Συντάκτης: Athanasios Koutoupas

Μια συζήτηση για μια πόλη με πλούσια ιστορία και πλούσιες μνήμες πολλών σημερινών Ελλήνων -την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου- φιλοξένησε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών τον περασμένο μήνα. Τίτλος της εκδήλωσης «“Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι”: Επιστρέφοντας στην Καβαφική Αλεξάνδρεια» και στόχο είχε να διερευνήσει την ιδιαίτερη θέση που έχει αυτή η πάντα γοητευτική πόλη στην ιστορική και λογοτεχνική ιστορία της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής.

Αφορμή γι’ αυτήν τη συζήτηση το βιβλίο που έγραψε η καθηγήτρια Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Hala Halim με τίτλο «Alexandrian Cosmopolitanism: An Archive». Μαζί της στη συζήτηση ήταν και ο Αιγυπτιώτης Αλέξανδρος Καζαμίας, επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κόβεντρι ― «είμαι από το Κάιρο, αλλά αγαπώ πολύ την Αλεξάνδρεια», ανέφερε στην «Κ» ο κ. Καζαμίας που είναι και ειδικός στην ιστορία της ελληνικής κοινότητας της Αιγύπτου.

Εντοπίσαμε τον Αλέξανδρο Καζαμία σ’ ένα χωριό της Εύβοιας, όπου είχε έρθει για τις γιορτές του Πάσχα. Γιατί είναι σημαντική η Αλεξάνδρεια, τον ρωτήσαμε, και τόσο εμβληματική στον σύγχρονο πολιτισμό; «Η σύγχρονη Αλεξάνδρεια είναι μια ενδιαφέρουσα, αλλά όχι μοναδική μεσογειακή πόλη. Ο πολυσυζητημένος και αμφιλεγόμενος “κοσμοπολιτισμός” της είναι κάτι το οποίο απαντάται και αλλού. Αυτό όμως που την κάνει σημείο αναφοράς του σύγχρονου πολιτισμού είναι ότι γέννησε μια σημαντική σύγχρονη λογοτεχνία, κυρίως γύρω από τον Καβάφη, αλλά και τους Βρετανούς Ε. Μ. Φόρστερ, Λόρενς Ντάρελ, την Ιταλίδα Φαούστα Τσιαλέντε, τον Στρατή Τσίρκα και τους Αιγύπτιους Ναγκίμπ Μαχφούζ, Εντουαρντ Χαράτ κ.ά. Πολλοί από αυτούς ισχυρίζονται ή υπαινίσσονται ότι υπάρχει κάτι στην τέχνη που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αλεξανδρινό τρόπο γραφής και μυθοπλασίας, ενώ, παρά τις διαφορές τους, όλοι αυτοί οι σημαντικοί λογοτέχνες διαφορετικών εθνοτήτων ένιωθαν το πολιτισμικό βάρος της αρχαίας Αλεξάνδρειας, που υπήρξε πρωτεύουσα του φωτός και του πολιτισμού της σπουδαίας αλλά παραγνωρισμένης ιστορικά περιόδου, της λεγόμενης “ύστερης αρχαιότητας”, από το 300 π.Χ. μέχρι τη δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας, το 415 μ.Χ.», απάντησε ο Αλέξανδρος Καζαμίας.

Οσο για το βιβλίο της Αιγύπτιας φιλολόγου Χάλα Χαλίμ, «προσπαθεί -ορθά κατά τη γνώμη μου- να αμφισβητήσει τον αποικιακό (κυρίως βρετανικό) μύθο της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας και να τον ανασυγκροτήσει εντάσσοντας σε αυτόν το αποκλεισμένο αιγυπτιακό στοιχείο. Για μας τους Ελληνες, η σημασία αυτής της οπτικής είναι μεγάλη, γιατί φωτίζει πιο καλά τον παραγνωρισμένο ρόλο που διαδραμάτισε η Αίγυπτος, αλλά και η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία, στη συγκρότηση ενός σημαντικού τμήματος της σύγχρονης λογοτεχνίας μας. Το πλαίσιο της ελληνικής λογοτεχνίας δεν ήταν ποτέ αυστηρά εθνικό».

(Πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29ης Απριλίου 2015, της Όλγας Σέλλα)

Αρκετά ελληνικά μουσεία φιλοξενούν στις προθήκες τους αρχαία αιγυπτιακά αντικείμενα ή τεχνουργήματα που σχετίζονται με την αρχαία Αίγυπτο.

Η αιγυπτιακή συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου κατέχει σημαντική θέση παγκοσμίως λόγω του πλούτου, της ποιότητας και της σπανιότητας των αντικειμένων της, μια συλλογή τον πυρήνα της οποίας αποτελούν οι μεγάλες δωρεές των Αιγυπτιωτών Ιωάννη Δημητρίου και Αλέξανδρου Ρόστοβιτς. Ανάμεσα στα πολλά, από την πρωτοδυναστική περίοδο ο πήλινος αμφορίσκος με παράσταση πλοίων (Νακκάντα ΙΙ, μέσα 4^ης χιλιετίας π.Χ.), από το αρχαίο βασίλειο το άγαλμα του γραφέα Ραχοτέπ (Σακκάρα, 2645-2323 π.Χ.), από το μέσο βασίλειο το ξύλινο ταφικό ομοίωμα πλοίου με το πλήρωμα του (2040-1640 π.Χ.), από το νέο βασίλειο το ναόσχημο εγκόλπιο μούμιας με τους ημιπολύτιμους λίθους (1550-1196 π.Χ.), από την 3^η μεταβατική περίοδο το περίβλημα της μούμιας του Νεσπακασούτι (945-712 π.Χ.), από την ύστερη περίοδο το διχτυωτό σάβανο μούμιας από χάνδρες φαγεντιανής (712-30 π.Χ.), από την ελληνιστική-πτολεμαϊκή περίοδο το χάλκινο σύμπλεγμα παλαιστών (Αλεξάνδρεια, 1^ος-2^ος αιώνας π.Χ.) και από τη Ρωμαϊκή περίοδο τα νεκρικά πορτραίτα του Φαγιούμ.

Στο αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου βρίσκουμε εκθέματα που βρέθηκαν στο νησί και σηματοδοτούν τις στενές εμπορικές σχέσεις Μινωϊτών και Αιγυπτίων, όπως: τον αιγυπτιακό σκαραβαίο με σφραγιστική επιφάνεια με ιερογλυφικά σύμβολα (Κνωσός 1750-1650 π.Χ.), τον αλαβάστρινο αιγυπτιακό αμφορέα με τη δέλτο του φαραώ Τούθμοσι Γ’ (Κατσαμπά Ηρακλείου, 1450-1400 π.Χ.), τα αλαβάστρινα αγγεία από διορίτη (Ισόπατα Κνωσού, 1600-1500 π.Χ.) και τα αγάλματα των Ίσιδος-Περσεφόνης και Δία-Σαράπιδος από το ναό των Αιγυπτιακών Θεοτήτων της Γόρτυνας. Το ιερό αυτό της Ίσιδας, του Σάραπι και του Ερμή-Ανούβι χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια (4^ος-1^ος αιώνας π.Χ.) οπότε και η λατρεία τους ήταν ιδιαίτερα διαδομένη.

Στο Μουσείο Μπενάκη, που ίδρυσε ο Αιγυπτιώτης Αντώνης Μπενάκης, θαυμάζουμε μεταξύ άλλων το χρυσό δακτύλιο με ενεπίγραφο από λαζουρίτη σκαραβαίο Λίβυου φαραώ της 22^ης Δυναστείας, δύο ουσσάπτια από φαγιεντίνη, μαρμάρινα πορτραίτα των Πτολεμαίων, πορτραίτα του Φαγιούμ, καθώς και δείγματα αλεξανδρινής κεραμικής και αιγυπτιακής μικροτεχνίας των ελληνιστικών χρόνων. Ας σημειωθεί και η διεθνώς προβεβλημένη κοπτική συλλογή του μουσείου, που εκτός από έργα μεταλλοτεχνίας και ξυλογλυπτικής, περιλαμβάνει μια μοναδική και πλουσιότατη ομάδας υφασμάτων.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα ανακαλύπτουμε πολλά εκθέματα που σχετίζονται με την Αίγυπτο, αφού ο Ηρώδης, ο πάμπλουτος αυτός Ρωμαίος συγκλητικός και ευεργέτης πολλών ελληνικών πόλεων και ιερών, ανέγειρε στο Μαραθώνα αιγυπτιακό ιερό της Ίσιδος και του Οσίριδος, πάνω στο τεχνητό νησί του μικρού έλους της Μπρεξίζας, εμπνεόμενος από το εκεί νειλωτικό τοπίο. Έτσι, βρίσκουμε αποκατεστημένη την όψη του βορείου πρόπυλου του ιερού των Αιγυπτίων θεών, άγαλμα σφίγγας, αγάλματα Αντίνοου-Οσίριδος, διάφορα αγάλματα της Ίσιδος όπως αυτά της Ίσιδος-Δήμητρας και της Ίσιδος-Αφροδίτης, άγαλμα του ιέρακος-Ώρου και μεγάλο πήλινο λύχνο με προτομές του Σάραπι και της Ίσιδος.

