Συντάκτης: Athanasios Koutoupas

Μία ιδιαιτέρως εκδήλωση σχετικά με την αρχειακή πολιτική και την εθνική κουλτούρα διοργάνωσε η Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση την 1^η Δεκεμβρίου 2014.

Πανεπιστημιακοί, ερευνητές και συγγραφείς προσέγγισαν το φλέγον ζήτημα της πρόσβασης στα αρχεία και της διασύνδεσής της με την εθνική κουλτούρα. Μνήμη, ταυτότητα, παρελθόν, αφήγηση: αυτές οι έννοιες, εκτός του ότι συνδέονται με την πρόσβαση στα αρχεία και τη χρήση τους, επισημαίνουν επίσης την πολλαπλή σημασία τους.
Η συζήτηση στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών ήταν η πρώτη μιας μεγάλης σειράς εκδηλώσεων, που στόχο έχουν να δώσουν εκκίνηση στο διάλογο για τις διαφορετικές αρχειακές πρακτικές και τη σχέση τους με την εθνική κουλτούρα.

Ποιος ελέγχει και συντηρεί ένα αρχείο; Τι αποτελεί μέρος ενός αρχείου και τι αποκλείεται από αυτό; Με ποιον τρόπο η αρχειακή ταξινόμηση αντικατοπτρίζει κοινωνικές και επιστημονικές δομές; Ποιος έχει πρόσβαση σε ένα αρχείο και πώς μπορεί να αλλάξει η προσβασιμότητα των αρχείων την εποχή του διαδικτύου;

Η διαφορά ανάμεσα σε κλειστά και ανοιχτά αρχεία δεν είναι θέμα μόνο νομικής, αλλά και πολιτικής φύσεως. Σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ άλλοτε, είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε γιατί το αρχείο δεν είναι μόνο ένα αποθετήριο παρελθόντος, αλλά και ο χώρος όπου συγκροτείται η σχέση μας με το μέλλον.

Οι ομιλητές της εκδήλωσης ήταν:

Βασίλης Λαμπρόπουλος: Νεοελληνική Έδρα Κ. Π. Καβάφη, Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κλασικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο του Michigan

Αναστάσιος-Ιωάννης Δ. Μεταξάς: Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δημήτρης Δημηρούλης: Καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Επίκουρος Καθηγητής της Θεωρίας της Ιστορίας και της Ιστοριογραφίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών; Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας

Γιάννης Παπαθεοδώρου: Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Έρη Σταυροπούλου: Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αννα Μαρία Δρουμπούκη: Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Οι ρίζες της Ελληνικής Φιλαρμονικής Σχολής Αλεξανδρείας πηγαίνουν πίσω στο έτος 1893, όταν μια παρέα νέων με αγάπη στη μουσική συγκρότησαν μια άριστα οργανωμένη χορωδία, με μαέστρο τον Ναπολέοντα Λαμπελέτ. Η χορωδία αυτή ήταν ο προπομπός της «Ελληνικής Φιλαρμονικής Εταιρίας» που δημιουργήθηκε στην Αλεξάνδρεια με πρόεδρο τον Κωστάντη Συναδινό και μέλη τους: Π. Αρκουδάρη, Ν. Γούσιο, Σωτ. Λιάτση, Ιάκ. Λάζαρη, Γ. Ρούσο και Γ. Τσοκόπουλο. Επίτιμος Πρόεδρος αναγορεύτηκε ο Εθνικός Ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ. Για τη συνοδεία της Xορωδίας, δημιουργήθηκε και ένα Μουσικό Σώμα (Μπάντα).

Η «Ελληνική Φιλαρμονική Εταιρία» εγκαταστάθηκε στην οδό Tοusoun Pasha και Διευθυντής διορίστηκε ο Κερκυραίος Ναπολέων Λαμπελέτ. Βοηθοί του Λαμπελέτ, ανέλαβαν ο Δ. Μενίδης και ο Γ. Σεβαστιάνος.

Το 1895, μετά την αναχώρηση του Λαμπελέτ για το Λονδίνο, το τμήμα της χορωδίας διαλύθηκε, χωρίς να επανασυσταθεί ποτέ και η Φιλαρμονική συνέχισε μόνο με το Μουσικό Σώμα. Τη διεύθυνση ανέλαβε ο Β. Κουόμος, με βοηθό τον Δ. Μενίδη. Το Μουσικό Σώμα παιάνιζε στις κορυφαίες εκδηλώσεις της παροικίας, ενώ συχνά την προσκαλούσαν να παίξει σε κοσμικές εκδηλώσεις στο καζίνο «Σαν Στέφανο» και αλλού. Επί των ημερών του Β. Κουόμο, η Φιλαρμονική μεταφέρθηκε στην οδό Galis Bey, στην αρχοντική αίθουσα της οποίας, δόθηκαν ανεπανάληπτες συναυλίες που τις παρακολουθούσε με μεγάλο ενδιαφέρον η αφρόκρεμα της Αλεξανδρινής υψηλής κοινωνίας. Τις συναυλίες αυτές, πολλές φορές παρακολουθούσε και ο χεδίβης Abbas Hilmi II με την ακολουθία του.

