Την Παρασκευή 29 Σεπτεμβρίου 2023, όσοι τυχεροί βρεθήκαμε στο Εντευκτήριο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, την γνωστή Ένωση, απολαύσαμε μια εξαιρετική βραδιά. Ο εκπαιδευτικός Νικόλας Χατζησκάκης, έδωσε το δικό του ρεσιτάλ ροκ βραδιάς. Επαγγελματίας με 30 χρόνια εμπειρία στην κιθάρα και το τραγούδι, μας γύρισε χρόνια πίσω με τα ρετρό τραγούδια του και συνάμα μας έφερε στο σήμερα με το πλούσιο ρεπερτόριό του.
Επί δύο και πλέον ώρες ακάματος χάρισε στους παρευρισκομένους μια μουσική απόλαυση που έφερε το κέφι σε όλους τους θαμώνες. Στην απλή λαϊκή ελληνική «έδωσε ρέστα». Άρτι αφιχθείς εκ Βόλου και πριν ακόμη εξοικειωθεί με το αλεξανδρινό περιβάλλον, αυτός απέδειξε ότι αισθάνεται σαν να γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια. Άνετος, πότε με φωνή ροκά και πότε με αισθαντικού τραγουδιστή, τραγούδησε από ροκιές μέχρι ξένες μπαλάντες. Μπράβο του!
Δίπλα του και στήριγμα στην πρώτη του εμφάνιση, ένας δικός μας ντράμερ της heavy metal μουσικής αποτέλεσε την έκπληξη καθώς δεν είχε αναγγελθεί η συμμετοχή του. Ο Διευθυντής τη Ελληνικής Κοινότητας Γιώργος Μπούλος, για όσους δεν γνωρίζουν την μουσική του ενασχόληση, θεωρείται από τους καλύτερους ντράμερ της Αιγύπτου με εκατοντάδες χτυπήματα το λεπτό. Με το συγκρότημά του Odious έχει περιοδεύσει σε όλη την Ευρώπη, ενώ εξακολουθεί να δίνει βραδιές σε διάφορους χώρους, τόσο σε ξένα μέρη, όσο και στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια και αλλού. Τα cd του έχουν αγαπηθεί από τους «χεβυμεταλάδες» και όχι μόνο!
Τρίτη έκπληξη της βραδιάς ήταν ο έτερος εκπαιδευτικός Νικόλας Χαραλαμπάκης που πήρε τη θέση του Γιώργου Μπούλου και έδωσε κι αυτός τον δικό του τόνο στην βραδιά. Με θεωρητική κατάρτιση στη μουσική έπαιξε ντράμερ και βοήθησε κι αυτός από την πλευρά του στην ολοκλήρωση της όμορφης συναυλίας, χαρίζοντάς μας όμορφες στιγμές.
Στο τέλος ο πρωταγωνιστής Νικόλας Χατζησκάκης καταχειροκροτήθηκε απ΄ το κοινό, όπως και οι υπόλοιποι συντελεστές. Άπαντες θαυμάσαμε την μουσική του δεινότητα στην κιθάρα, την εναλλασσόμενη φωνή του ανάλογα με το είδος τραγουδιού, μα κυρίως την αντοχή του να τραγουδά τόσες ώρες όρθιος χωρίς διάλλειμα. Εύγε Νικόλα Χατζησκάκη, Γιώργο Μπούλο και Νικόλα Χαραλαμπάκη!
