Στις 25 Σεπτεμβρίου έγιναν τα εγκαίνια του νέου υποκαταστήματος της Τράπεζας Πειραιώς στο Ζαμάλεκ, Κάιρο. Τα γραφεία βρίσκονται στο πλέον κεντρικό σημείο του Ζαμάλεκ (αρχές της οδού 26ης Ιουλίου) και καταλαμβάνουν έκταση άνω των 2.000 τ.μ. Η εν λόγω στρατηγικής σημασίας κίνηση της Τράπεζας Πειραιώς καταδεικνύει τη «διάθεση» του τραπεζικού ομίλου να ενισχύση τη θέση του στην Αίγυπτο.
Στην τελετή των εγκαινίων παρευρέθη ο ελληνας Πρέσβυς κ. Χριστόδουλος Λάζαρης.
Ο Κωνσταντίνος Σταματάκης γεννήθηκε το 1912. Παρά τα 92 του χρόνια την περίοδο της συνέντευξης, μου αφηγήθηκε με μεγάλη προθυμία προσωπικές ιστορίες από περιοχές της Αιγύπτου που είχε ζήσει, με τελευταίο σταθμό την Αλεξάνδρεια. Τον αφήνουμε να μας τις διηγηθεί.
«Ο πατέρας μου ήταν βαμβακέμπορος εγκατεστημένος στο Μπένε Σουέφ και είχε έρθει στην Αίγυπτο δεκατριών χρονών με πλοίο από την Κρήτη. Απ’ ότι μου έλεγε, τα πλοία εκείνη την εποχή πήγαιναν ή στη Σμύρνη ή στη Κωνσταντινούπολη ή στην Αλεξάνδρεια. Υπήρχε θυμάμαι στην Αλεξάνδρεια μια εταιρία που λεγόταν Χατζηνταούτη και είχε έναν ντελάλη που γύριζε στους δρόμους της πόλης και φώναζε: «του Χατζηνταούτη το μπαπόρι φεύγει αύριο για τη Σμύρνη για την Πόλη, και όποιος είναι για ταξίδι ας μένει χαζίρι», δηλαδή να ετοιμάζεται. Αυτό το θυμάμαι πολύ καλά.
Εγώ μεγάλωσα στο Κάιρο και τελείωσα την Αμπέτειο. Έζησα όμως και τα χωριά της Άνω Αιγύπτου. Στο Μπένε Σουέφ είχαμε ένα σπίτι πελώριο. Θυμάμαι μάλιστα μια συγκινητική ιστορία. Το 1922 μετά την καταστροφή της Σμύρνης, πολλοί Έλληνες ήρθαν πρόσφυγες στην Αίγυπτο και το Προξενείο μας ζήτησε να φιλοξενήσουμε στα σπίτια μας όσους μπορούσαμε. Εμείς θυμάμαι είχαμε φιλοξενήσει δύο Σμυρνιούς που τους άκουγα κάθε βράδυ να τραγουδούν τραγούδια τούρκικα και ήταν πολύ μελαγχολικά.
Το 1930 εγκαταστάθηκα μόνιμα στην Αλεξάνδρεια όπου εργάστηκα ως υπάλληλος στην Ionian Bank Limited που ήταν Εγγλέζικη. Εκεί γνώρισα και τον Καβάφη. Όχι προσωπικά. Τον είχα όμως δει πολλές φορές. Ήταν ένας ψηλός άνθρωπος που περπατούσε με τα χέρια πίσω από την πλάτη και κάθε απόγευμα πήγαινε στο “Γκράντ Τριανό” και έπινε καφέ. Ήταν άνθρωπος ιδιόρρυθμος. Θυμάμαι τη φήμη που κυκλοφορούσε τότε, ότι ο Καβάφης ήταν ο μόνος άνθρωπος στην Αλεξάνδρεια που δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα. Λέγανε λοιπόν ότι στο σπίτι του χρησιμοποιούσε μόνο κεριά -εξ’ ου και το περιβόητο ποίημα- τα οποία έσβηνε επιδεικτικά κάθε φορά που ήθελε να διώξει τους προσκεκλημένους από το σπίτι του. Δεν ξέρω αν αυτό είναι αλήθεια, πάντως αυτή είναι η φήμη που κυκλοφορούσε.