Η εθνική τραγωδία του 1897, σταμάτησε κάθε παροικιακή καλλιτεχνική κίνηση και τελικά προκάλεσε και τη διάλυσή της Φιλαρμονικής, μέχρι το 1902, που ξαναρχίζει τη δραστηριότητά της με Πρόεδρο αυτή τη φορά τον Μικέ Συναδινό. Τη διεύθυνση ανέλαβε ο Ντε Μάρτζι, ενώ τη διδασκαλία οι Φουνάρο, Ταλάντι, Ονέστι και Λάλιας.

Το 1905, τον Ντε Μάρτζι διαδέχτηκε ο Ι. Μποργκέζι και η έδρα της Φιλαρμονικής μεταφέρεται στην οδό Nabi Daniel. Την ίδια εποχή μεταξύ των μουσικοδιδασκάλων της Φιλαρμονικής συμπεριλαμβάνονταν ο Νικόλαος Θειάφης και ο Παναγιώτης Μπαβέας, οι οποίοι υπήρξαν για πολλά χρόνια και αρχιμουσικοί της. Μεταξύ των μαθητών της Φιλαρμονικής ήταν ο Κρίνο ντε Κάστρο και ο Άλεκ Σκούφης, οι οποίοι εξελίχθηκαν σε σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας.

Από τους κόλπους της Ελληνικής Φιλαρμονικής Αλεξανδρείας «γεννήθηκαν» μεγάλες μορφές που έλαμψαν στο διεθνές μουσικό στερέωμα, όπως ο Οδυσσέας Λάππας, ο Μπάμπης Μαυρομάτης, ο Ανδρέας Αναγνωστόπουλος κ.ά.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε για μία ακόμα φορά τις εργασίες της Φιλαρμονικής. Ο Μικές Συναδινός έκανε ότι μπορούσε για να αποτρέψει το μοιραίο, δαπανώντας περίπου 5.000 λίρες για να κρατήσει τη Φιλαρμονική σε λειτουργία, αλλά την Πρωτοχρονιά του 1915, ανήγγειλε στα μέλη του Σωματείου τη διάλυσή της. Τα όργανα, οι στολές και όλος ο εξοπλισμός της Φιλαρμονικής μεταφέρθηκαν για φύλαξη στην «Ελληνική Λέσχη».

Δύο χρόνια ακριβώς μετά η Φιλαρμονική επανιδρύεται και στεγάζεται στην «Ελληνική Λέσχη». Πρόεδρος αυτή τη φορά ανέλαβε ο Β. Σαράντης. Την ίδια χρονιά με απόφαση Γενικής Συνελεύσεως η «Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας» μετονομάστηκε σε «Ελληνική Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας – (Ε.Φ.Σ.Α.)».

Την περίοδο του μεσοπολέμου η Φιλαρμονική είναι παρούσα σε κάθε εθνική, θρησκευτική, μαθητική και κοσμική εκδήλωση της παροικίας. Η παρουσία της ήταν πάντα εντυπωσιακή, αφού στην πλήρη ακμή της είχε τη δυνατότητα να παρουσιάσει ένα σύνολο 50/60 μουσικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παρουσία της στην περιφορά του Επιτάφιου του Αγίου Σάββα που γινόταν με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια στους γύρω δρόμους.

Με την ηθική συμπαράσταση της παροικίας, τη διπλωματική στήριξη του Γενικού Προξενείου, όπως και με τη γενναία χορηγία του Παναγιώτη Σούλου, η «Ελληνική Φιλαρμονική Σχολή Αλεξανδρείας» κατάφερε να επιζήσει μέχρι τα 1980. Στα τελευταία χρόνια της ύπαρξής της, μαέστροι διετέλεσαν οι: Γεράσιμος Σκόρτζης, Μιχάλης Καζάκος, Μιχάλης Γεροντάκης και ο Χρήστος Νεαμονίτης. Τελευταία πρόεδρος του Σωματείου υπήρξε η Καλλιόπη (Πόπη) Σούλου.

(Πηγές: Γιαλουράκης, Μ. Η Αίγυπτος των Ελλήνων, 1967 και Χατζηφώτης, Γ. Αλεξάνδρεια, 1999)

Την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου σε μία σεμνή τελετή ο Πρόεδρος του Παγκρήτιου Συλλόγου Αιγυπτιωτών και Φίλων Δρ. Ηλίας Παυλούσης παρασημοφόρησε τον Πρόεδρο του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου Αλεξανδρείας κ. Εδ. Κασιμάτη για την πολύχρονη και συνάμα πολύ σημαντική προσφορά του στον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό. Παρουσία του Μακαριώτατου Πάπα & Πατριάρχη Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής κ.κ. Θεοδώρου Β’, του Γενικού Προξένου της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια κου Χρ. Καποδίστρια, μελών της Κοινοτικής Επιτροπής της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας και μελών της Παροικίας, ο Δρ. Ηλίας Παυλούσης εξήρε το έργο του κου Κασιμάτη καλώντας παράλληλα να συνεχίσει να προσφέρει αγόγγυστα και ακούραστα στον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό.