Επειδή τα αθηναϊκά έντυπα αναφέρουν πλην της ΕΡΤ ως ημέρα βραβεύσης την 3η Οκτωβρίου, αναρτούμε την ίδια την ανάρτηση του Κώστα Φέρρη στον προσωπικό του λογαριασμό, που είναι η κάτωθι:
ΚΥΡΙΑΚΗ 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2023 Στην έδρα της Όπερας Αλεξανδρείας (Θέατρο Σάγιεντ Νταρουϊς) η πολυβραβευμένη σταρ του Αιγυπτιακού Κινηματογράφου Λάϊλα Έλουϊ (το γένος Καβουριάρη από την Ικαρία) θα απομείμει στον Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Φέρρη το βραβείο για το σύνολο του έργου του LIFE-TIME ACHIEVEMENT AWARD στα πλαίσια του Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου Αλεξανδρείας στη διάρκεια του οποίου θα προβληθεί τιμής ένεκεν η ταινία ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ σε ψηφιακή μορφή και στη μορφή του Director’s Cut.7
Αυτονόητον είναι ότι μάλλον του ιδίου του Φέρρη είναι η ορθή!
Στις 3 Οκτωβρίου, θα βρίσκεται στην Αίγυπτο, όπου θα τιμηθεί στο Μεσογειακό Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Αλεξάνδρειας για το σύνολο του έργου του. Ο Κώστας Φέρρης δεν κρύβει τη συγκίνηση που «γίνεται αναστάτωση» για του λόγου του στην πατρίδα. Γιατί η Ελλάδα ήταν το όνειρο, αλλά «η Αίγυπτος παραμένει η ψυχή μου».
Κάθε επιστροφή στη γειτονιά όπου γεννήθηκες και μεγάλωσες κρύβει κάτι βαθύ. «Αυτή τη φορά θα είμαι στην Αλεξάνδρεια», λέει στην «Κ», όμως οι αναμνήσεις από την τελευταία επίσκεψη στη Σούμπρα του Καΐρου είναι νωπές κι ας πέρασαν χρόνια. Οταν έφτασαν με τη Θέσια Παναγιώτου, συνθέτιδα και σύντροφο στη ζωή, στην οδό Ελ Αζίζ 81, ο γείτονας που τον πλησίασε του είπε «κάπου σε ξέρω». «”Είμαι ο γιος της ράφτρας, που έμενα εδώ” απάντησα. Εβαλε μια δυνατή φωνή και κατέβηκε όλη η αυλή. Εφεραν γλυκά, άρχισαν τα σερμπέτια, οι γυναίκες τη ζαγρούτα, ξέρεις τη φωνή της χαράς και του γάμου».
Η Ούμα Σαλάχ, η μεγαλόσωμη γειτόνισσα που πρόσεχε τα παιδιά όλων που συνυπήρχαν αρμονικά: χριστιανοί, μουσουλμάνοι, Εβραίοι, δεν ήταν εκεί, ούτε ο γιος της, Σαλάχ, ο κολλητός του Φέρρη. Αναπολεί τα πρώτα χρόνια που τον φώναζαν «Κόφτα» – Κώστας στα αραβικά, αλλά επειδή ήταν κακόηχο καθιερώθηκε το χαϊδευτικό Τάκης.
Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης, σεναριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και στιχουργός μάς δέχτηκε στο σπίτι όπου ζουν με τη Θέσια στο Χαλάνδρι, την ημέρα που οι πλημμύρες ξέσπαγαν με άχτι σε όλη τη χώρα. Προτίμησε τη βεράντα του σπιτιού και τον ήχο της βροχής. Αφορμή για τη συνάντηση ήταν «Η γέφυρα των Λεμονιών» που συνυπογράφουν με την Πέρσα Κουμούτση (εκδόσεις Ποταμός). Ένα αφήγημα 303 σελίδων γεμάτο εικόνες, νοσταλγία, χιούμορ και αίσθημα. «Από σενάριο ξεκίνησε, σκόπευα να το κάνω ταινία, αλλά επειδή δεν έβρισκα εύκολα παραγωγό αποφάσισα να το κάνω μυθιστόρημα». Ζήτησε από την Πέρσα –συγγραφέα και μεταφράστρια αραβικής λογοτεχνίας, η οποία επίσης γεννήθηκε στο Κάιρο και φοίτησε στην Αμπέτειο Σχολή– τη μεταγραφή του αυτοβιογραφικού σεναρίου σε αφήγημα, γιατί όπως λέει στην «Κ», «ήμουν κολλημένος στη σεναριακή μορφή».