Πρέπει να σημειωθεί πως πολυπληθή ήταν τα ιερά των Αιγυπτίων θεών την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο που κάλυψαν την Ελλάδα, από τη Δήλο ως την Αθήνα και από τη Θεσσαλονίκη ως την Κρήτη. Για το σχετικό ιερό που λέγεται πως υπήρχε στην πρωτεύουσα, εκτός των πηγών, συνηγορούν τόσο η επιγραφή που αναφέρεται στη λατρεία των Αιγυπτίων θεών και βρέθηκε κατά την εκσκαφή των θεμελίων της Μητρόπολης, όσο και το άγαλμα της Ίσιδος που ανακαλύφθηκε στα έργα για τη θεμελίωση του νέου Μουσείου της Ακρόπολης και του σταθμού του μετρό.

Έτσι, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης υπάρχει αναθηματικό ανάγλυφο Ρωμαίου εμπόρου στην Ίσιδα από το Σαραπείο της πόλης (1^ος αιώνας π.Χ. – 1^ος αιώνας μ.Χ.) με το αυτί της θεάς να συμβολίζει την ιδιότητα της να εισακούει τις προσευχές των πιστών, άγαλμα του Αρποκράτη (2^ος αιώνας μ.Χ.) και κολοσσιαίο μαρμάρινο κεφάλι του Σάραπι (2^ος αιώνας μ.Χ.). Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου υπάρχουν δύο αιγυπτιακοί σκαραβαίοι από ταφικό πίθο που βρέθηκε στην πόλη. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σχηματαρίου βλέπουμε ανάγλυφη στήλη των ρωμαϊκών χρόνων με παράσταση ιερέα της Ίσιδος, ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα στην οποία σώζονται 178 στίχοι από ύμνο προς τιμήν της Ίσιδος (1^ος αιώνας π.Χ.), ενώ, όπως και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών, υπάρχουν επιγραφές που αναφέρονται στις εορτές και τους αγώνες των Σαραπείων που γινόντουσαν τη ρωμαϊκή εποχή προς τιμήν του Σάραπι και της Ίσιδος. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών υπάρχει επίσης ακέφαλο αγαλμάτιο του Οσίριδος της ελληνιστικής εποχής από βασάλτη (Θεσπιές). Στο δε Αρχαιολογικό Μουσείο του Δίου στεγάζονται τα πολυπληθή ευρήματα από το εκεί ιερό της Ίσιδας.

(Το κείμενο αποτελεί αναδημοσίευση από το Τεύχος 149 του περιοδικού «ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ» και συγγραφέας του είναι ο Νίκος Νικηταρίδης)

Ιδιαιτέρως σημαντική κρίνεται η συνάντηση που είχαν οι Πρόεδροι των Ελληνικών Κοινοτήτων Αλεξανδρείας και Καφρ Ελ Ζαγιάτ, κ. Ιωάννης Παπαδόπουλος και κα Αντιγόνη Ζούλια παρουσία και του Γενικού Προξένου της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια κου Χρήστου Καποδίστρια την Παρασκευή 24 Ιουλίου 2015. Η συνάντηση των εκπροσώπων των δύο Προέδρων ως στόχο είχε την ανάπτυξη διαλόγου με σκοπό την εύρεση λύσης στο θέμα της συγχώνευσης της Κοινότητας του Καφρ Ελ Ζαγιάτ με την Κοινότητα Αλεξανδρείας. Στόχος και των δύο Προέδρων, όπως και του Γενικού Προξένου, δεν είναι άλλος, από το να δοθεί λύση σε αυτό το θέμα, το οποίο πολλές φορές κατά την τελευταία εξαετία υπήρξε πεδίο έντονης τριβής και εκδήλωσης άμεσων και αβάσιμων μομφών προς την Πρόεδρο της Κοινότητας του Καφρ Ελ Ζαγιάτ, αλλά και μονομερών ενεργειών, οι οποίες κάθε άλλο παρά προώθησαν τον εποικοδομητικό διάλογο.