Κατα την περίοδο του πολέμου μας επιστρατεύσανε. Εγώ βέβαια δεν πήγα αμέσως στρατό γιατί η τράπεζα ήταν Εγγλέζικη και με κρατήσανε. Θυμάμαι όμως καλά το κλίμα που επικρατούσε τις παραμονές του Ελ Αλαμείν. Η Αλεξάνδρεια είχε χίλια αντιαεροπορικά γιατί ήταν η δεύτερη βάση της Αγγλίας μετά το Λονδίνο και γινόταν χαλασμός. Κάθε μέρα περνούσαν 200 αεροπλάνα που έρχονταν από την Ιορδανία, βομβάρδιζαν και γύριζαν πίσω. Στην τράπεζα μάλιστα είχαμε φτιάξει μια δοκό η οποία πήγαινε κάτω στα υπόγεια, όπου είχαμε και τις ραύδους χρυσού. Όταν χτυπούσαν οι σειρήνες παίρναμε τα επίσημα βιβλία, τα βάζαμε στη δοκό που ήταν επικληνής και τα στέλναμε στο υπόγειο. Έτσι, αν γινόταν βομβαρδισμός και χτυπούσαν την τράπεζα θα γλίτωναν τα βιβλία. Μετά επιστρατεύτηκα κι εγώ και πήγα στο Αλαμέιν. Θυμάμαι τις παραμονές της μάχης περπατούσα στο Μπουλεβάρ και είδα την εξής σκηνή: κάτι Άγγλοι αξιωματικοί σταμάτησαν μια αραμπέια, κατέβασαν τον οδηγό, του πήραν το άλογο και το πήγαν έξω από του «Αθηναίου». Μπήκαν μέσα στο μαγαζί αγόρασαν μια ντουζίνα πάστες και άρχισαν να ταΐζουν μ’ αυτές το άλογο. Κι εμείς χαζεύαμε…Kαι γέλια και μεθύσια. Χαμός γινόταν. Την επομένη έγινε η μάχη. Μετά, μας μετέφεραν στο Χαλέπι και στη συνέχεια γυρίσαμε όλη τη Μέση Ανατολή. Εγώ ήμουν στα τεθωρακισμένα που ήταν μια μονάδα αριστερή. Εκεί με πήγαν. Άμα ήσουν μαυροσκούφης όλοι νόμιζαν ότι ήσουν αριστερός, αλλά εγώ δεν είχα ιδέα απ’ αυτά. Οι αριστεροί ήταν και μια παρεξήγηση να ξέρεις. Οι πιο εκπαιδευμένοι στρατιωτικοί ήταν οι αριστεροί, αυτό πρέπει να το παραδεχτούμε. Και ήταν και πολύ καλά παιδιά, δεν προσπαθούσαν να προσηλυτίσουν κανέναν. Είχαν απλώς τις πεποιθήσεις τους. Περάσαμε πολλά. Μετά μας πήγαν στο Ρίμινι της Ιταλίας και τέλος μας μετέφεραν στην Ελλάδα όπου πέσαμε στα Δεκεμβριανά.
Το 1946 γύρισα στην Αλεξάνδρεια και επέστρεψα στην παλιά μου δουλειά στην τράπεζα. Όταν όμως ο Νάσσερ την εθνικοποίησε εγώ ήθελα να φύγω. Δεν μας άφησε όμως γιατί εμείς ήμασταν τα στελέχη και έπρεπε να μείνουμε για να μπορέσει η τράπεζα να λειτουργήσει. Μας έδωσε μάλιστα αυξήσεις και καλές αυξήσεις. Εγώ πήρα 10 λίρες που εκείνη την εποχή ήταν πολλά λεφτά όταν ο μισθός μου ήταν τέσσερις. Με διόρισαν ελεγκτή των υποκαταστημάτων, με μετέφεραν στο Κάιρο και στη συνέχεια παραιτήθηκα.
Από την Αλεξάνδεια έφυγα το 1964 και πήγα στην Αθήνα. Η μετάβαση ήταν πολύ δύσκολη και στην αρχή δεν μπορούσα να προσανατολιστώ. Εγώ όμως πατρίδα μου θεωρώ πάντα την Αίγυπτο, διότι αυτή η χώρα είναι μέσα μου.Την Αλεξάνδρεια την αγαπάω, αλλά για μένα που έχω ζήσει και τα χωριά της Αιγύπτου, οι Αλεξανδρινοί δεν την ήξεραν την Αίγυπτο. Δεν την ήξεραν…Αν δεν ζήσεις εκεί στο Νείλο να ακούσεις τα τραγούδια των Αιγυπτίων μέσα στη φελούκα, να σου λένε «ετφάνταλ»… Εεε…αυτή είναι η Αίγυπτος. Η Αίγυπτος είναι αραπιά».
Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας έχοντας παράδοση στην προσφορά προς την Ελλάδα, δε θα μπορούσε να απέχει από το μεγάλο αγώνα που η πατρίδα διεξήγαγε κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η προσφορά μεγάλη και υλική αλλά και σε ανθρώπινο δυναμικό.
Το 1940 ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια Κ. Βαλτής αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να συστήσει την Εθνική Επιτροπή Ελλήνων Αλεξανδρείας, με έδρα τα γραφεία της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας. Στην επιτροπή πρόεδρος είναι ο ίδιος ο Γενικός Πρόξενος και μετέχουν πολύ αξιόλογοι Αλεξανδρινοί:
Δ. Αφουδάκης, Ν. Βατίμπελας, Σ. Βλάχο;, Β. Δελλαπόρτας, Κ. Δημόπουλος, Δ. Ζερμπίνης, Α. Θεοδωράκης, Δ. Θεοδωράκης, Μ. Θερμιώτης, Α. Καζούλης, Μ. Καζούλης, Ε. Καλοχριστιανάκης, Ι. Κασιμάτης, Ν. Κοκκιναράς, Α. Κουταρέλλης, Μ. Λάσκαρις, Ν. Λέβη, Α. Λεοντής, Α. Μινώτος, Α. Μπενάκης, Μ. Μπενάκης, Π. Μοδινός, Ο. Μουστάκης, Γ. Νικολάου, Κ. Νικολάου, Δ. Οικονόμου, Γ. Οικονόμου, Χ. Περαίος, Π. Πετρίδης, Ι. Πηλαβάκης, Ρ. Ραδόπουλος, Ρ. Ρεμανδάς, Γ. Ρούσος, Κ. Σαλβάγος, Μ. Σαλβάγος, Α. Σαράτσης, Δ. Σαρσέντης, Α. Συναδινός, Κ. Ταβουλαρίδης, Ζ. Χαλκιάδης, Α. Χωρέμης και Γ. Χωρέμης.
Το Μάρτιο του 1941 τα σχολεία της Ε.Κ.Α. παραχωρούνται στον Ελληνικό Στρατό, που αρχίζει να καταφθάνει στην Αλεξάνδρεια, μετά την κατάρρευση του μετώπου της Βορείου Ελλάδος, για να φιλοξενηθούν οι ιππείς, οι οποίοι είναι και οι πρώτοι Έλληνες στρατιώτες που φτάνουν. Το Μπενάκειο Συσσίτιο αναλαμβάνει τη σίτιση τους. Ταυτόχρονα τα σχολεία της Ε.Κ.Α. γίνονται κέντρο της Ελληνικής Παθητικής Αεράμυνας, την οργάνωση της οποίας είχε αναλάβει ο Ρ. Ρεμανδάς σε συνεργασία με τον Κυανό Σταυρό του Συλλόγου Ελλήνων Επιστημόνων Αλεξανδρείας «Πτολεμαίος ο Α΄». Τα σχολεία όμως πρόσφεραν και ανθρώπινο δυναμικό. Μέχρι τις 18 Φεβρουαρίου 1942 και ως αποτέλεσμα της επιστράτευσης οκτώ ηλικιών, είχαν στρατολογηθεί 14 διοικητικοί υπάλληλοι και 2 καθηγητές, οι οποίοι πολέμησαν στο Αλαμέιν, στη Μεσόγειο με το Ελληνικό Ναυτικό και στην Ελληνική Αεροπορία που δρούσε στη Βόρειο Αφρική.
Στα κτίρια της Ε.Κ.Α. στεγάστηκε η έδρα της «Επιτροπής Περιθάλψεως Οικογενειών Επιστράτων», η «Φανέλλα του Στρατιώτου», το «Δέμα του Στρατιώτου», το «Σώμα Ελληνίδων Εθελοντριών Νοσοκόμων Αιγύπτου», το «Σπίτι του Ναύτη» κ.α.