Αφορά τα 22 πρώτα χρόνια της ζωής του, με μυθοπλαστικά στοιχεία. Η εκδότριά του Αναστασία Λαμπρία επιμένει για τη συνέχεια και φαίνεται να τον έπεισε για τα επόμενα. Σήμερα, όμως, ταξιδεύουμε στη Σούμπρα. «Μια φτωχογειτονιά που δεν πάει το μυαλό σου ότι θα μπορούσες να ξεφύγεις. Σε ένα αδιέξοδο ήταν το σπίτι, στο οποίο μόνο ορόφους αλλάζαμε, από το ισόγειο στον πρώτο και μετά στον δεύτερο όροφο. Οι αλλαγές στους πάνω ορόφους ήταν κοινωνική άνοδος για τη μητέρα μου. Ζούσαμε ευτυχισμένα με Εβραίους, Μαλτέζους, Ιταλούς, Ελληνες. Από το αστικό Κάιρο μας χώριζε η γέφυρα των Λεμονιών».
Οι γονείς είχαν ρίζες από την Κύπρο και τον Λίβανο. «Η μάνα, γεννημένη στην Κύπρο, έλεγε πάντα ότι ήμασταν από πριγκιπική οικογένεια και με τους αδελφούς μου γελούσαμε». Αργότερα, από ξαδέλφη στην Αθήνα έμαθε ότι η ρίζα είναι η οικογένεια Λαχούντ, από τις παλαιότερες του Λιβάνου, όπως επιβεβαίωσε πριν από έξι χρόνια.
Ο πατέρας, μηχανικός πλοίων και μοτοσικλετών, πέθανε όταν ο Φέρρης ήταν 11 χρόνων. «Η μητέρα έραβε παιδικά κοστουμάκια για μεγάλα καταστήματα. Δεν μας πείραζε η φτώχια τότε, γιατί φτωχοί ήταν όλοι στην αυλή. Τους Ελληνες μας αγαπούσαν πολύ. Να σκεφτείς ότι τη Μεγάλη Παρασκευή στον Επιτάφιο, στους Αγίους Αναργύρους στη Σούμπρα, κάναμε περιφορά στο τετράγωνο και οι μουσουλμάνοι φίλοι έβγαιναν στα μπαλκόνια με κεριά να φωτίσουν τον δρόμο μας».
Οι δικοί του τον πείραζαν μικρό, «ότι γεννήθηκα πίθηκος επειδή ήμουν πολύ τριχωτός. Μετά από 40 μέρες έπεσαν, αλλά το αστείο κράτησε χρόνια. Στον πατέρα είχα αδυναμία. Ηταν αγαπησιάρης, Ρωμιός και λαϊκός. Αλλά και καλλιεργημένος. Με την παρέα του έπαιζαν Μότσαρτ, εκείνος με το μαντολίνο οι άλλοι με το βιολί». Το βαρύ ζεϊμπέκικο του πατέρα είναι η τελευταία ανάμνηση που κλείδωσε μέσα του, όσο οι αδελφοί Μανιταρά έπαιζαν μάγκικα, όπως έλεγαν τότε τα ρεμπέτικα. «Πρόσεξε, δεν είναι χορός για σαλτιμπάγκους», τον συμβούλεψε, «αλλά χορός αργός, όπως τον αισθάνεσαι, φτάνει να παρακολουθείς τον στίχο, όχι τη μουσική». Οταν αργότερα ασχολήθηκε με το ρεμπέτικο, κατάλαβε ότι είχε δίκιο. «Πέθανε στο Πορτ Σάιντ, είχε πάει να βρει δουλειά, στην ουσία είχε χωρίσει από τη μητέρα, δεν άντεχε την γκρίνια της. Ονειρευόταν να έρθει στην Ελλάδα. “Η Ελλάδα είναι μια μεγάλη θάλασσα” έλεγε».