Η συνάντηση, η οποία πραγματοποιήθηκε κατόπιν προσκλήσεως του κου Καποδίστρια, διεξήχθη μέσα σε ιδιαιτέρως φιλικό κλίμα, αλλά και το πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού ανάμεσα στους δύο Προέδρους.

Η πρώτη αυτή συνάντηση έθεσε τις βάσεις για την οριστική λύση του θέματος, η οποία, όπως δεσμεύτηκαν οι δύο Πρόεδροι, θα σέβεται τα Καταστατικά των Κοινοτήτων τους, αλλά και την ιστορία τους.

Μετά το πέρας της συνάντησης με τους Προέδρους των Ελληνικών Κοινοτήτων Αλεξανδρείας και Καφρ Ελ Ζαγιάτ ο κ. Καποδίστριας δήλωσε:

«Σήμερα πραγματοποιήθηκε ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της επίλυσης ενός ζητήματος που ως γνωστό εκκρεμεί εδώ και δεκαετίες.

Ο διάλογος μεταξύ των δύο Ελληνικών Κοινοτήτων, Αλεξανδρείας και Καφρ Ελ Ζαγιάτ, που είχε διακοπεί εδώ και χρόνια ξανάρχισε. Με ειλικρίνεια και πνεύμα συνεργασίας και κατανόησης και, κυρίως, με αλληλοσεβασμό. Ετσι, όπως, αρμόζει σε δύο ιστορικές Ελληνικές Κοινότητες.

Θα ήθελα να συγχαρώ και να ευχαριστήσω τους Προέδρους τόσο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας κ. Ιωάννη Παπαδόπουλο όσο και της Ελληνικής Κοινότητας Καφρ Ελ Ζαγιάτ κα Αντιγόνη Κατσιμπρή για την ανταπόκριση στην πρόσκληση διαλόγου που τους απηύθυνα και για το εποικοδομητικό πνεύμα που επέδειξαν.

Είμαι πεπεισμένος ότι η σημερινή επανέναρξη του διαλόγου μεταξύ των δύο Κοινοτήτων θα οδηγήσει σε μία οριστική λύση, στη βάση των ειλημμένων αποφάσεων. Μία λύση χωρίς νικητές και ηττημένους. Μία λύση αντάξια της λαμπρής ιστορίας και του ένδοξου παρελθόντος των δύο Κοινοτήτων και με αποκλειστικό γνώμονα την προστασία και διαφύλαξη στο μέλλον και εν μέσω των γνωστών προκλήσεων και δυσχερειών της εποχής, της σημαντικής ιστορικής τους κληρονομιάς και των ιδιοκτησιακών στοιχείων που τους ανήκουν».

Ο Πρόεδρος και τα Μέλη της Κοινοτικής Επιτροπής της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας συγχαίρουν τον θεολόγο κ. Αθανάσιο Κουτουπά για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού του Διπλώματος από το Alexandria Center for Hellenistic Studies, Bibliotheca Alexandrina και το Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας. Ο κ. Κουτουπάς, αν και ο ίδιος δεν είναι Αλεξανδρινός την καταγωγή, όλα αυτά τα χρόνια που διαμένει στην Αλεξάνδρεια, έχει καταφέρει να ενσωματωθεί στην Ελληνική Παροικία, συμβάλλοντας παράλληλα, όσο το δυνατόν περισσότερο στην προώθηση των δραστηριοτήτων της Ε.Κ.Α., μέσω της εφημερίδας «ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» και της ιστοσελίδας της Κοινότητας, σε Αλεξανδρινούς και μη, εντός και εκτός Αιγύπτου. Η επιτυχία του κου Κουτουπά, είναι ένα ακόμη παράδειγμα της ζωντανής παρουσίας των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια σε όλους τους τομείς.