Η μεγαλύτερη, ίσως, βοήθεια της Ε.Κ.Α., πέραν του ανθρώπινου δυναμικού, στην αγωνιζόμενη Ελλάδα προσφέρθηκε μέσω του Ελληνικού Νοσοκομείου «Θεοχ. Κότσικας». Αρχικά και για μερικούς μήνες του 1941 εγκαθήστατε και λειτουργεί στους χώρους του Ελληνικού Νοσοκομείου το Γενικό Αυστραλιανό Νοσοκομείο, χωρητικότητας 250 κλινών. Εν συνεχεία η Ε.Κ.Α. παραχωρεί το Ελληνικό Νοσοκομείο στην Ελληνική Κυβέρνηση για να λειτουργήσει εκεί το Ελληνικό Ναυτικό Νοσοκομείο, χωρητικότητας 250 κλινών. Ενώ στη συνέχεια προστίθενται άλλες 250 κλίνες για την κάλυψη των αναγκών στρατού ξηράς και αεροπορίας. Ταυτόχρονα η Ε.Κ.Α. υπογράφει συμβόλαιο φιλοξενίας του 2ου Νεοζηλανδικού Εκστρατευτικού Σώματος και κάλυψης των αναγκών του σε θέματα περίθαλωης τραυματιών. Στο Ελληνικό Νοσοκομείο προσφεύγουν όμως και οι ναυτεργάτες και αξιωματικοί του εμπορικού ναυτικού, καθώς και μέλη οικογενειών επιστράτων και τραυματίες από τις αεροπορικές επιδρομές των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία).
Ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού εξυπηρετεί τις θρησκευτικές ανάγκες των Ελλήνων στρατιωτών, με την τέλεση Ακολουθιών, Δοξολογιών και Μνημοσύνων, τα οποία συνήθως τελούνταν από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Χριστόφορο και στις οποίες παρευρίσκονταν η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία. Στον αυλόγηρο του ναού εντοιχίστηκαν πλάκες με τα ονόματα των πεσόντων Ελλήνων στρατιωτών, ναυτών και αεροπόρων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι περισσότεροι από αυτούς κηδεύτηκαν με δαπάνες της Ε.Κ.Α. Παράλληλα παραχωρήθηκε χώρος στο 2ο Νεκροταφείο της Ε.Κ.Α. όπου ανεγέρθη το «Ηρώο των εν Μέση Ανατολή πεσόντων υπέρ της πατρίδος Ελλήνων αεροπόρων», με δαπάνη των Θ. Κότσικα, προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου και Μ. Σαλβάγου, προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας.
(Πηγή: Σουλογιάννης, Ε. Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας 1843-1993, Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α, 2005, σσ. 281-283)
Το απόγευμα της Τρίτης 1ης Οκτωβρίου ε.έ., η ΑΘΜ, ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, κ.κ.Θεόδωρος Β΄, συμμετέχων στην καταληκτήρια εκδήλωση της συναντήσεως που οργάνωσε η Κοινότητα του Αγίου Εγιδίου στη Ρώμη υπό τον τίτλο Το Κουράγιο της Ελπίδας, ανέπεμψε δέηση υπέρ της ενότητος και της ειρήνης του κόσμου στην Basilica di Santa Maria in Ara Coeli, λαβών αφόρμηση από το απόσπασμα 3, 26-28 της Παύλειας Επιστολής Προς Γαλάτας: «Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ· πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού.” Συγκεκριμένα επεσήμανε:
Αίτημα επιτακτικό των καιρών μας είναι η επίτευξη μιας νέας ενότητας στα πρότυπα της δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου από τον Θεό. Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο και τον άνθρωπο από αγάπη και με ελευθερία, χωρίς ανάγκη, και, διά της προσωπικής Του ενεργείας, επικοινωνεί και σχετίζεται με τον έτερό Του, τον κόσμο και τον άνθρωπο. Έτσι και ο άνθρωπος οφείλει να ανασυστήσει τη ζωή του στην πραγματική της διάσταση: ζω σημαίνει όχι απλά υπάρχω, αλλά συνυπάρχω και συμπράττω με τον έτερο, τον διαφορετικό, τον αλλιώτικο, τον αντίθετό μου.