Τριπλός έρωτας
Το δικό του όνειρο για την Ελλάδα ξεκίνησε από μια φωτογραφία. Μια συγγενής έστειλε φωτογραφία της κόρης της Γκλόρια, που ήταν μικρή τσαχπίνα, ξανθιά με μπούκλες, στη σχολική φωτογραφία, πίσω της μια εικόνα της Ακρόπολης. «Ετσι, 10 ετών αποφάσισα ότι αυτή θα παντρευτώ».
Σε ένα αδιέξοδο ήταν το σπίτι, στο οποίο μόνο ορόφους αλλάζαμε, από το ισόγειο στον πρώτο και μετά στον δεύτερο όροφο. Οι αλλαγές στους πάνω ορόφους ήταν κοινωνική άνοδος.
Ο έρωτας ήταν τριπλός γελάει ο σκηνοθέτης, στα 88 πια. «Ηταν ο έρωτας για την Ελλάδα, ο κυριολεκτικός έρωτας, που έφτασα στα 22 μου για να τον γνωρίσω, και ο έρωτας για το σινεμά». Μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή του ήταν η Αμπέτειος Σχολή, που πήγαινε με τα πόδια διασχίζοντας τη γέφυρα των Λεμονιών κάθε μέρα. Ηταν τότε που αγόραζε με πάθος βιβλία, αγγλικά, γαλλικά και ελληνικά, για δυο γρόσια. Μια μέρα έπεσε στα χέρια του ένα βιβλίο με τίτλο «Ποιήματα» και το όνομα Αιμιλία Κούρτελη. Θυμάται την ιδιόχειρη αφιέρωση του ποιητή Σωτήρη Σκίπη «στην αγαπητή φίλη της μνηστής μου και φίλης της Δέσποινας Μαζαράκη» και το όνομά του. «Ποια είναι ρώτησα τον καθηγητή μου και εκείνος με προέτρεψε να αναζητήσω την “Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας” του Δημαρά “ψάξε, κάτι θα βρεις”. Βρήκα το όνομα Αιμιλία Στεφάνου Δάφνη το γένος Κούρτελη».
Ο νεαρός Φέρρης λάτρευε τον Λορέντζο Μαβίλη, τον Καβάφη, ακόμη περισσότερο τον Καρυωτάκη και τα σονέτα. Γρήγορα άρχισε να γράφει ποιήματα, κάποια ερωτικά που έστελνε στον Γλαύκο Αλιθέρση στην εφημερίδα «Ημέρα της Αλεξάνδρειας». «Μου δημοσίευσε το πρώτο μου ποίημα γράφοντάς μου “συγχαρητήρια, Τάκη Ψαρρέ”, το ψευδώνυμό μου, “προχώρα ακάθεκτος”».
Στη Δ΄ Γυμνασίου άρχισε η ενασχόληση με τον κινηματογράφο. Ο Γιώργος Ιορδανίδης που είχε τον ερασιτεχνικό θίασο των αποφοίτων της Αμπετείου και έπαιζε στον αιγυπτιακό κινηματογράφο «με έφερε σε επαφή με το κομπαρσάδικο. Πήγαινα για να βλέπω πώς γυρίζονται οι ταινίες. Συνήθως οι Ελληνες υποδυόμασταν τους πελάτες των καμπαρέ ή χορεύαμε όταν έπαιζε η ορχήστρα. Επαιξα κομπάρσος σε πολλές αιγυπτιακές ταινίες αλλά και ελληνικές, όπως στο “Κυριακάτικο ξύπνημα” του Κακογιάννη». Ομως τρελαινόταν και για την όπερα, όπου επίσης έπαιξε κομπάρσος.
Θυμάται τη γνωριμία του με τη Λαμπέτη και τον Χορν, οι οποίοι τότε ήταν τρελά ερωτευμένοι και «μετά το γύρισμα στο στούντιο έτρεχαν στο ξενοδοχείο τους. Τότε γνώρισα τον Γ. Τσαρούχη, που ήταν σκηνογράφος της ταινίας. Με το θράσος της νιότης ζήτησα να βοηθήσει στον “Κόκκινο βράχο”, παράσταση που ανεβάσαμε για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Σε ακουαρέλες ζωγράφισε τον κόκκινο βράχο, μάλιστα το υπέγραψε και μου είπε “φύλαξέ το, γιατί με τα χρόνια θα αξίζει περισσότερο”».
