωραίου, όλα τον έκαμναν άξιο να είναι στον υψηλό της ποιήσεως κόσμο εκεί που πέρασε και που θα μείνει. Ποιητή με λύπη σ’ αποχαιρετά η Πατρίδα κι Αλεξάνδρεια που σε χάνει» (στο ίδιο βιβλίο που ανέφερα παραπάνω, σελ. 228).

(www.greekamericannewsagency.com)