Αίτημα επιτακτικό των καιρών μας είναι η υπέρβαση της αυθαιρεσίας εις βάρος του συνανθρώπου μας και ο, άνευ όρων και ορίων, σεβασμός της ελευθερίας του στα πρότυπα της θείας δωρεάς της ανθρωπίνης ελευθερίας. Ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο ελευθερία, μέσω της οποίας ο άνθρωπος αποκτά συνείδηση του εαυτού του και ικανότητα ανοδικής πορείας προς τον Θεό. Ο Θεός δεν παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου, ακόμα και όταν αυτός ακολουθεί τον δρόμο της πτώσεως. Έτσι και ο άνθρωπος οφείλει να επαναπροσδιορίσει την ελευθερία του: ελεύθερος δεν είναι αυτός που κάνει μόνο ό,τι θέλει, αλλά αυτός που πράττει εκείνο που θέλει· ελεύθερος δεν είναι εκείνος που επιβαρύνει τους άλλους με τις δικές του επιλογές, αλλά εκείνος που αναλαμβάνει το βάρος των ευθυνών του.
Αίτημα επιτακτικό των καιρών μας είναι το καρτεσιανό αξίωμα «σκέφτομαι άρα υπάρχω» να μετατραπεί σε «αγαπώ άρα υπάρχω» στα πρότυπα της απροϋπόθετης αγάπης του Θεού για τα δημιουργήματά Του. Ο Θεός από αγάπη ενηνθρώπησε για να θεωθεί ο άνθρωπος με ελευθερία. Έτσι και ο άνθρωπος οφείλει, όταν αγαπά, να θυσιάζει, έστω και εν μέρει, την ελευθερία του για χάρη του άλλου, διότι η ανθρώπινη ύπαρξη καταξιώνεται μόνο στην κοινωνία της αγάπης.
Αρχηγός της κοινωνίας της αγάπης είναι ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, ο οποίος απεκατέστησε την ιερότητα και το μεγαλείο του ανθρωπίνου προσώπου, καταργώντας τον κόσμο της διασπάσεως, της αλλοτριώσεως, των φυλετικών διακρίσεων, και του μίσους. Ο Χριστός προσέλαβε ολόκληρο το ανθρώπινο γένος και το ανασυνέθεσε στην οργανική του ενότητα. Η ενότητα αυτή δεν είναι στατική και μονοδιάστατη. Έχει δυναμική ποικιλία, γιατί η ενότητα επιτυγχάνεται με την κοινωνία των προσώπων, κατά το πρότυπο της ενότητας των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Ο Κύριος μας, ως “βασιλεύς δικαιοσύνης” (Εβρ. 7,2), απεκήρυξε τόν “αγαπώντα την αδικίαν” ως “μισούντα την εαυτού ψυχήν” (Ψαλμ. 10,5) και διεκήρυξε ότι στη βασιλεία Του δεν θα υπάρχει τόπος για έχθρα και μισαλλοδοξία, καθώς “συμβοσκηθήσεται λύκος μετ᾿ αρνός, και πάρδαλις συναναπαύσεται ερίφω, και μοσχάριον και ταύρος και λέων άμα βοσκηθήσονται” (Ησ. 11,6).
Προσευχόμεθα λοιπόν σήμερα να επανέλθει ο κόσμος στο αρχικό του κάλλος, καθώς ο Θεός “εποίησε εξ ενὸς αίματος παν έθνος ανθρώπων κατοικείν επὶ παν το πρόσωπον της γης” (Πράξ. 17,26). Προσευχόμεθα σήμερα να εκλείψει η αυθαίρετη αξιολογική διαφορά μεταξύ των ανθρώπων ως παράγων διαβαθμίσεως των δικαιωμάτων τους. Προσευχόμεθα η ενότητα να παγιωθεί επί της αξιωματικής αποδοχής του δικαιώματος της διαφορετικότητος των ανθρώπων. Προσευχόμεθα να κατακρημνισθεί ο μεσότοιχος της προκαταλήψεως, που πρώτος ο Κύριός μας έριξε απαντώντας στο ερώτημα “και τις εστίν μου πλησίον” (Λουκ. 10,29) διά της αφοπλιστικής παραβολής του καλού Σαμαρείτη.
Προσευχόμεθα να ριζώσει, να ανθίσει και να καρπίσει το δένδρο της ειρήνης επί του εδάφους που λιπαίνει η ομολογία ότι κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής, εθνικότητας, θρησκείας, γλώσσας, είναι φορέας ισότιμος της εικόνας του Θεού. Προσευχόμεθα η ζωή στον κόσμο μας να γίνει ειρηνική, έχοντας κατά νου ότι ζωή σημαίνει πρώτα και πάνω από όλα συμβίωση, σχέση με τον άλλο, τον διαφορετικό, πλην καθολικώς προσληφθέντα από τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Αμήν!