Με τον Κούνδουρο
Το 1958, στην Ελλάδα πια, ο Κ. Φέρρης έγινε βοηθός του Κούνδουρου, ο οποίος τον γνώρισε στους Χατζιδάκι, Γιώργο Μακρή, Ρένο Αποστολίδη, Μίκη Θεοδωράκη κ.ά. Θυμάται ημερομηνίες και λεπτομέρειες από την Αθήνα, τον Μάη του ’68 στο Παρίσι, τις συνεργασίες με τους Ρόμπερτ Ολντριτς, Εντουάρ Μολιναρό, Ρίτσαρντ Σαρέιφιαν, Λάζλο Μπένεντεκ, Ρίτσαρντ Γουίλσον. Το χάπενινγκ που ετοίμαζαν με τον Σαλβαντόρ Νταλί. «Δεν έγινε ποτέ, όμως έζησα τη χαρά της δημιουργίας».
«Η ζωή μου είναι σαν ταινία» παραδέχεται και θυμάται τις πρώτες του. «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν» το 1961, που απαγορεύτηκε από τη λογοκρισία της εποχής, το «Μερικές το προτιμούν χακί» και από το 1974 τις: «Φόνισσα», «Προμηθέας Δεσμώτης», «Δυο φεγγάρια τον Αύγουστο», «Ρεμπέτικο» και «Oh Babylon».
Το ευρύ κοινό τον αγάπησε με το «Ρεμπέτικο». «Ήταν η καταστροφή μου, γιατί ξύπνησε τη ζηλοφθονία. Η πρεμιέρα του “Ρεμπέτικου” προκάλεσε το μεγαλύτερο γιούχα όλων των εποχών στο φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Ομως, στο φεστιβάλ του Βερολίνου απέσπασε την Αργυράν Άρκτο. Τότε την ανακάλυψαν σε Γερμανία, Ελβετία, Γαλλία, ακόμη και στην Αμερική. Εδώ πολεμήθηκε. Λέγανε ότι πήρα μια ερασιτέχνιδα για πρωταγωνίστρια. Μετά την προβολή, ο Ραφαηλίδης και ο Αγγελόπουλος, φίλοι και οι δυο, μου είπαν “καλά, ρε Φέρρη, εσύ ένας διανοούμενος κάνεις λαϊκίστικο κινηματογράφο;”. Εγώ στις ταινίες μου αφομοίωνα τα στοιχεία του λαϊκού κινηματογράφου και τα έβγαζα σε έντεχνο. Χρόνια αργότερα, ο Αγγελόπουλος είδε το “Ρεμπέτικο” στην τηλεόραση και παρότι ήταν αυτή η κόπια που παίχτηκε στη Θεσσαλονίκη μου είπε: “Αυτή είναι ταινία, αυτή έπρεπε να παίξεις στη Θεσσαλονίκη!”».
Τώρα έχει έτοιμα δύο σενάρια, τη «Γέφυρα των Λεμονιών» για την οποία ενδιαφέρθηκαν παραγωγοί από την Αίγυπτο και «Το τίμημα της ελευθερίας», για την ιστορία της Κύπρου από το 1955 έως το 1965. Ενα άλλο σχέδιο έστειλε στον φίλο του Φόλκερ Σλέντορφ (ο σκηνοθέτης της ταινίας «Ταμπούρλο»).