Ο Πρόεδρος του ΕΝΟΑ με τη σειρά του ευχαρίστησε θερμά τον Πρόεδρο του Παγκρήτιου Συλλόγου Αιγυπτιωτών και Φίλων για την τιμή που του γίνεται, λέγοντας πως μόνο δύναμη του δίνει για να συνεχίσει να κάνει το αυτονόητο, να προωθεί τον ελληνισμό. Δεσμεύτηκε δε, ενώπιον των παρισταμένων, να μη σταματήσει να εργάζεται για το καλό του ελληνισμού στη Νειλοχώρα και ειδικά στην Αλεξάνδρεια, από όποια θέση και αν του ζητηθεί.

Το Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2014 πραγματοποιήθηκε στο Σύλλογο Ελλήνων Επιστημόνων «Πτολεμαίος ο Α’» διάλεξη του θεολόγου καθηγητού  κ. Αθανασίου Κουτουπά, με θέμα «Αλεξάνδρεια-Χωνευτήρι Πολιτισμών και Σύμβολο Διαχρονικής Οικουμενικότητας».

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους: ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ναυκράτιδος κκ. Μελέτιος, ο Εξοχότατος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια κ. Χρήστος Καποδίστριας, η Γενική Γραμματέας της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας κα Άρτεμις Γεροντάκη, ο Έφορος Σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, ο Κοινοτικός Επίτροπος κ. Νικόλαος Κατσιμπρής, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Εμπορικού Επιμελητηρίου Αλεξανδρείας κ. Βύρων Βαφειάδης, η νέα Διευθύντρια του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού Παραρτήματος Αλεξανδρείας κα Σταυρούλα Σπανούδη, εκπαιδευτικοί, οι μαθητές μετά του Σχολάρχου της Πατριαρχικής Σχολής «Άγιος Αθανάσιος» πατρός Αγαθόνικου, μέλη και φίλοι του Συλλόγου.

Στην εναρκτήρια ομιλία της η Πρόεδρος του Συλλόγου κ. Λιλίκα Θλιβίτου αναφέρθηκε με θέρμη στο πρόσωπο του διαλέκτη, ο οποίος βοηθά με κάθε τρόπο στην υλοποίηση των στόχων του Συλλόγου. Σχετικά με το θέμα της διάλεξης σημείωσε ότι «…η Αλεξάνδρεια, πάντα γοήτευε και ενέπνεε τους μελετητές κάθε λογής. Η πόλη αυτή που ξεπετάχτηκε από τα σπλάχνα ενός ήσυχου χωριού, αποτέλεσε ένα μελίσσι ανθρώπων και πολιτισμών, μια γέφυρα ανάμεσα σε δύση και ανατολή, ένα αιγυπτιακό παράθυρο στη Μεσόγειο, μια θύρα στα μυστήρια του νειλοκεντρικού παρελθόντος. Φάρος, Μουσείο και Βιβλιοθήκη έδωσαν σάρκα και οστά στο όνειρο των Πτολεμαίων… Η ορθολογιστική Ρώμη πήρε τα σκήπτρα του κόσμου, αλλά η Αλεξάνδρεια παρέμεινε η μητρόπολη της γνώσης στην Ανατολή».

Απευθυνόμενη προς τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Ναυκράτιδος τόνισε ότι είναι ιδιαίτερα τιμητικό για τον Σύλλογό ότι παρίσταται στην εκδήλωση για πρώτη ως Επίσκοπος.

Κατά την εισήγησή του ο κ. Κουτουπάς περιέγραψε την πρωτεύουσα θέση της Αλεξάνδρειας κατά την ελληνιστική εποχή, ως φάρου του ελληνικού πολιτισμού, ηγεμονικής μητρόπολης, σημείου συνάντησης τριών ηπείρων, λίκνο των τεχνών και των βασικότερων επιστημών, που μέχρι σήμερα θεμελιώνουν την ανθρώπινη και επιστημονική γνώση. Την προσφορά της στον πολιτισμό, που γαλούχησε Ανατολή και Δύση και της οποίας ο κοσμοπολιτισμός σήμερα αναβιώνει στις μεγαλουπόλεις της διεθνοποίησης, μαρτυρώντας για την ουσιώδη συμβολή της στον παγκόσμιο πολιτισμό, καθιστώντας της σπάνιο δείγμα μιας διαχρονικής οικουμενικότητας.

Μετά το πέρας της διάλεξης τον λόγο έλαβε ο Επίσκοπος Ναυκράτιδος, ο οποίος ευχαρίστησε θερμά τον κ. Κουτουπά εκ μέρους και της Α.Θ.Μ. του Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής κκ. Θεοδώρου Β’, όχι μόνο για την ομιλία του, αλλά και για την προσφορά του στην Πατριαρχική Σχολή του «Αγίου Αθανασίου», σημειώνοντας παράλληλα και τη χαρά του για την παρουσία του με τον τίτλο του Επισκόπου για πρώτη φορά στον «Πτολεμαίο Α΄».

Η βραδιά έκλεισε με παράθεση δεξίωσης.