Στα 88, ο χρόνος δεν τον βαραίνει, «επειδή είμαι χορτάτος», γελάει αρχοντικά και προσθέτει: «Χτύπα ξύλο!». Τι είναι για εσάς η Αίγυπτος, ρωτάω. «Είναι η πατρίδα. Η Ελλάδα είναι αγάπη, θαυμασμός, έμπνευση. Η Αίγυπτος είναι χαμόγελο και αισθήσεις. Η όραση χορταίνει με τα παλάτια και τα αρχαία της, η όσφρηση με το κάρδαμο, τα μπαχαρικά, την υγρασία του Νείλου, οι γεύσεις με υπέροχα φαγητά της».
Η συνεργασία για την επιτυχή διοργάνωση της Αιγυπτιακής Εβδομάδας Πολιτισμού στην Αθήνα, εντός του 2024, και οι ενισχυμένες επαφές για τη διαχείριση και την προβολή των μνημείων παγκόσμιας ακτινοβολίας της Ελλάδας και της Αιγύπτου, εντάσσονται στη σειρά δράσεων που θα ενδυναμώσουν τις διμερείς πολιτιστικές σχέσεις, όπως αυτές συζητήθηκαν κατά τη συνάντηση εργασίας που πραγματοποίησαν την Πέμπτη 28 Σεπτεμβρίου η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, και ο Πρέσβης της Αιγύπτου στην Αθήνα, Omar Amer Youssef. Κατά τη συνάντησή τους, επιβεβαιώθηκε και η σχέση στρατηγικής συνεργασίας των δύο χωρών, όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Πολιτισμού.
Ελλάδα και Αίγυπτος αποδίδουν ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από την παράνομη διακίνηση. Δρομολογείται, ως εκ τούτου, η υπογραφή σχετικής συμφωνίας, στο πλαίσιο της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Αιγύπτου-Κύπρου, εν όψει και της επικείμενης διάσκεψης κορυφής των τριών χωρών εντός του 2023.
Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, ο κ. Youssef προσκάλεσε την κ. Μενδώνη στην Αίγυπτο για να παραστεί στα εγκαίνια του νέου Μουσείου Ελληνορωμαϊκού Πολιτισμού, στην Αλεξάνδρεια, στις αρχές Οκτωβρίου, οι εργασίες ανακαίνισης του οποίου είχαν αρχίσει το 2005. Ομοίως, απηύθυνε πρόσκληση για τα εγκαίνια του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου του Καΐρου, που θα λάβουν χώρα εντός του πρώτου τριμήνου του 2024.
Από την πλευρά της, η Υπουργός Πολιτισμού υποσχέθηκε πως θα επισκεφθεί την Αίγυπτο το συντομότερο δυνατόν, προκειμένου να συναντηθεί και με την Αιγύπτια ομόλογό της, Nevine Al-Kilani, και να συζητήσει μαζί της εφ’ όλης της ύλης. Ακόμη, ευχαρίστησε τον κ. Youssef για τη σημαντική στήριξη της Αιγύπτου στην εγγραφή του Ζαγορίου στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς κατά την πρόσφατη σύνοδο της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Η ταινία μικρού μήκους για τον Μεγάλο Ευεργέτη Σαλβάγο, γυρίστηκε με τις περισσότερες σκηνές να διαδραματίζονται στο Ιστορικό Τετράγωνο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας.
Το σενάριο είναι βασισμένο στον Μεγάλο Ευεργέτη του Ελληνισμού της Αλεξάνδρειας, Μιχαήλ Σαλβάγο ενώ στην ταινία συμμετέχουν ιστοριοδίφες και γνώστες του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού, όπως ο πρώην Γενικός Γραμματέας και Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας κ. Μιχάλης Αρσλανίδης και ο συγγραφέας κ. Γιώργος Κυπραίος.
Το έργο έχουν στηρίξει επίσης, με τη φωνή τους σε σπικάζ, τα δύο αδέλφια, Γιώργος και Ευγενία Μανδραγού.
Η ταινία θα προβληθεί στα πλαίσια του Φεστιβάλ, η δε Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, εύχεται καλή επιτυχία στους συντελεστές του έργου, που μέσω αυτού τιμάται ο ευεργετισμός του αείμνηστου Μιχαήλ Σαλβάγου.
